Friðarverðlaun Nóbels

Friðarverðlaun Nóbels eða bara Friðarverðlaunin eru ein af þeim fimm verðlaunum sem sænski iðnjöfurinn Alfred Nobel stofnaði með auðæfum sínum. Í erfðaskrá sinni kvað hann á um að friðarverðlaunin skyldi veita þeim sem gert hefði mest eða unnið best að bræðralagi þjóða, unnið að afvopnun og dregið úr hernaðarmætti og fyrir að standa fyrir og vinna að friðarráðstefnum.

Friðarverðlaun Nóbels
Nóbelsorða Jimmy Carter Bandarískjaforseta frá árinu 2002.
Veitt fyrir	Framúrskarandi störf í þágu friðar: Fækkun vopna, alþjóðasamvinnu og samtök sem stuðla að friði og mannréttindastörf í þágu friðar
Land	Noregur
Umsjón	Norska Nóbelsnefndin
Fyrst veitt	1901 (1901)
Vefsíða	nobelprize.org

Nóbelsverðlaunin
Friðarverðlaun
Bókmenntir
Eðlisfræði
Efnafræði
Læknisfræði
Hagfræði

Friðarverðlaunin eru einu Nóbelsverðlaunin, sem veitt af öðrum en Svíum, en norska Stórþingið kýs sérstaka friðarverðlaunanefnd, sem aftur velur verðlaunaþegann.

Handhafar friðarverðlauna Nóbels

Ár	Handhafi		Land	Ástæða
1901		Jean Henri Dunant	Sviss	Fyrir hlut sinn í stofnun Rauða krossins
		Frédéric Passy	Frakkland	Fyrir að vera einn af stofnendum Alþjóðaþingmannasambandsins og meginskipuleggjandi Alþjóðlega friðarráðsins.
1902		Élie Ducommun	Sviss	Heiðursritari Alþjóðlegu friðarskrifstofunnar.
		Charles Albert Gobat		Aðalritari Alþjóðaþingmannasambandsins og heiðursritari Alþjóðlegu friðarskrifstofunnar.
1903		Sir William Randal Cremer	Bretland	Þingmaður á Breska þinginu og stofnandi Alþjóðlega gerðardómssambandsins.
1904		Institut de droit international	Belgía	Fyrir framlag sitt sem óopinber aðili til skilgreininga á meginreglum alþjóðaréttar.
1905		Bertha von Suttner	Austurríki-Ungverjaland	Róttækur friðarsinni.
1906		Theodore Roosevelt	Bandaríkin	Fyrir milligöngu sína í gerð friðarsáttmála til að binda enda á stríð Rússlands og Japans.
1907		Ernesto Teodoro Moneta	Ítalía	Byltingamaður og friðarsinni.
		Louis Renault	Frakkland	Franskur erindreki og lögfræðingur sem barðist fyrir alþjóðalögum.
1908		Klas Pontus Arnoldson	Svíþjóð	Rithöfundur og friðarsinni.
		Fredrik Bajer	Danmörk	Friðarsinni, kennari, stjórnmálamaður og frumkvöðull að bættum milliríkjasamskiptum.
1909		Auguste Marie François Beernaert	Belgía
		Paul-Henri-Benjamin d'Estournelles de Constant	Frakkland	Franskur diplómati
1910		International Peace Bureau	Sviss	Stofnsett árið 1891.
1911		Tobias Michael Carel Asser	Holland
		Alfred Hermann Fried	Austurríki	Blaðamaður; Stofnandi Die Friedenswarte.
1912		Elihu Root	Bandaríkin
1913		Henri La Fontaine	Belgía
1914	Engin verðlaun voru veitt vegna Fyrri heimsstyrjaldarinnar
1915
1916
1917		Alþjóðaráð Rauða krossins	Sviss
1918	Engin verðlaun voru veitt vegna Fyrri heimsstyrjaldarinnar
1919		Woodrow Wilson	Bandaríkin	Forseti Bandaríkjanna og stofnandi Þjóðabandalagsins.
1920		Léon Victor Auguste Bourgeois	Frakkland
1921		Hjalmar Branting	Svíþjóð
		Christian Lous Lange	Noregur
1922		Fridtjof Nansen	Noregur
1923	Engin verðlaun voru veitt
1924
1925		Austen Chamberlain	Bretland
		Charles Gates Dawes	Bandaríkin
1926		Aristide Briand	Frakkland
		Gustav Stresemann	Þýskaland
1927		Ferdinand Buisson	Frakkland
		Ludwig Quidde	Þýskaland
1928	Engin verðlaun voru veitt
1929		Frank B. Kellogg	Bandaríkin
1930		Lars Olof Jonathan (Nathan) Söderblom	Svíþjóð
1931		Jane Addams	Bandaríkin
		Nicholas Murray Butler
1932	Engin verðlaun voru veitt
1933		Sir Norman Angell (Ralph Lane)	Bretland
1934		Arthur Henderson	Bretland
1935		Carl von Ossietzky	Þýskaland
1936		Carlos Saavedra Lamas	Argentína
1937		Robert Cecil, vísigreifi af Chelwood	Bretland
1938		Nansenskrifstofan	Sviss
1939	Engin verðlaun voru veitt vegna Seinni heimsstyrjaldarinnar
1940
1941
1942
1943
1944		Alþjóðaráð Rauða krossins	Sviss
1945		Cordell Hull	Bandaríkin
1946		Emily Greene Balch	Bandaríkin
		John Raleigh Mott
1947		Friends Service Council	Bretland
		American Friends Service Committee	Bandaríkin
1948	Engin verðlaun voru veitt
1949		John Boyd Orr	Bretland
1950		Ralph Bunche	Bandaríkin
1951		Léon Jouhaux	Frakkland
1952		Albert Schweitzer	Frakkland
1953		George Catlett Marshall	Bandaríkin
1954		Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna	Sviss
1955	Engin verðlaun voru veitt
1956
1957		Lester Bowles Pearson	Kanada
1958		Georges Pire	Belgía
1959		Philip J. Noel-Baker	Bretland
1960		Albert Lutuli	Suður-Afríka
1961		Dag Hjalmar Agne Carl Hammarskjöld	Svíþjóð
1962		Linus Carl Pauling	Bandaríkin	Fyrir herferð hans gegn tilraunum með kjarnorkuvopn.
1963		Alþjóðaráð Rauða krossins	Sviss
		Alþjóðasamband Rauða krossins og Rauða hálfmánans
1964		Martin Luther King, Jr.	Bandaríkin	Leiðtogi í mannréttindabaráttu.
1965		Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna (UNICEF)	Sameinuðu þjóðirnar	Alþjóðleg hjálparstofnun.
1966	Engin verðlaun voru veitt
1967
1968		René Cassin	Frakkland
1969		Alþjóðavinnumálastofnunin	Sameinuðu þjóðirnar
1970		Norman E. Borlaug	Bandaríkin
1971		Willy Brandt	Vestur-Þýskaland
1972	Engin verðlaun voru veitt
1973		Henry A. Kissinger	Bandaríkin	Fyrir Parísarsáttmálann 1973 sem ætlað var að koma á vopnahléi í Víetnamstríðinu og að fá Bandaríkin til að kalla her sinn heim.
		Lê Ðức Thọ (neitaði að veita viðtöku)	Norður-Víetnam
1974		Seán MacBride	Írland
		Eisaku Sato	Japan
1975		Andrej Dmítríjevítsj Sakharov	Sovétríkin
1976		Betty Williams	Bretland / Írland	Stofnendur Friðarhreyfingar Norður-Írlands.
		Mairead Corrigan
1977		Amnesty International	Bretland
1978		Mohamed Anwar Al-Sadat	Egyptaland
		Menachem Begin	Ísrael
1979		Móðir Teresa	Indland
1980		Adolfo Pérez Esquivel	Argentína
1981		Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna	Sameinuðu þjóðirnar	Alþjóðleg hjálparstofun stofnsett árið 1951 af Sameinuðu þjóðunum
1982		Alva Myrdal	Svíþjóð
		Alfonso García Robles	Mexíkó
1983		Lech Wałęsa	Pólland
1984		Desmond Mpilo Tutu	Suður-Afríka
1985		Alþjóðasamtök lækna gegn kjarnorkuvá	Bandaríkin
1986		Elie Wiesel	Bandaríkin
1987		Óscar Arias Sánchez	Kosta Ríka
1988		Friðargæslusveitir Sameinuðu þjóðanna	Sameinuðu þjóðirnar
1989		Tenzin Gyatso, 14. Dalai Lama	Tíbet
1990		Mikhaíl Sergejevítsj Gorbatsjev	Sovétríkin
1991		Aung San Suu Kyi	Mjanmar	Fyrir friðsamlega baráttu hennar fyrir lýðræði og mannréttindum.
1992		Rigoberta Menchú Tum	Gvatemala
1993		Nelson Mandela	Suður-Afríka
		Frederik Willem de Klerk
1994		Yasser Arafat	Palestína
		Yitzhak Rabin	Ísrael
		Shimon Peres
1995		Joseph Rotblat	Bretland / Pólland
		Pugwash-ráðstefnurnar	Kanada
1996		Carlos Filipe Ximenes Belo	Austur-Tímor
		José Ramos-Horta
1997		Alþjóðleg herferð fyrir jarðsprengjubanni	Sviss
		Jody Williams	Bandaríkin
1998		John Hume	Bretland / Írland	Fyrir framlög þeirra til leitar friðsamlegrar lausnar á deilunni á Norður-Írlandi.
		David Trimble	Bretland
1999		Læknar án landamæra	Sviss
2000		Kim Dae Jung	Suður-Kórea
2001		Sameinuðu þjóðirnar	Sameinuðu þjóðirnar	Fyrir framlög þeirra til betur skipulagðs og friðsamlegri heims.
	Kofi Annan, Photo: Harry Wad	Kofi Annan	Gana
2002		Jimmy Carter	Bandaríkin
2003		Shirin Ebadi	Íran
2004		Wangari Muta Maathai	Kenía	Fyrir framlög hennar til sjálfbærrar þróunnar, lýðræði og friðar.
2005		Alþjóðakjarnorkumálastofnunin	Austurríki	Fyrir framlög þeirra til hindrunar notkunar kjarnorku í hernaði og til tryggingar þess að notkun kjarnorku í friðsamlegum tilgangi sé eins örugg og unnt er.
		Mohamed ElBaradei	Egyptaland
2006		Muhammad Yunus	Bangladess
		Grameen-banki
2007		Milliríkjanefnd um loftslagsbreytingar	Sviss
		Al Gore	Bandaríkin
2008		Martti Ahtisaari	Finnland
2009		Barack Obama	Bandaríkin
2010		Liu Xiaobo	Kína	Fyrir langa og friðsamlega baráttu fyrir grundvallar mannréttindum í Kína.
2011		Ellen Johnson Sirleaf	Líbería	Fyrir friðsamlega baráttu fyrir öryggi kvenna og fyrir réttindum kvenna til fullrar þátttöku í friðarumleitunum.
		Leymah Gbowee
		Tawakkul Karman	Jemen
2012		Evrópusambandið	Evrópa	Fyrir að hafa í meira en sex áratugi stuðlað að friði og sáttum, lýðræði og mannréttindum í Evrópu
2013		Stofnunin um bann við efnavopnum (OPCW)	Alþjóðlegt	Fyrir umfangsmikla vinnu í þeim tilgangi að binda enda á notkun efnavopna
2014		Kailash Satyarthi	Indland	Fyrir baráttu þeirra gegn undirokun gagnvart börnum og unglingum og fyrir rétti allra barna til menntunar
		Malala Yousafzai	Pakistan
2015		Túniski þjóðarsamræðukvartettinn	Túnis	Fyrir framlag sitt til að koma á lýðræði í Túnis í kjölfar byltingarinnar í landinu 2011.
2016		Juan Manuel Santos	Kólumbía	Fyrir friðarviðræður við uppreisnarhópa í Kólumbíu.
2017		ICAN (In­ternati­onal Campaign to Abol­ish Nuc­le­ar Wea­pons)	Alþjóðlegt	Fyrir að koma á sátt­mála 122 ríkja um bann við kjarn­orku­vopn­um.
2018		Denis Mukwege	Austur-Kongó	Fyrir baráttu þeirra gegn kyn­ferðis­brot­um í stríði.
		Nadia Murad	Írak
2019		Abiy Ahmed	Eþíópía	Fyrir að koma á friði milli Eþíópíu og Erítreu.
2020		Matvælaáætlun Sameinuðu þjóðanna	Alþjóðleg hjálparstofnun
2021		Maria Ressa	Filippseyjar	Fyrir bar­áttu þeirra fyr­ir tján­ing­ar­frelsi í heima­lönd­um þeirra.
		Dmítríj Múratov	Rússland
2022		Ales Bjaljatskí	Hvíta-Rússland	Fyrir að sýna fram á mik­il­vægi þess að halda gagn­rýni á valda­hafa á lofti og vernda grund­vall­ar­rétt­indi borg­ara.
		Memorial	Rússland
		Miðstöð borgaralegs frelsis	Úkraína
2023		Narges Mohammadi	Íran	Fyrir „baráttu hennar gegn kúgun kvenna í Íran og fyrir mannréttindum og frelsi öllum til handa.“
2024		Nihon Hidankyo	Japan	Fyrir að „heiðra þau sem lifðu árásirnar á Hiroshima og Nagasaki af, og hafa valið að nýta reynslu sína til þess að vekja von og hvetja til friðar í heiminum.“

Tenglar

• Stefán Jónsson (13. ágúst 2002). „Hverjir hafa fengið friðarverðlaun Nóbels og þá fyrir hvað?“. Vísindavefurinn.