Albert Schweitzer
Ludwig Philipp Albert Schweitzer (14. janúar 1875 – 4. september 1965) var fjölvísindamaður frá Elsass. Hann var þekktur guðfræðingur, orgelleikari, rithöfundur, mannvinur, heimspekingur og læknir.
Albert Schweitzer | |
|---|---|
 Schweitzer árið 1955. | |
| Fæddur | 14. janúar 1875 |
| Dáinn | 4. september 1965 (90 ára) |
| Þjóðerni | Þýskur (1875–1919) Franskur (1919–1965) |
| Menntun | Strassborgarháskóli |
| Trú | Lúterskur |
| Maki | Helen Bresslau |
| Verðlaun |  Friðarverðlaun Nóbels (1952) |
Schweitzer hlaut friðarverðlaun Nóbels árið 1952 fyrir lífsspeki sína, sem hann kallaði „lotningu fyrir lífinu“. Frægastur var hann fyrir að stofna og reka Albert Schweitzer-sjúkrahúsið í Lambaréné, sem var þá í frönsku Miðbaugs-Afríku en er nú í Gabon. Sem tónlistarfræðingur og orgelleikari skrifaði Schweitzer mikið um tónlist Johanns Sebastians Bach og hafði áhrif á svokallaða orgeleindurreisn (Orgelbewegung) á 20. öldinni.
Æviágrip
breytaUppvöxtur og menntun
breytaAlbert Schweitzer fæddist í smábænum Keysersberg í Elsass, sem þá var hluti af þýska keisaradæminu, en flutti ungur að aldri til bæjarins Gunsbach ásamt fjölskyldu sinni.[1] Faðir hans var prestur þar í bænum og þegar Albert var fimm ára kenndi faðir hans honum að spila á píanó. Sjö ára gamall var Albert farinn að spila á orgelið í kirkju föður síns þegar orgelleikarinn forfallaðist.[2][3] Meðal tónlistarkennara Schweitzers var Marie Jaëll, sem hafði numið hjá tónskáldinu Franz Liszt.[1]
Árið 1893 hóf Schweitzer nám í guðfræði og heimspeki við Strassborgarháskóla. Hann útskrifaðist með doktorspróf í heimspeki sex árum síðar en hélt áfram doktorsnámi í guðfræði auk þess sem hann stundaði tónlistarnám og vann sem aðstoðarprestur. Á meðan Schweitzer vann að doktorsritgerð í guðfræði skrifaði hann um eftirlætistónskáld sitt, Johann Sebastian Bach, og hóf að kynna sér orgelsmíði. Hann stundaði það að bjarga og varðveita gömul, fræg orgel og ferðaðist víða í þeim erindagjörðum.[2] Schweitzer átti nokkurn þátt í svokallaðri orgelendurreisn í Evrópu.[4][5] Schweitzer lauk guðfræðiprófinu árið 1900 og var árið 1903 ráðinn ævilangt sem yfirmaður guðfræðiskóla Heilags Tómasar í Strassborg.[1]
Fyrsta Afríkuför Schweitzers
breytaÁrið 1905 ákvað Schweitzer, þrátt fyrir að vera þegar rómaður heimspekingur og tónlistarmaður, að skipta um starfsbraut og leggja fyrir sig læknisfræði svo hann gæti síðan ferðast til frönsku Mið-Afríku til þess að bæta kjör og heilsu innfæddra. Schweitzer sagði upp kennarastöðu sinni við skóla Heilags Tómasar og hóf læknisfræðinám daginn sem hann varð þrjátíu ára. Hann hélt guðfræðifyrirlestra samhliða náminu og predikaði í Kirkju heilags Nikulásar í Strassborg. Schweitzer útskrifaðist með læknapróf eftir sjö ára nám og kvæntist á svipuðum tíma hjúkrunarfræðingnum Helen Bresslau, sem hafði starfað sem einkaritari hans og hjálpað honum við undirbúning á för hans til Afríku.[2]
Á föstudaginn langa árið 1913 héldu hjónin af stað til Afríku, þar sem Schweitzer hugðist stofna sjúkrahús. Sjúkrahúsið hugðist hann fjármagna með ágóða af tónleikahaldi og söluágóða af ritverkum sínum. Hjónin sigldu upp fljótið Ogooué til Lambaréné, en þegar þangað var komið var enn ekki byrjað að byggja sjúkrahúsið sem Schweitzer hafði greitt fyrir. Schweitzer kom sér upp aðstöðu í hænsnakofa í Lambaréné og aðstoðaði fjölda sjúklinga úr nágrenninu.[6] Hann fékkst meðal annars við meðferðir á holdsveiki, svefnsýki, mýrarköldu og sárasótt. Fyrstu níu mánuðina í Afríku hlúði Schweitzer að um 2.000 manns.[2]
Þegar fyrri heimsstyrjöldin barst til Afríku barst út orðrómur um að Schweitzer væri að njósna fyrir Þjóðverja. Árið 1917 voru þau Helen því handtekin, flutt til Bordeaux í Frakklandi og þaðan í fangabúðir fyrir útlendinga undir Pýreneafjöllum.[2] Við lok stríðsins innlimaði Frakkland heimahérað Schweitzers, Elsass, og Schweitzer varð franskur ríkisborgari. Schweitzer var við slæma heilsu þegar honum var sleppt úr fangabúðunum og varð að gangast undir skurðaðgerðir. Eftir að hafa náð heilsu sinni ferðaðist Schweitzer til Strassborgar og gerðist þar læknir við borgarsjúkrahúsið og varð aftur aðstoðarprestur við Kirkju heilags Nikulásar. Schweitzer skrifaði á þessum tíma rit þar sem hann bar saman trúarbrögð heimsins og skrifaði að auki um dvöl sína í Afríku.[2]
Árið 1920 þáði Schweitzer boð Nathans Söderblom, erkibiskups Uppsala, um að koma til Svíþjóðar til að halda fyrirlestra og orgeltónleika. Schweitzer hætti læknis- og prestsstörfum og ferðaðist mikið um á næstu árum til þess að lesa fyrir og leika á orgel. Árið 1923 hafði Schweitzer lokið við fyrstu þrjú bindin í menningarheimspekiriti sem hann hóf að vinna að á stríðsárunum. Eftir það verk lauk hann námskeiði í fæðingarhjálp og tannlækningum og sneri síðan aftur til Lambaréné til þess að reka sjúkrahús sitt.[2]
Síðari Afríkufarir og frekari störf
breyta
Schweitzer var að þessu sinni í þrjú ár í Afríku. Sjúkrahúsið hans hafði fallið í niðursníðslu í fjarveru hans en þegar fregnir bárust af endurkomu Schweitzers flykktust innfæddir hvarvetna að til þess að þiggja læknishjálp hans. Þar sem fregnir af læknisstörfum Schweitzers höfðu einnig borist um Evrópu komu jafnframt mun fleiri menntaðir læknar og hjúkrunarfræðingar með honum til Lambaréné í annað skiptið.[7] Í annarri för sinni til Afríku byggði Schweitzer því nýtt sjúkrahús ofar við Ogooué-fljótið og lauk við að flytja starfsemi sína þangað árið 1927. Schweitzer sneri aftur til Evrópu eftir að því verki var lokið en dvaldist aftur í Lambaréné árin 1929–32 og 1937–38. Eftir heimkomu Schweitzers úr seinni Afríkuförinni voru stríðsblikur á lofti í Evrópu og hann flýtti sér því aftur til Lambaréné árið 1939 til þess að geta búið sjúkrahúsið sitt undir stríð. Schweitzer rak sjúkrahús sitt í Afríku alla seinni heimsstyrjöldina og hlaut á þeim tíma fjárstyrk frá sænskum og bandarískum velgjörðarmönnum.[2]
Árið 1951 hlaut Schweitzer friðarverðlaun þýskra bóksala og varði verðlaunafénu til að styrkja hjálp við flóttamenn. Næsta ár var hann kjörinn í frönsku akademíuna og var síðan sæmdur friðarverðlaunum Nóbels fyrir störf sín. Hann náði þó ekki að taka við þeim fyrr en tveimur árum síðar vegna anna sinna í Lambaréné.[6][8] Á þeim tíma hafði sjúkrastarfsemi Schweitzers vaxið verulega og stórt þorp með um 5-600 íbúum hafði sprottið upp í kringum sjúkrahúsið. Í þorpinu bjuggu meðal annars holdsveikissjúklingar sem komu þangað til að sæta meðferð með nýjum lyfjum sem höfðu verið fundin upp eftir seinna stríð.[9]
Tilvísanir
breyta- ↑ 1,0 1,1 1,2 Benjamín Kristjánsson (1. september 1950). „Albert Schweitzer. Líf hans og starf“. Kirkjuritið. bls. 158-182.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 „Mesti mannvinur í heimi“. Fálkinn. 12. desember 1952. bls. 34-35; 45.
- ↑ Sigurbjörn Einarsson (1. nóvember 1955). „Albert Schweitzer mannvinurinn mikli“. Unga Ísland. bls. 12-14.
- ↑ „Albert Schweitzer“. Organistablaðið. 1. júlí 1975. bls. 2.
- ↑ Edvard Haraldsen (1. október 1952). „Albert Schweitzer“. Akranes. bls. 121-124.
- ↑ 6,0 6,1 „Maður aldarinnar: Albert Schweitzer“. Samtíðin. 1. júní 1955. bls. 13-15.
- ↑ Per Jacob Fischer (1. júlí 1951). „Albert Schweitzer: Einn af velgerðamönnum mannkynsins“. Heimilisblaðið. bls. 87-90.
- ↑ „Albert Schweitzer – Líf hans og störf“. Morgunblaðið. 7. september 1965. bls. 10-12; 23.
- ↑ Edith Ryssel (1. desember 1954). „Albert Schweitzer og friðarverðlaun Nóbels“. Heimilisblaðið. bls. 188-189.