Nelson Mandela
Rolihlahla Mandela, þekktastur sem Nelson Mandela, (18. júlí 1918, – 5. desember 2013) var fyrsti lýðræðislega kjörni forseti Suður-Afríku. Hann var kjörinn forseti árið 1994 og gegndi hann því embætti í fimm ár eða til ársins 1999. Hann hafði verið áberandi andstæðingur kynþáttaaðskilnaðarstefnunnar þar í landi. Mandela sat í 27 ár í fangelsi á Robben-eyju fyrir að berjast þessari baráttu en eftir að hafa verið sleppt voru honum veitt Friðarverðlaun Nóbels. Í fangelsinu var hann fangi númer 46664 en það númer notaði hann í baráttu sinni gegn alnæmi (AIDS) eftir að hann lét af embætti forseta.
| Nelson Mandela | |
|---|---|
 Nelson Mandela árið 1994. | |
| Forseti Suður-Afríku | |
| Í embætti 9. maí 1994 – 14. júní 1999 | |
| Varaforseti | Thabo Mbeki (1994–1996) F. W. de Klerk (1994–1999) |
| Forveri | F. W. de Klerk |
| Eftirmaður | Thabo Mbeki |
| Persónulegar upplýsingar | |
| Fæddur | 18. júlí 1918 Mvezo, Suður-Afríku |
| Látinn | 5. desember 2013 (95 ára) Jóhannesarborg, Gauteng, Suður-Afríku |
| Stjórnmálaflokkur | Afríska þjóðarráðið |
| Maki | Evelyn Ntoko Mase (g. 1944; sk. 1958) Winnie Madikizela (g. 1958; sk. 1996) Graça Machel (g. 1998) |
| Trúarbrögð | Meþódismi |
| Börn | 6 |
| Starf | Fyrrverandi forseti Suður-Afríku |
| Þekktur fyrir | Baráttu gegn aðskilnaðarstefnunni |
| Undirskrift |  |
Einkalíf
breytaRolihlahla Mandela var sonur Nosekeni Fanny og Gadla Henry Mphakanyiswa og bjuggu þau í bænum Mvezo en þar var Gadla faðir hans höfðingi. Gadla átti fjórar eiginkonur og eignaðist með þeim þrettán börn, fjóra syni og níu dætur. Þegar hann var sviptur stöðu sinni flutti fjöldskyldan til Qunu. Þar ákvað Gadla að senda son sinn í skóla og gaf kennslukonan öllum enskt nafn og Rolihlahla fékk nafnið Nelson. Faðir hans lést þegar hann var níu ára.[1]
Mandela var þrígiftur. Fyrsta kona hans var Evelyn Ntoko Mase, 1944 til 1957; Winnie Madikizela frá árinu 1957 til 1996 og Graça Machel var eiginkona hans frá árinu 1998. Mandela eignast sex börn; Þrjú með fyrstu eiginkonu sinni, synina Madiba Thembekile og Makgatho Mandela og dótturina Makaziwe Mandela. Með annarri eiginkonu sinni eignaðist hann svo dæturnar Zenani Mandela, Gadla Emenitta Mandela og Zindziswa Mandela-Hlongwane.[2][3][4]
Baráttumál
breytaNelson Mandela var einn mesti baráttumaður blökkumanna gegn kynþáttaaðskilnaðarstefnunni. Hann var til að mynda í forystusveit innan samtakanna ANC eða Afríska þjóðarráðinu. ANC barðist fyrir því svartir fengu aukin réttindi með því að beita verkföllum, brenna vegabréf sín og brjóta gegn ákvæðum kynþáttalöggjafarinnar. Friðsæl mótmæli voru haldin árið 1960 gegn vegabréfalögum sem enduðu illa og létust margir. Eftir það bönnuðu stjórnvöld ANC og stuttu seinna voru leiðtogar samtakanna handteknir fyrir undirróðursemi, þeirra á meðal var Nelson Mandela sem dæmdur var í lífstíðarfangelsi.[5]
Árið 1989 báru blökkumenn árangur sem erfiði en þá samþykkti Frederik W. De Klerk að slaka á kynþáttaaðskilnaðarstefnunni og ári seinna árið 1990 var Mandela sleppt úr fangelsi eftir 27 ára vist. Árið 1993 var Mandela og De Klerk veitt friðarverðlaun Nóbels fyrir þessi afrek. Ári seinna, árið 1994, fóru fram fyrstu lýðræðislegu forsetakosningarnar í Suður-Afríku, bauð Mandela sig fram og vann yfirburðarsigur.[6]
Mandela barðist ekki einungis fyrir réttindum svarta þó það sé það sem hann er lang þekktastur fyrir enda er hann líklega sá maður sem hefur orðið lengst ágengt með að jafna bilið milli svartra og hvítra í heiminum. Mandela byrjaði líka stóra baráttu gegn alnæmi eftir að hann hætti sem forseti. Baráttan var undir nafninu 46664 en það var fanganúmer Nelsons þegar hann sat í fangelsi á Robben-eyju.[7]
Æviágrip
breytaÞegar Mandela var ungur sagði hann nei við því að taka við stöðu föður síns sem höfðingja Mvezo þegar hann yrði eldri, draumur hans var að verða lögfræðingur. Hann gekk í South-African Native College og seinna í University of Fort Hare. Hann fór svo í háskóla við Witwatersrand þar sem hann lærði lögfræði og fékk á endanum lögfræðigráðu þar. Árið 1944 gekk hann svo í ANC og varð fljótt leiðtogi ungmennahreyfingar þeirra. Árið 1952 fór Mandela að berjast gegn aðskilnaðarstefnunni af fullum krafti og notaði til þess lögfræðikunnáttu sína og barðist meðal annars fyrir því að svart fólk hefði rétt á að vera á sömu opinberu stöðum og hvítir. Fyrir þetta átti að dæma hann og nokkra kollega hans í fangelsi fyrir landráð en á endanum voru þeir sýknaðir. Það er almennt talið að fyrsta hjónaband Nelsons hafi eyðilaggst vegna þessa máls. Þetta leiddi til þess að hann tók saman við Winnie Mandela.[8][9]
Eftir að Mandela var dæmdur í fangelsi á Robben eyju var hann hafður í hámarksgæslu og illa var komið fram við hann. Það var ekki fyrr en hann var greindur með berkla að hann var færður í Victor Verster fangelsið þar sem betur var farið með hann. Mandela var nokkrum sinnum boðið frelsi af suður-afrísku ríkisstjórninni en með þeim skilyrðum að hann hætti að berjast fyrir réttindum svartra, bar hæst á þessu árið 1976. Mandela neitaði staðfastlega og má segja að hann hafi verið að gera það í einskonar mótmælaskyni en hann sagðist ekki vera meira frjáls á götum úti en í fangaklefa á meðan aðskilnaðarstefnan gilti ennþá. Við þetta fór fólk að taka baráttumál svartra meira og meira inn á sig og Mandela fór að vekja meiri og meiri athygli. Síðustu árin sem Mandela var í fangelsi voru mikil vandamál innan suður-afrísku ríkisstjórnarinnar og endaði það árið 1989 þannig að maður að nafni Frederik W. De Klerk var kosinn forseti. Mandela varð varaformaður ANC og seinna formaður og átti hann stóran hlut í að semja um að hætta aðskilnaðarstefnunni og koma á friði milli svartra og hvítra í Suður-Afríku.[10]
Forseti
breytaMandela var orðinn vinsæll meðal fólks og hjálpaði það honum að vinna fyrstu lýðræðislegu forsetiskosningarnar í Suður-Afríku árið 1994. Mandela var talsmaður friðar, sáttar og félagslegs réttlætis og stofnaði hann Nelson Mandela Foundation þar sem hann barðist fyrir þessu þrennu. Hann stofnaði líka Sannleiks- og sáttanefndina (Truth and Reconciliation Commission; TRC) en hana stofnaði hann til að rannsaka mannréttindabrot í aðskilnaðarstefnunni. Hann opnaði húsnæði undir menntun og hjálp til að bæta skilyrði blökkumanna og árið 1997 lét hann breyta stjórnarskránni gífurlega sem gat svörtum jöfn réttindi og hvítum. Mandela var forseti í fimm ár eða til 1999.[11]
Mandela dagurinn var haldinn þann 18. júlí 2009 til að heiðra arfleifð Mandela og var aðallega styrkt af Nelson Mandela Foundation og 46664. Seinna sama ár lýstu Sameinuðu Þjóðirnar því yfir að þessi dagur skyldi héðan í frá heita Nelson Mandela International Day.[12]
Tilvísanir
breyta- ↑ Nelson Mandela, The illustrated long walk to freedom, bls. 8-9.
- ↑ Nelson Mandela, The illustrated long walk to freedom, bls. 36-38.
- ↑ Nelson Mandela, The illustrated long walk to freedom, bls. 76 0g 83.
- ↑ http://marriage.about.com/od/politics/a/nelsonmandela.htm[óvirkur tengill]
- ↑ Gunnar Karlson, Nýir Tímar bls 318
- ↑ Gunnar Karlson, Nýir Tímar bls 319
- ↑ http://search.eb.com/eb/article-282997
- ↑ http://search.eb.com/eb/article-282994
- ↑ http://search.eb.com/eb/article-282995
- ↑ http://search.eb.com/eb/article-282996
- ↑ http://search.eb.com/eb/article-282997
- ↑ http://search.eb.com/eb/article-282997
Heimildir
breyta
- Nelson Mandela, The illustrated long walk to freedom 2. útg. (Little, Brown & Company, 2006).
- Gunnar Karlsson og Sigurður Ragnarsson, Nýir tímar. Saga Íslands og umheimsins frá lokum 18. aldar til árþúsundamóta (Reykjavík: Mál og menning, 2008).
- http://search.eb.com/eb/article-9050484 , grein af Encyclopædia Britannica. Sótt 21. apríl 2010.
| Fyrirrennari: Frederik Willem de Klerk |
|
Eftirmaður: Thabo Mbeki | |||