1621-1630
1621-1630 var þriðji áratugur 17. aldar sem telst til árnýaldar í sögu Evrópu.
| Árþúsund: | 2. árþúsundið |
| Öld: | 16. öldin · 17. öldin · 18. öldin |
| Áratugir: | 1601–1610 · 1611–1620 · 1621–1630 · 1631–1640 · 1641–1650 |
| Ár: | 1621 · 1622 · 1623 · 1624 · 1625 · 1626 · 1627 · 1628 · 1629 · 1630 |
| Flokkar: | Fædd · Dáin · Stofnað · Lagt niður |
Atburðir og aldarfar
breyta
Þrjátíu ára stríðið
breytaEftir sigur í orrustunni við Hvítafjall virtust Habsborgarar ósigrandi í Þrjátíu ára stríðinu. Hersveitir Spánarkonungs sóttu fram í Niðurlöndum og þegar Kristján 4. Danakonungur hugðist láta til sín taka fyrir hönd mótmælenda var hann gjörsigraður af hersveitum keisarans undir stjórn Tillys og Wallensteins og hrökklaðist yfir á Sjáland við illan leik. Keisaraherinn rak flóttann og rændi og ruplaði á Jótlandi. Við lok áratugarins stigu svo Svíar fram á völlinn með vel þjálfaðan her sem sneri stríðsgæfunni mótmælendum í vil.
Uppreisn húgenotta í Frakklandi
breytaÞau réttindi sem franskir húgenottar höfðu fengið með Nantes-tilskipuninni í valdatíð Hinriks 4. urðu óðum að engu í stjórnartíð Loðvíks 13. sem gerði hvað hann gat til að draga úr áhrifum tilskipunarinnar. Þetta leiddi til uppreisnar undir stjórn hertogans Henri Rohan. Loðvík hélt gegn uppreisnarmönnum í Suður-Frakklandi. Her hans mistókst að vinna virki húgenotta í Montauban 1621 og Montpellier 1622. Þessum átökum lauk með friðarsamkomulagi. 1624 varð Richelieu kardináli nýtt æðstaráð konungs. Uppreisn húgenotta hófst aftur 1625 og Richelieu gerði það að forgangsverkefni að ráða niðurlögum hennar. Hann leiddi umsátur um hafnarborgina La Rochelle 1627-1628 sem lyktaði með ósigri húgenotta þrátt fyrir aðstoð frá Englandi. 1629 vann kardinálinn síðan Montauban. Síðar það ár lauk uppreisninni með friðarsamkomulagi þar sem trúarleg réttindi húgenotta voru viðurkennd en pólitísk réttindi þeirra afnumin.
Borgarastyrjöld í Víetnam
breytaÍ Víetnam ríkti Trịnh-ættin í nafni valdalauss keisara, eftir að hafa haft sigur í baráttunni við Mạc-ættina á 16. öld. Bandamenn þeirra, Nguyên-ættin, hafði þá fengið suðurhluta landsins í sinn hlut sem lén og gerðist nú æ sjálfstæðari gagnvart hirð Trịnh-lávarðanna í norðri, meðal annars vegna viðskipta við kaupmenn frá Portúgal. 1620 neitaði Nguyễn Phúc Nguyên að greiða skatta til hirðarinnar í Hanoi. Borgarastyrjöld braust síðan út árið 1627 þegar Trịnh Trang sendi herlið gegn Nguyên. Þrátt fyrir fjölmennt herlið tókst honum ekki að leggja suðurhlutann undir sig bæði vegna landfræðilegra hindrana og tengsla Nguyên-furstanna við erlenda kaupmenn sem gerðu þeim kleift að koma sér upp öflugu stórskotaliði. Borgarastyrjöldin stóð til 1673 þegar fylkingarnar sættust á landamæri milli sín. Sú skipting landsins var í gildi í hundrað ár eftir það.
Tilraun til einveldis í Englandi
breytaÍ Englandi var grunnurinn lagður að Ensku borgarastyrjöldinni þegar Karl 1. tók við af föður sínum, Jakobi 1. Karl ætlaðist til konungshollustu af þinginu og áleit sig hafa sjálfstætt vald, líkt og faðir hans hafði gert. Hann hafði líka áhuga á að láta til sín taka í styrjöldunum á meginlandinu en enska þingið stóð í vegi fyrir þeim fyrirætlunum. Hann leysti þá upp þingið en neyddist til að kalla það saman aftur og skrifa undir réttindaskjal, því ella hefði hann ekki getað innheimt skatt.
Landnám í Nýja heiminum
breytaSókn evrópskra landnema til Nýja heimsins hélt áfram, stöðugt fjölgaði í þeim nýlendum sem fyrir voru og nýjar nýlendur voru stofnaðar, eins og Portsmouth (New Hampshire), Salem, Nýja Amsterdam, Barbados og Sankti Kristófer og Nevis. Alkonkvínar reyndu að losa sig við þær nýlendur sem reistar höfðu verið í Virginíu með því að ráðast á Jamestown, en höfðu ekki erindi sem erfiði.
Sjórán
breytaHollenskir og enskir sjóræningjar höfðu sig mikið í frammi gegn spænskum og portúgölskum skipum og nýlendum. Á Íslandi bar það við 1627 að herskip frá Barbaríinu, undir stjórn hollensks ræningjaforingja, drápu og rændu fólki í Grindavík og Vestmannaeyjum sem þeir seldu síðan í þrældóm í Algeirsborg. Ræningjaforinginn, Murat Reis (Jan Janszoon frá Haarlem) var áður skipstjóri á hollensku ræningjaskipi sem sjóræningjar frá Barbaríinu náðu á sitt vald árið 1618. Hann kaus að snúast til Íslam í Algeirsborg. 1619 hóf hann að gera út frá sjóræningjalýðveldinu Salé á Atlantshafsströnd Marokkó sem heyrði undir konung Marokkó að nafninu til. Fjórum árum eftir ránið í Vestmannaeyjum endurtók Janszoon leikinn í þorpinu Baltimore á Írlandi.
Ráðamenn
breyta
