Afganistan
Afganistan (dari افغانستان, Afġānistān) er landlukt ríki í Mið-Asíu eða Suðvestur-Asíu og er stundum talið til Mið-Austurlanda þar sem það liggur á írönsku hásléttunni. Afganistan á landamæri að Íran í vestri, Pakistan í suðri og austri, Túrkmenistan, Úsbekistan og Tadsjikistan í norðri og Kína í austasta hluta landsins. Hluti hins umdeilda Kasmírhéraðs, sem Indland og Pakistan gera tilkall til, er við landamæri Afganistans.
| افغانستان Afġānistān | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Kjörorð: Það er enginn guð nema Guð; Múhameð er spámaður Guðs (trúarjátning múslima) | |
| Þjóðsöngur: دا د باتورانو کور Dā də bātorāno kor | |
| |
| Höfuðborg | Kabúl |
| Opinbert tungumál | Dari og pastú |
| Stjórnarfar | Íslamskt emírsdæmi; klerkaveldi[ath 1]
|
| Emír | Hibatullah Akhundzada |
| Forsætisráðherra | Mohammad Hassan Akhund (starfandi) |
| Flatarmál - Samtals - Vatn (%) |
41. sæti 652.864 km² 0 |
| Mannfjöldi - Samtals (2020) - Þéttleiki byggðar |
37. sæti 32.900.000 46/km² |
| VLF (KMJ) | áætl. 2007 |
| - Samtals | 19,84 millj. dala (114. sæti) |
| - Á mann | 724 dalir (172. sæti) |
| VÞL (1993) | 0,229 (Ekki flokkað. sæti) |
| Gjaldmiðill | Afgani (AFN) |
| Tímabelti | UTC+4,30 |
| Þjóðarlén | .af |
| Landsnúmer | 93 |
| |
SöguágripBreyta
Segja má að Afganistan sé mitt á milli vesturs og austurs, frá örófi alda hefur fólk ferðast í gegnum landið í ýmsum erindagjörðum, þ.m.t. verslun og þjóðflutningar. Þess vegna er Afganistan ákaflega menningarlega fjölbreytt land og býr þar fjöldi þjóðarbrota. Vegna legu sinnar hefur landið verið talið allmikilvægt og ófáir innrásarherir hafa gert innreið sína í landið. Einnig hafa innlendir höfðingjar á köflum byggt upp mikil veldi. Árið 1747 stofnaði Ahmad Shah Durrani Durrani-keisaradæmið með höfuðborg í Kandahar. Síðar meir var Kabúl gerð að höfuðborg og stór landsvæði töpuðust til nágrannaríkja. Á 19. öld var Afganistan leppríki í pólitísku valdatafli milli Breska heimsveldisins og Rússneska keisaraveldisins. Þann 19. ágúst 1919 varð Afganistan sjálfstætt eftir þriðja stríð sitt við Breta um sjálfstæði.
Afganistan var konungsríki frá sjálfstæði þar til síðasta konungi landsins, Múhameð Zahir Sja, var steypt af stóli árið 1973. Nokkrum árum eftir að lýðveldi var stofnað í landinu tóku kommúnistar völdin og gerðu Afganistan að marxísku alþýðulýðveldi.
Allt frá lokum áttunda áratugarins hefur verið stríð eða stríðsástand í Afganistan. Árið 1979 réðust Sovétríkin inn í landið og þá hófust átök sem áttu eftir að endast í áratug. Á tíunda áratugnum komust Talíbanar til valda, hópur mjög öfgasinnaðra múslima og þar fékk Osama bin Laden griðastað á tímabili. Eftir hryðjuverkin 11. september 2001 samþykkti öryggisráð Sameinuðu þjóðanna að senda alþjóðlegar öryggissveitir til landsins. Talíbanar voru hraktir frá völdum í innrás Bandaríkjamanna árið 2001 og ný stjórn var sett á fót en stríðsástand ríkti í landinu milli nýju stjórnarinnar og Talíbana næstu tuttugu árin.
Árið 2021 drógu Bandaríkin og Atlantshafsbandalagið herlið sín frá Afganistan. Í kjölfarið hófu Talíbanar leiftursókn gegn stjórn íslamska lýðveldisins og sigruðu hana með hertöku Kabúl þann 15. ágúst. Áætlað er að Talíbanar taki við stjórn landsins á ný og lýsi yfir stofnun íslamsks emírdæmis í stað lýðveldisins.
Heiti landsinsBreyta
Þjóðaheitið Afganir hefur verið notað frá miðöldum yfir Pastúna og „-stan“ er persnesk ending sem merkir „staður“. Nafnið Afganistan merkir því „land Afgana (Pastúna)“. Í stjórnarskrá Afganistan er kveðið á um að orðið „Afganar“ skuli vísa til allra afganskra ríkisborgara.
SamfélagBreyta
Stærstu borgir landsins eru Kabúl, Kandahar og Herat. Pastúnar (42%) og Tadsjikar (27%) eru fjölmennustu þjóðarbrotin en Hazara og Úsbekar koma næstir hvorir tveggja með 9%. Pastú og darí eru algengustu tungumálin og eru opinber í landinu.
StjórnsýslueiningarBreyta
 |
Þessi grein þarfnast hreingerningar svo hún hæfi betur sem grein hér á Wikipediu. Aðalvandamál þessarar greinar: Úrelt |
Afganistan er skipt í 34 héruð (wilayah) sem hvert hefur sinn höfuðstað og héraðsstjórn. Héruðin skiptast síðan í 398 smærri umdæmi sem ná venjulega yfir eina borg eða nokkur þorp. Hvert umdæmi hefur sinn umdæmisstjóra.
Forseti Afganistan skipar héraðsstjóra en héraðsstjórar skipa umdæmisstjóra. Héraðsstjórarnir eru fulltrúar miðstjórnarinnar í Kabúl og bera ábyrgð á stjórnsýslu innan héraða sinna. Héraðsráð eru kjörin í beinum almennum kosningum til fjögurra ára[1]. Hlutverk þeirra er að taka þátt í skipulagi og þróun og hafa eftirlit með öðrum héraðsstofnunum.
Samkvæmt 140. grein stjórnarskrárinnar og reglugerð um kosningalög á að kjósa borgarstjóra borganna í frjálsum og beinum kosningum til fjögurra ára í senn. Vegna mikils kostnaðar við framkvæmt kosninga hafa borgarstjóra- og sveitarstjórnarkosningar aldrei verið haldnar. Þess í stað hefur ríkisstjórn landsins skipað marga borgarstjóra. Í höfuðborginni, Kabúl, skipar forseti landsins borgarstjórann.
Eftirfarandi er listi yfir héruðin 34 í stafrófsröð:
LandafræðiBreyta
Afganistan er í suður Mið-Asíu og þekur 653.000 km2. Mestallt landið er fjöllótt og hrjúft. Hindu Kush-fjallgarðurinn er framhald af Himalajafjöllum og er yfir miðju landsins. Hæsti punkturinn er Noshaq, 7.492 metrar. Í norðri og suðvestri eru sléttur; Turkestan-slétturnar og Sistan-lægðin. Þar skiptast á graslendi og eyðimerkur. Lægri punkturinn er í norðri við Amu Darya-fljót, 258 metrar.
TilvísanirBreyta
- ↑ „Explaining Elections, Independent Election Commission of Afghanistan“. Iec.org.af. 9. október 2004. Afrit af upprunalegu geymt þann 27. ágúst 2010. Sótt 4. febrúar 2012.
