Grikkland
Grikkland (gríska: Ελληνική Δημοκρατία, Ellinikí Ðimokratía, Ελλάδα, Ellaða; eldra form: Ἑλλάς, Hellas) er land í Suðaustur-Evrópu á suðurenda Balkanskaga. Grikkland á landamæri að Búlgaríu, Norður-Makedóníu og Albaníu í norðri og Tyrklandi í austri. Landið liggur að Jónahafi í vestri og Eyjahafi í austri. Landið skiptist í níu landfræðileg héruð: Makedóníu, Mið-Grikkland, Pelopsskaga, Þessalíu, Epírus, Eyjahafseyjar (þar á meðal Tylftareyjar og Hringeyjar), Þrakíu, Krít og Jónísku eyjarnar. Um 80% landsins er fjalllendi og hæsti tindur þess er Ólympsfjall sem nær 2.917 metra hæð. Grikkland á lengstu strandlengju allra landa við Miðjarðarhafið. Íbúar Grikklands eru um ellefu milljónir. Aþena er höfuðborg og stærsta borg landsins.
| Hellenska lýðveldið | |
| Ελληνική Δημοκρατία Ellinikí Ðimokratía | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Kjörorð: Ελευθερία ή θάνατος Elefþería í þánatos (gríska: frelsi eða dauði) | |
| Þjóðsöngur: Ύμνος εις την Ελευθερίαν Ýmnos eis tin Elefþerían (gríska: lofsöngur til frelsis) | |
| |
| Höfuðborg | Aþena |
| Opinbert tungumál | gríska |
| Stjórnarfar | Lýðveldi
|
| Forseti | Katerína Sakellaropúlú (Κατερίνα Σακελλαροπούλου) |
| Forsætisráðherra | Kýríakos Mítsotakís (Κυριάκος Μητσοτάκης) |
| Sjálfstæði | |
| - frá Tyrkjaveldi | 25. mars 1821 |
| Flatarmál - Samtals - Vatn (%) |
97. sæti 131.957 km² 0,87 |
| Mannfjöldi - Samtals (2011) - Þéttleiki byggðar |
78. sæti 10.815.197 82/km² |
| VLF (KMJ) | áætl. 2013 |
| - Samtals | 266 millj. dala (44. sæti) |
| - Á mann | 23.631 dalir (42. sæti) |
| VÞL (2013) |  0.860 (29. sæti)
|
| Gjaldmiðill | evra (€) |
| Tímabelti | UTC+2 (UTC+3 á sumrin) |
| Þjóðarlén | .gr |
| Landsnúmer | +30 |
Grikkland er heimaland ólympíuleikanna. Fyrstu nútíma ólympíuleikarnir voru haldnir í Grikklandi árið 1896 og sumarólympíuleikarnir voru haldnir í Aþenu höfuðborg Grikklands árið 2004.
Heiti Breyta
Heiti Grikklands á flestum erlendum málum er dregið af latneska heitinu Graecia (dregið af gríska heitinu Γραικός) sem var upprunalega heiti á íbúum borgar í Böótíu. Á forngrísku er heiti landsins Ἑλλάς Hellas eða Ἑλλάδα Hellada. Í nokkrum Asíumálum er heiti landsins dregið af Jóníu sem var grískt ríki í Litlu-Asíu því orðið यवन yawan í sanskrít er dregið af því.
Saga Breyta
Í fornöld urðu til á Grikklandi fyrstu háþróaðu menningarsamfélög í Evrópu. Á meðal fyrstu menningarsvæðanna má nefna Mínóísku menninguna (um 2700–1500 f.Kr.) og Mýkenumenninguna (um 1900–1100 f.Kr.). Á 8. til 4. öld f.Kr. blómstruðu borgríki á Grikklandi þar sem var að finna fjölbreytta menningu og ýmis konar mismunandi stjórnskipulög. Helsta menningarborg Grikklands á þessum tíma var Aþena en aðrar mikilvægar borgir voru meðal annarra Sparta, Þeba og Kórinta. Á þessum tíma breiddist grísk menning út um víðan völl, til dæmis til Litlu-Asíu, suður-Ítalíu og um strendur Svartahafsins. Á 5. öld f.Kr. geisuðu Persastríðin þar sem grísku borgríkjunum tókst að verja sjálfstæði sitt gegn innrásarherjum Persa. Í kjölfar persastríðanna hófst gullöld Aþenu sem er talið vera eitt mikilvægasta skeið vestrænnar menningar. Listir, bókmenntir, heimspeki og vísindi ýmis konar blómstruðu á þessum tíma. Gullöld Aþenu leið undir lok í kjölfar Pelópsskagastríðsins, þar sem Aþena barðist við Spörtu um yfirráð og áhrif á Grikklandi og beið lægri hlut.
Uppgangur Makedóníu hófst um miðja 4. öld f.Kr. þegar Filippos 2., makedóníukonungur, lagði undir sig allt Grikkland. Sonur hans, Alexander mikli, lagði svo undir sig gríðarstór landsvæði, meðal annars allt Persaveldi og Egyptaland. Með þessu breiddist grísk menning út til miðausturlanda, mið-Asíu og Indlands. Eftir dauða Alexanders bútaðist veldi hans niður í nokkur ríki, en Makedónía hélt að mestu völdum á Grikklandi. Á 3. öld f. Kr. hófu Rómverjar afskipti af málefnum Grikklands og mættu Makedóníu í Makedóníustríðunum sem leiddu til þess að Rómverjar náðu yfirráðum yfir öllu Grikklandi. Grísk menning hafði mikil áhrif á menningu Rómverja og með vaxandi veldi þeirra urðu landssvæðin í kringum Miðjarðarhafið að grísk-rómversku menningarsvæði. Kristin trú hóf að breiðast um Grikkland á 2. öld en gömlu grísku trúabrögðin voru þó einnig iðkuð áfram um nokkurra alda skeið.
Í kjölfar skiptingar Rómaveldis seint á 4. öld tilheyrði Grikkland Austrómverska ríkinu. Í Austrómverska ríkinu náði grísk tunga með tímanum yfirhöndinni og þar varð til Gríska rétttrúnaðarkirkjan, sem að lokum sleit sig algerlega frá Rómversk-kaþólsku kirkjunni í Róm. Austrómverska ríkinu var stjórnað frá Konstantínópel, en á 6. öld missti ríkið að miklu leyti völdin á meginlandi Grikklands í hendur Slava, en hélt þó völdum í stærri borgum, til dæmis Aþenu og Þessalóníku. Á 9. öld náði Austrómverska ríkið aftur völdum yfir mestöllu Grikklandi. Í fjórðu krossferðinni árið 1204 féll Konstantínópel í hendur krossfara og í kjölfarið skiptist Grikkland í fjölmörg smáríki og áhrifasvæði, til dæmis gríska ríkið Epírus, Latneska keisaradæmið og svæði sem stjórnað var af Feneyingum. Seint á 13. öld fór hluti Grikklands undir yfirráð hins endurreista Austrómverska keisaradæmis.
Á 14. og 15. öld lagði tyrkneska Ottómanveldið undir sig allt Grikkland að undanskyldum nokkrum eyjum sem Feneyingar héldu völdum yfir. Tyrknesk yfirráð höfðu í för með sér trúabragðaárekstra, þar sem mismunað var gegn kristnum þegnum í hinu múslimska tyrkjaveldi, og efnahagslega lægð á Grikklandi. Á 18. öld tók þó hagur Grikkja að vænkast er þeir tóku að stunda siglingar og viðskipti í meira mæli. Árið 1821 gerðu Grikkir uppreisn gegn yfirráðum Tyrkja og árið 1830 var Grikkland viðurkennt sem sjálfstætt konungsríki. Upphaflega náði þetta ríki aðeins yfir hluta af því svæði sem tilheyrir Grikklandi í dag, en Grikkir stóðu í landvinningum út 19. öldina og fram á þá 20. Grikkir hófu þátttöku í Fyrri heimsstyrjöldinni árið 1917 og börðust með bandamönnum. Á árunum 1919-1922 börðust Grikkir við Tyrki, en biðu lægri hlut og í kjölfarið flúði um ein og hálf milljón grískumælandi þegna Tyrklands frá Tyrklandi til Grikklands. Í Síðari heimstyrjöldinni var Grikkland hertekið af Þjóðverjum og Ítölum. Tugir þúsunda Grikkja voru teknir af lífi á meðan hernáminu stóð og hundruð þúsunda létust úr hungursneyð.
Árið 1973 var konungsríkið lagt niður og árið 1975 tók gildi ný lýðræðisleg stjórnarskrá. Árið 1980 varð Grikkland meðlimur NATO og árið 1981 meðlimur í Evrópusambandinu.
Stjórnsýslueiningar Breyta
Frá sveitarstjórnarumbótum Kallikratiss 1. janúar 2011 hefur Grikkland skipst í 13 héruð sem aftur skiptast í 325 sveitarfélög. Gömlu lögsagnarumdæmin 54 hafa haldist sem undirskipting héraðanna. Sjö sjálfstjórnarumdæmi ná yfir eitt til þrjú héruð. Það er líka eitt sjálfstjórnarsvæði, Atosfjall, við landamæri Mið-Makedóníu.
 |
|
Tengt efni Breyta
Tilvísanir Breyta
- ↑ „Πίνακας 1: Προσωρινά αποτελέσματα του Μόνιμου Πληθυσμού της Ελλάδος“ (PDF). GR: National Statistical Service. 22. júlí 2011.
- ↑ „Regional gross domestic product (million EUR), by NUTS 2 regions“. Eurostat. 2008. Sótt 25. október 2011.
