Hafnarfjörður
Hafnarfjörður er bær á höfuðborgarsvæðinu. Þar bjuggu 30.704 manns 1. apríl árið 2023 og hefur bærinn vaxið gríðarlega á síðustu árum og áratugum líkt og önnur sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu hafa gert. Höfnin sem bærinn er kenndur við var ein stærsta verslunarhöfn landsins allt frá 16. öld og mikil útgerð hefur verið stunduð þaðan í sögunni. Á 18. öld var rætt um að gera Hafnarfjörð að höfuðstað Íslands, en slæm samgönguskilyrði þangað, lítil mótekja og lítið undirlendi urðu helstu ástæður þess að Reykjavík varð ofan á í valinu.
Hafnarfjarðarkaupstaður | |
|---|---|
 | |
 Skjaldarmerki | |
 Staðsetning Hafnarfjarðarkaupstaðar | |
| Hnit: 64°04′07″N 21°57′25″V / 64.06861°N 21.95694°V | |
| Land | Ísland |
| Kjördæmi | Suðvesturkjördæmi |
| Þéttbýliskjarnar | Hafnarfjörður |
| Stjórnarfar | |
| • Bæjarstjóri | Rósa Guðbjartsdóttir D |
| Flatarmál | |
| • Samtals | 174 km2 |
| • Sæti | 47. sæti |
| Mannfjöldi (2024) | |
| • Samtals | 30.616 |
| • Sæti | 3. sæti |
| • Þéttleiki | 175,95/km2 |
| Póstnúmer | 220, 221, 222 |
| Sveitarfélagsnúmer | 1400 |
| Vefsíða | hafnarfjordur |
Hafnarfjörður heyrði undir Álftaneshrepp framan af en eftir skiptingu hans árið 1878 varð bærinn hluti hins nýmyndaða Garðahrepps. Hinn 1. júní 1908 fékk Hafnarfjörður kaupstaðarréttindi og varð þá að sjálfstæðu bæjarfélagi. Íbúar voru þá orðnir 1469 talsins.
Skammt vestan Hafnarfjarðarbæjar er Straumsvík þar sem Alcan á Íslandi rekur álver.
Sagan
breytaUpphaf byggðar og verslunar
breytaHafnarfjörður var í landnámi Ásbjarnar Özurarsonar, bróðursonar Ingólfs Arnarsonar. Hafnarfjörður er fyrst nefndur í Hauksbók Landnámu, þar sem segir frá brottför Hrafna-Flóka og samferðamanna hans frá Íslandi. Frá upphafi landnáms á Íslandi og fram til upphafs 15. aldar kemur staðurinn annars lítið sem ekkert við sögu.
Vegna góðra hafnarskilyrða frá náttúrunnar hendi varð Hafnarfjörður ein helsta verslunar- og fiskveiðihöfn landsins frá og með upphafi 15. aldar, eftir því sem skreið tók við af vaðmál sem eftirsóttasta útflutningsvara Íslendinga. Í upphafi 15. aldar hófu Englendingar fiskveiðar og verslun við Ísland. Árið 1413 kom fyrsta enska kaupskipið að landi sem sögur fara af við Hafnarfjörð. Íslendingar tóku ensku kaupmönnunum vel, en Danakonungur reyndi að koma í veg fyrir verslun Englendinga við Ísland og þess vegna kom oft til átaka milli Englendinga og sendimanna Danakonungs. Eftir því sem árin liðu urðu Englendingarnir ekki eins vel liðnir vegna yfirgangs. Einnig áttu þeir til að ræna skreið frá Íslendingum.
Um 1468 hófu þýskir Hansakaupmenn siglingar til Íslands frá Bergen í Noregi. Næstu tvo áratugina var hörð samkeppni á milli Englendinga og Hansakaupmanna, sem leiddist oft út í slagsmál og bardaga. Þýsku kaupmennirnir höfðu betur að lokum. Þeir gátu boðið ódýrari og fjölbreyttari vöru heldur en Englendingarnir. Á 16. öld var Hafnarfjörður orðinn aðalhöfn Hamborgarmanna á Íslandi.
Um miðja öldina reyndu Danakonungar enn að koma í veg fyrir verslun Þjóðverja á Íslandi og koma versluninni í hendur danskra kaupmanna. Árið 1602 gaf Kristján 4. Danakonungur út tilskipun um einokunarverslun og þar með varð úti um verslunarsamband milli Íslands og Þýskalands.
Á fyrri hluta einokunartímabilsins var Hafnarfjörður helsti verslunarstaður á Íslandi. Frá 1602-1774 var verslunin í höndum danskra kaupmanna og verslunarfélaga, en árið 1774 tók konungurinn við versluninni. Árið 1787 voru eignir konungsverslunarinnar seldar starfsmönnum hennar. Þá myndaðist vísir að samkeppni í verslunarrekstri þegar lausakaupmenn fóru að keppa við arftaka konungsverslunarinnar. Ekkert varð þó meira úr þessari samkeppni, þar sem dönsku kaupmennirnir höfðu yfirhöndina. Árið 1795 kærðu bændur dönsku kaupmennina fyrir of hátt verð á innfluttum vörum og kröfðust þess að verslun yrði gefin algerlega frjáls.
Árið 1794 keypti Bjarni Sívertsen verslunarhús konungsverslunarinnar. Hann gerðist brátt umsvifamikill kaupmaður og útgerðarmaður. Hann keypti gamlar bújarðir í landi Hafnarfjarðar og kom upp skipasmíðastöð. Bjarni varð einn af fyrstu Íslendingunum til að fá verslunarleyfi eftir að danska einokunarverslunin var lögð niður. Vegna umsvifa sinna í Hafnarfirði hefur hann oft verið nefndur faðir Hafnarfjarðar.
Frá árinu 1787 til 1908 voru flestir kaupmenn í Hafnarfirði danskir. Einn norskur kaupmaður var þar, Hans Wingaard Friis frá Álasundi í Noregi og hann búsettist í Hafnarfirði. Í upphafi tuttugustu aldar fór íslenskum kaupmönnum hins vegar að fjölga, en þeim dönsku fór fækkandi að sama skapi.[1]
Fyrsta almenningsrafveitan á Íslandi var sett upp 12. desember 1904 í Hafnarfirði af Jóhannesi Reykdal, veitan liggur í gegnum Hamarskotslæk. Hann er líka einn mesti gufustaður landsins.
Kaupstaðarréttindi
breytaUpphaflega var Hafnarfjörður hluti af Álftaneshreppi. Hafnarfjörður hafði þá sérstöðu miðað við aðra staði í hreppnum að aðalatvinnuvegur þar var sjávarútvegur, en ekki landbúnaður. Vegna þessarar sérstöðu var vilji til þess að gera Hafnarfjörð að sérstöku sveitarfélagi og kom hugmyndin fyrst fram opinberlega árið 1876.
Árið 1878 var haldinn hreppsnefndarfundur í Álftaneshreppi, þar sem samþykkt var að skipta hreppnum í þrennt: Álftaneshrepp, Garðahrepp og Hafnarfjörð. Gengi það ekki var ákveðið að hreppnum yrði skipt í tvennt: Bessastaðahrepp og Garðahrepp. Seinni tillagan var samþykkt og varð Hafnarfjörður því hluti af Garðahreppi.
Aftur var reynt að fá kaupstaðarréttindi árið 1890. Á fundi hreppsnefndar Garðahrepps í júní það ár var kosin nefnd til að ræða um kaupstaðarréttindi Hafnarfjarðar. Nefndin hélt fund 27. febrúar 1891, þar sem kosið var um skiptingu hreppsins, en meirihluti fundarmanna var andvígur skiptingunni. Var málið því látið niður falla og lá það niðri næstu árin vegna erfiðra tíma í Hafnarfirði.
Næst var hreyft við málinu árið 1903. Í mars það ár komu nokkrir íbúar í Hafnarfirði því til leiðar að frumvarp var lagt fram á Alþingi til laga um kaupstaðarréttindi Hafnarfjarðar. Í frumvarpinu var m.a. gert ráð fyrir því að bæjarfógetinn í Hafnarfirði yrði jafnframt bæjarstjóri og laun hans yrðu greidd úr landssjóði. Frumvarpið var fellt í atkvæðagreiðslu á Alþingi. Það var lagt fram aftur á Alþingi árið 1905, en aftur fellt í atkvæðagreiðslu. Hins vegar afgreiddi Alþingi frumvörp sem gáfu kauptúnum meiri sjálfstjórn en áður, en þau gengu ekki nógu langt til að Hafnfirðingar yrðu ánægðir.
Enn var því komið til leiðar að frumvarp um kaupstaðarréttindi Hafnarfjarðar var lagt fyrir Alþingi, nú árið 1907. Meðal breytinga frá fyrra frumvarpinu var sú að nú var gert ráð fyrir því að bæjarstjóri fengi greidd laun úr bæjarsjóði en ekki landssjóði. Þetta frumvarp var samþykkt sem lög nr. 75, 22. nóvember 1907 og tóku lögin gildi 1. júní 1908. Hafnarfjörður varð þar með fimmta bæjarfélagið á Íslandi sem fékk kaupstaðarréttindi.[2]
Bæjarstjórn
breyta| Listi | Kjörnir bæjarfulltrúar | |
|---|---|---|
| B | Valdimar Víðisson | |
| B | Margrét Vala Marteinsdóttir | |
| C | Jón Ingi Hákonarson | |
| D | Rósa Guðbjartsdóttir | |
| D | Orri Björnsson | |
| D | Kristinn Andersen | |
| D | Kristín Thoroddsen | |
| S | Guðmundur Árni Stefánsson | |
| S | Sigrún Sverrisdóttir | |
| S | Árni Rúnar Þorvaldsson | |
| S | Hildur Rós Guðbjargardóttir |
Í bæjarstjórn Hafnarfjarðar eru ellefu bæjarfulltrúar. Kosningar til bæjarstjórnar fóru síðast fram 26. maí 2018.
Bæjarstjóri er Rósa Guðbjartsdóttir, formaður borgarráðs er Valdimar Víðisson og forseti bæjarstjórnar er Kristinn Andersen.
Gaflarar
breytaOrðið Gaflari hefur verið notað um Hafnfirðinga um árabil. Upphaf orðsins má rekja til kreppuáranna milli heimsstyrjaldanna, þegar atvinnuleysi var mikið. Var orðið þá notað um sjómenn og verkamenn í Hafnarfirði sem biðu undir húsgöflum í von um að fá vinnu.[3]
Skilgreining orðsins hefur verið nokkuð á reiki undanfarin ár. Í hugum margra eru Gaflarar aðeins þeir sem eru bæði fæddir og uppaldir í Hafnarfirði.[4] (Samkvæmt þeirri skilgreiningu hefur alvöru Göflurum farið fækkandi á undanförnum áratugum, þar sem fæðingardeild hefur ekki verið starfrækt í Hafnarfirði síðan í júní 1976).[5] Öðrum finnst nóg að menn búi í Hafnarfirði eða hafi einhverntíma búið þar til að geta talist Gaflarar.[6]
Vorið 1993 hófst framleiðsla á Gaflarabrúðum í Hafnarfirði. Brúðan var hönnuð af Katrínu Þorvaldsdóttur og átti að tákna hinn eina sanna Gaflara.[7] Nú eru brúðurnar ófáanlegar.[8]
Vinabæir
breyta
Skólar
breytaÍ Hafnarfirði eru reknir sautján leikskólar, átta grunnskólar, tveir framhaldsskólar og einn tónlistarskóli. Í miðstöð símenntunar fer auk þess fram starfsemi Námsflokka Hafnarfjarðar.
Leikskólar
breytaArnarberg, Álfaberg, Álfasteinn, Bjarkavellir, Hamravellir, Hjalli, Hlíðarberg, Hlíðarendi, Hraunvallaskóli, Hvammur, Hörðuvellir, Norðurberg, Smáralundur/Kató, Stekkjarás, Tjarnarás, Vesturkot og Víðivellir.
Grunnskólar
breytaÁslandsskóli, Engidalsskóli, Hraunvallaskóli, Hvaleyrarskóli, Lækjarskóli, Setbergsskóli, Víðistaðaskóli, Öldutúnsskóli, og Skarðshlíðarskóli.
Framhaldsskólar
breytaFlensborgarskólinn í Hafnarfirði, Tækniskólinn
Tónlistarskóli
breytaTónlistarskóli Hafnarfjarðar. (stofnaður í September, 1950) [1]
Íþróttafélög
breytaBadmintonfélag Hafnarfjarðar, Fimleikafélagið Björk, Fimleikafélag Hafnarfjarðar, Golfklúbburinn Keilir, Siglingaklúbburinn Þytur, Knattspyrnufélagið Haukar, Skotíþróttafélag Hafnarfjarðar, Sundfélag Hafnarfjarðar og Fjörður Íþróttafélag fatlaðara.
Tilvísanir
breyta- ↑ Ásgeir Guðmundsson. Bls. 9-23
- ↑ Ásgeir Guðmundsson. Bls. 39-52
- ↑ „Af hverju eru Hafnfirðingar stundum kallaðir Gaflarar?“. Vísindavefurinn.
- ↑ Innfæddir eru kallaðir Gaflarar[óvirkur tengill]. Fréttablaðið - Hafnarfjörður 100 ára. 19. júní 2008. (Bls.8).
- ↑ Sólvangur í Hafnarfirði 40 ára[óvirkur tengill]. Morgunblaðið, 22. október 1993. (Bls. 19)
- ↑ Auglýsa eftir ungum mönnum[óvirkur tengill]. Fréttablaðið, 13. september 2008 (Bls. 38).
- ↑ Gaflarinn - Hinn sanni Hafnfirðingur[óvirkur tengill]. Vikublaðið - Hafnarfjörður. 21. maí 1993. (Bls. 6).
- ↑ Innfæddir eru kallaðir Gaflarar[óvirkur tengill]. Fréttablaðið - Hafnarfjörður 100 ára. 19. júní 2008. (Bls.8).
- ↑ Upplýsingar af heimasíðu Hafnarfjarðarbæjar
Heimildir
breyta- Ásgeir Guðmundsson. Saga Hafnarfjarðar 1908-1983 - Fyrsta bindi. Skuggsjá - Bókabúð Olivers Steins SF, 1983.
Tenglar
breyta- Vefsíða Hafnarfjarðar
- Sakar bæjaryfirvöld í Hafnarfirði um leyndarhyggju
- Hafnarfjörður–útgerðarbær; Sigurður Pétursson, Ægir ágúst 1986, bls. 450–490.
