Tjad
Tjad (arabíska تشاد , Tašād; franska Tchad) er strandlaust ríki í Mið-Afríku. Það á landamæri að Líbíu í norðri, Súdan í austri, Mið-Afríkulýðveldinu í suðri, Kamerún og Nígeríu í suðvestri og Níger í vestri. Landið er að stærstum hluta í Saharaeyðimörkinni. Í norðurhluta þess er Tíbestífjallgarðurinn, mesti fjallgarður Sahara. Hæsti fjallstindur Tjad er eldfjallið Emi Koussi í Tíbestífjallgarðinum sem nær 3.445 metra hæð yfir sjávarmáli. Nafn landsins er dregið af nafni Tjadvatns sem er stærsta votlendissvæðið í Tjad og það næststærsta í Afríku. Landið skiptist í þrjú belti: Nyrst er eyðimörk og syðst súdönsk grasslétta en milli þeirra er sahel eða eyðimerkurjaðar.
| Jumhuriyat Tashad République du Tchad | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Kjörorð: Unité - Travail - Progrès (franska: Eining - vinna - framfarir) | |
| Þjóðsöngur: La Tchadienne | |
| |
| Höfuðborg | N'Djamena |
| Opinbert tungumál | franska, arabíska |
| Stjórnarfar | Lýðveldi
|
| Forseti Forsætisráðherra |
Mahamat Idriss Déby Albert Pahimi Padacké |
| Sjálfstæði | |
| - frá Frakklandi | 11. ágúst 1960 |
| Flatarmál - Samtals - Vatn (%) |
21. sæti 1.284.000 km² 1,9 |
| Mannfjöldi - Samtals (2012) - Þéttleiki byggðar |
73. sæti 10.975.648 9/km² |
| VLF (KMJ) | áætl. 2011 |
| - Samtals | 19,543 millj. dala (122. sæti) |
| - Á mann | 1.865 dalir (146. sæti) |
| Gjaldmiðill | CFA-franki (XAF) |
| Tímabelti | UTC +1 |
| Þjóðarlén | .td |
| Landsnúmer | +235 |
Íbúar Tjad eru rúmlega tíu milljónir og tilheyra yfir 200 ólíkum þjóðarbrotum. Tæplega milljón býr í höfuðborginni, N'Djamena, sunnan við Tjadvatn við vesturlandamæri landsins. Um 120 tungumál af þremur málaættum eru töluð í Tjad en opinber tungumál landsins eru franska og arabíska. Tjadísk arabíska er almennt samskiptamál. Rétt rúmur helmingur íbúa aðhyllist íslam og um 40% eru kristnir.
Saga Breyta
Menn tóku að setjast að í dældinni við Tjadvatn á sjöunda árþúsundi fyrir okkar tímatal. Nokkur ríki komu þar upp í tengslum við Saharaverslunina. Á miðöldum varð hluti landsins hluti af Kanem-Bornúveldinu en á nýöld náðu ríkin Ouaddai og Banguirmi hlutum landsins undir sig. Frakkar hófu herferðir gegn múslimskum soldánsdæmum í Tjad undir lok 19. aldar og lögðu það undir sig eftir sigur á súdanska stríðsherranum Rabih az-Zubayr í orrustunni við Kousséri árið 1900. Árið 1905 varð Tjad hluti af Frönsku Miðbaugs-Afríku. Eftir ósigur Frakka fyrir Þjóðverjum í síðari heimsstyrjöld gekk Tjad til liðs við Bandamenn, fyrst franskra nýlendna. Eftir þjóðaratkvæðagreiðslu árið 1958 var Franska Miðbaugs-Afríka leyst upp og ríkin Gabon, Vestur-Kongó, Mið-Afríkulýðveldið og Tjad urðu sjálfstæðar nýlendur. Tveimur árum síðar varð Tjad sjálfstætt og François Tombalbaye fyrsti forseti landsins.
Tombalbaye kom á flokksræði og fljótlega hófst uppreisn gegn stjórn hans í norðurhluta landsins. Eftir langvinna borgarastyrjöld var Tombalbaye drepinn í herforingjauppreisn árið 1975 og við tók herforingjastjórn. Aftur braust út borgarastyrjöld árið 1979 sem stóð til 1982. Einn af leiðtogum herforingjastjórnarinnar, Hissène Habré, náði þá völdum. Hann barðist gegn uppreisnarflokkum í norðri sem höfðu stuðning Líbýustjórnar Muammars Gaddafi og barði niður alla mótspyrnu innanlands af mikilli hörku. Árið 1987 sömdu Tjad og Líbýa um vopnahlé og í kjölfar alþjóðlegrar ráðstefnu 1994 fékk Tjad aftur yfirráð yfir löndum í norðurhlutanum sem Líbýumenn höfðu hernumið. Einn af herforingjum Habrés, Idriss Déby, hóf uppreisn gegn honum 1989 og náði völdum 1991. Hann sigraði í fyrstu fjölflokkakosningunum sem haldnar voru 1997. Déby náði að kveða niður óróann í landinu að mestu en eftir sigur hans í forsetakosningum 2001 var hann sakaður um kosningasvindl og spillingu. Þegar átökin hófust í Darfúr í Súdan komu þúsundir flóttamanna þaðan til Tjad sem sagði Súdan stríð á hendur árið 2005. Í kjölfarið hófst aftur borgarastyrjöld í Tjad sem stóð til 2010 og náði hámarki með árás andstæðinga Débys á höfuðborgina N'Djamena í apríl 2006 og aftur í febrúar 2008. Stjórn Débys náði að verjast og hélt völdum. Árið 2010 var undirritað friðarsamkomulag við Súdan sem fól í sér að flóttamenn frá Darfúr fengu að snúa aftur heim.
Idriss Déby forseti féll í valinn í bardaga gegn uppreisnarmönnum í norðurhluta Tjad þann 20. apríl 2021. Sonur hans, Mahamat Idriss Déby, tók við stjórn landsins sem formaður herráðs sem á að leiða landið fram að næstu kosningum.[1]
Stjórnsýsluskipting Breyta
Frá febrúar 2008 hefur Tjad skipst í 22 héruð sem tóku við af 14 umdæmum. Innan héraðanna eru 61 lögsagnarumdæmi sem skiptast í 200 undirumdæmi sem aftur ná yfir 446 sveitarfélög. Hver stjórnsýslueining á að hafa eigin þing en kosningar til sveitarstjórna hafa ekki verið haldnar.
 |
Tilvísanir Breyta
- ↑ „Forseti Tsjad drepinn á vígvelli“. mbl.is. 20. apríl 2021. Sótt 4. október 2022.
