Þórbergur Þórðarson

Þórbergur Þórðarson (12. mars 1888 á Hala í Suðursveit – 12. nóvember 1974 í Reykjavík) var íslenskur rithöfundur. Hann ólst upp í sveit og fór ungur til Reykjavíkur til að vinna á skútu. Árið 1924 kom út fyrsta stóra bók hans, Bréf til Láru, sem olli gríðarlegu uppnámi og gerði Þórberg þjóðfrægan og illræmdan á einni nóttu.

Þórbergur Þórðarson árið 1950.

Ævi

Foreldrar Þórbergs hétu Þórður Steinsson (1854-1926) og Anna Benediktsdóttir (1863-1940) og bjuggu þau á bænum Hala í Suðursveit í Austur-Skaftafellssýslu. Hann átti tvo yngri bræður, Steinþór (f. 1892) og Benedikt (f. 1894), og eina systur, Guðnýju (f. 1890). Foreldrar hans tjáðu honum að hann hefði fæðst 1889, ári seinna en ritað var í bækur og tók Þórbergur að miða við það ártal. Sem barn var hann sagður veiklulegur og þoldi illa erfiðisvinnu. Þess vegna ákvað faðir hans að Steinþór, yngri bróðir hans tæki við búinu.

Æskuár

Þórbergur hlaut framan af litla formlega menntun meðal annars sökum þess að hann þurfti sjálfur að sjá fyrir sér. Árið 1906 fluttist hann að Vitastíg 9 í Reykjavík og gerði vistarbandssamning við Runólf Guðmundsson húseiganda. Runólfur sá honum fyrir mat, skotsilfri og húsnæði en þess í stað réðst Þórbergur sem kokkur á skútuna „Seagull“ og Kútter Hafstein. Árið 1909 skildust leiðir Þórbergs og Runólfs og hóf Þórbergur nám við Kennaraskólann en varð fljótt afhuga því og hóf nám utanskóla við Menntaskólann í Reykjavík. Þórbergur þurfti sjálfur að sjá sér farborða og var hann oft fátækur og hungraður á námsárum sínum.

Ástir

Árið 1911 kynnist hann Sólrúnu Jónsdóttur og varð ástfanginn af henni en móðir hennar vildi ekki gifta dóttur sína manni sem gat ekki séð fyrir henni. Vorið 1913 reyndi hann við gagnfræðipróf og féll. Hann hélt þó ótrauður áfram og sótti fyrirlestra við Háskóla Íslands sem voru opnir öllum. Hann fékk þó ekki að taka próf. Árið 1919 giftist Sólrún Steindóri Pálssyni sjómanni án þess þó að þau felldu saman hugi og eignuðust þau son saman. Sólrún tók þó upp ástarsamband við Þórberg 1922 og varð ófrísk af hans völdum ári seinna. Í febrúar 1924, sama ár og Bréf til Láru kom út, eignuðust þau dóttur sem kennd var Steindóri.

1918–1933

Þórbergur kenndi við Iðnskólann á árunum 1918-25 sem og við Verslunarskólann á árunum 1921-25. Á sama tíma fékk Þórbergur áhuga á dulspeki og guðspeki og ferðaðist til London, Parísar og Kaupmannahafnar árið 1921 til þess að kynna sér dulspekiefni nánar. Stjórnmálaskoðanir hans hneigðust til vinstri og ritaði hann ýmsar greinar til varnar Sovétríkjunum. Árið 1925 fékk Þórbergur mikinn áhuga á esperanto. Hann giftist Margréti Jónsdóttur þann 1. október 1932. Haustið 1933 réð Þórbergur sig sem blaðamann Alþýðublaðsins.

1934: Dómur vegna ummæla um Adolf Hitler

Árið 1934 hóf Þórbergur greinaröð í Lesbók Alþýðublaðsins með heitið „Kvalaþorsti nazista.“ Í október sama ár var Þórbergur dæmdur til 200 kr. sektar fyrir Hæstarétti fyrir að „smána erlenda þjóð“ með því að kalla Adolf Hitler sadista í einni greinanna.

Ævilok

Þórbergur var heiðursfélagi í Skaftfellingafélaginu og Rithöfundafélaginu. Hann var kosinn heiðursdoktor við Háskóla Íslands 1974, stuttu áður en hann lést úr heilablóðfalli á Landspítalanum í Reykjavík þann 12. nóvember 1974 og var hann þá kominn með Parkinsons-veiki.

Þann 30. júní 2006 var Þórbergssetur, safn til minningar um Þórberg, opnað á Hala í Suðursveit.

Verk

Ljóð

• Hálfir skósólar, 1915 (undir dulnefninu „Styr Stofuglamm“)
• Spaks manns spjarir, 1917 (undir dulnefninu „Styr Stofuglamm“)
• Hvítir hrafnar, 1922 (endurútgáfa fyrri bókanna auk nýrra ljóða)
• Edda Þórbergs Þórðarsonar, 1941
• Marsinn til Kreml, 1962

Verk í þágu esperanto

• Alþjóðamál og málleysur, 1933
• Esperanto I. Leskaflar, 1936
• Esperanto I. Leskaflar (endurútgáfa aukin), 1937
• Esperanto II. Málfræði, 1924
• Esperanto IV. Leskaflar með orðasafni, 1939

Sjálfsævisöguleg skáldverk

• Bréf til Láru, 1924
• Íslenskur aðall, 1938
• Ofvitinn I-II, 1940 og 1941
• Sálmurinn um blómið I-II, 1954 og 1955

Steinarnir tala, 1956	Nefndar Suðursveitabækurnar
Um lönd og lýði, 1957
Rökkuróperan, 1958
Fjórða bók, 1974

• Bréf til Sólu, 1983
• Ljóri sálar minnar, 1986 (unnið úr bréfum o.fl. efni)
• Mitt rómantíska æði, 1987 (unnið úr bréfum o.fl. efni)

Ævisögur

Ævisaga Árna prófasts Þórarinssonar:

• Fagurt mannlíf, 1945
• Í sálarháska, 1946
• Hjá vondu fólki, 1947
• Á Snæfellsnesi, 1948
• Með eilífðarverum, 1949
• Að æfilokum, 1950

Ævisaga Einars ríka:

• Fagurt er í eyjum, 1967
• Fagur fiskur í sjó, 1968
• Fagurt galaði fuglinn sá, 1970
• Hús & Bátur

Bækur um ýmis efni

• Rauða hættan, 1935 ferðasaga

Heimildir

• „Stutt æviágrip um Þórberg Þórðarson - thorbergur.is“. Sótt 15. ágúst 2006.
• „Þórbergur Þórðarson: Æviferill - thorbergur.is“. Sótt 15. ágúst 2006.

Tenglar

• Þórbergur Þórðarson á vefnum
• „Nýjung í Þórbergsfræðum“; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1984
• „Um dagbækur Þórbergs“; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1985
• „Hann er þar skonrok að tyggja“; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1999
• „Höfuðrit Þórbergs Þórðarsonar“; 1. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1973
• „Höfuðrit Þórbergs Þórðarsonar“; 2. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1973
• „Í Suðursveit“; grein í Lesbók Morgunblaðsins 2002
• „Æra Hitlers metin á 200 krónur“; grein í Alþýðublaðinu 1997
• „Úr ritum Þórbergs Þórðarsonar“; grein í Tímanum 1974
• „Bréf til Jóns Rafnssonar“; grein í Þjóðviljanum 1959
• Glatkistan