Heilaga rómverska ríkið

Heilaga rómverska ríkið (þýska Heiliges Römisches Reich, Ítalska Sacro Romano Impero, Latína Sacrum Romanum Imperium) er formlegt heiti á þýska keisaraveldinu. Ríkið var stjórnarsamband hertogadæma og furstadæma á landsvæði núverandi Þýskalands og að nokkru utan þess svæðis (s.s. Austurríki, Sviss, Norður-Ítalía). Heilaga rómverska ríkið myndaðist við Verdun-samninginn 843 og var lagt niður 1806 á tímum Napóleonstríðanna, er Austurríki varð til sem sérstakt keisaradæmi og Þýska bandalagið (Rínarsambandið) var stofnað.

Heilaga rómverska ríkið
Sacrum Imperium Romanum
Heiliges Römisches Reich
Fáni Skjaldarmerki
Höfuðborg Vín (sæti hirðarráðsins frá 1497)
Regensburg (sæti keisaraþingsins frá 1663)
Wetzlar (sæti löggjafarþingsins frá 1689)
Opinbert tungumál Latína
Stjórnarfar Sambandsríki
Blandað einræði

Keisari
 -936–973
 -1792–1806

Ottó 1. (fyrstur)
Frans 2. (síðastur)
'
 • Stofnun 2. febrúar 962 
 • Upplausn 6. ágúst 1806 
Flatarmál
 • Samtals

1.000.000 km²
Mannfjöldi
 • Samtals (1786)
 • Þéttleiki byggðar

26,265,000[1]
/km²
Gjaldmiðill Ríkisdalir

Merking heitisins breyta

Þegar Karlamagnús var krýndur keisari hins mikla ríkis Franka var ekki verið að skapa nýtt ríki, heldur að endurnýja Rómaveldi. Ástæðan fyrir því er sú að í bók Daníels í Biblíunni kemur fram að fjögur stórveldi eigi að koma fram fyrir endalok heimsins. Rómaveldi var fjórða stórveldið og því fannst Karlamagnúsi mikilvægt að Rómaveldi héldi áfram að vera til. Við krýningu hans til keisara árið 800 var ríkið því endurnýjað, þótt Austrómverska ríkið (Býsans) væri að vísu enn við lýði. Ríki Karlamagnúsar kallaðist Frankaríki. Þegar því var skipt 843 varð vesturhlutinn að Frakklandi (konungsríki), en austurhlutinn kallaðist rómverska ríkið (keisaradæmi). Orðið heilagur var ekki notað fyrr en löngu seinna, á konungslausa tímanum (Interregnum) á miðri 13. öld.

Verdun-samningurinn breyta

 
Skipting frankaríkis Karlamagnúsar með Verdun-samningnum.

Ríki Karlamagnúsar náði yfir stærsta hluta Vestur-Evrópu í upphafi 9. aldar. Þegar Karlamagnús lést árið 814 erfði sonur hans, Lúðvík hinn frómi, allt ríkið. Lúðvík þótti ekki sterkur stjórnandi og því viku synir hans honum frá. Þeir hittust svo í borginni Verdun árið 843 og skiptu ríkinu í þrennt á eftirfarandi hátt:

  • Karl sköllótti fékk vesturhlutann, nokkurn veginn það sem nú er Frakkland (blátt)
  • Lóþar fékk miðhlutann (grænt)
  • Lúðvík hinn þýski fékk austurhlutann, nokkurn veginn það sem nú er Þýskaland (appelsínugult)
  • Gula svæðið tilheyrði ríkinu ekki beint, en var áhrifasvæði
  • Dökkgræna svæðið var kirkjuríkið

Skipting þessi markaði upphaf hins heilaga rómverska ríkis (þýska ríkisins). Árið 855 var miðríkinu skipt upp. Norður-Ítalía varð þá hluti af þýska ríkinu og varð keisari þýska ríkisins samtímis konungur Langbarðalands. Fyrirkomulag þetta hélst allt til 16. aldar. Niðurlönd lentu um síðir einnig í þýska ríkinu.

Konungskjör breyta

Þýska ríkið var ekki erfðaríki, eins og reyndin var í öðrum ríkjum í Evrópu. Enda var þýska ríkið sett saman úr aragrúa furstadæma, greifadæma og nokkurra konungsríkja. Kjörnefnd valdi konung ríkisins, en í henni sátu kjörfurstarnir, sem jafnframt voru furstar í sínum eigin héruðum. Furstarnir voru upphaflega 7, en urðu seinna 9. Þeir voru:

Á 17. öld bættust tveir furstar við:

Árið 1803 voru erkibiskupsdæmin lögð niður og misstu biskuparnir þá kjörgengið. Í stað þeirra var fjórum nýjum furstum bætt við, en aðeins þremur árum síðar var heilaga rómverska ríkið lagt niður. Þar með skipti embætti kjörfurstanna ekki lengur máli. Kjörfurstarnir völdu ávallt konung, ekki keisara. Konungarnir urðu að eiga náin samskipti við páfa hverju sinni og réðist þá hvort páfi samþykkti að krýna þá til keisara. Í mörgum tilvikum var það ekki gert.

Söguágrip breyta

Sjá Þýskaland.

Konungar og keisarar ríkisins breyta

 
Kóróna hins heilaga rómverska ríkis, frá síðari helming 10. aldar.

Listi þessi nær yfir konunga og keisara hins heilaga rómverska ríkis frá 843-1806, er ríkið var lagt niður. Stundum var ríkið án konungs, en þá réði drottning ríkjum sem eiginkona látins konungs eða móðir ómyndugs konungs. Tímabilið 1254-1273 var með öllu án konunglegrar stjórnar og kallast Interregnum á latínu. Á þeim tíma hétu þrír erlendir þjóðhöfðingjar konungar ríkisins, en þeir koma nær ekkert við sögu í ríkinu sjálfu og stigu varla fæti inn fyrir landamærin. Þjóðhöfðingjar þessir voru enda með öllu áhrifalausir og eru ekki taldir með í þýskum upptalningum á konungum ríkisins. Í allmörgum tilvikum voru til gagnkonungar, þ.e. tveir konungar ríktu samtímis í ríkinu. Kom það til af því að aðalkonungurinn varð óvinsæll, þannig að nýr konungur var valinn sem gagnkonungur. Ekki eru allir gagnkonungar með á listanum. Listi konunganna hefst með Verdun-samningunum, en konungarnir miðuðu raðtölur sínar við Karlamagnús. Samkvæmt þýskum upptalningum er Karlamagnús Karl I. Sonur hans, Lúðvík hinn frómi, er þá Lúðvík I. Synir hans þrír eru Karl sköllótti (Karl II.), Lúðvík hinn þýski (Lúðvík II.) og Lóþar. Því er fyrsti konungur þýska ríkisins Lúðvík II.(Lúðvík hinn þýski), ekki Lúðvík I. Sama gildir um nafnið Karl. Fyrsti konungur þýska ríkisins með þessu heiti er sem sé Karl III.

Konungur Konungur Krýning Keisari Valdaætt Ath.
Lúðvík II hinn þýski 840-876 Fór ekki fram Nei Karlungi Sonur Lúðvíks hins fróma
Karlmann 876-880 Nei Karlungi Sonur Lúðvíks II
Lúðvík III hinn yngri 876-882 Nei Karlungi Sonur Lúðvíks II
Karl III hinn feiti 876-888 881 í Róm Karlungi Sonur Lúðvíks II
Arnúlfur 887-899 896 í Róm Karlungi Sonur Karlmanns
Lúðvík IV barn 900-911 Nei Karlungi Sonur Arnulfs
Konráður I 911-918 Forchheim Nei Konradinger
Hinrik I 919-936 Fritzlar Nei Liudolfinger Frá Saxlandi
Ottó I hinn mikli 936-973 Aachen 962 í Róm Liudolfinger Sonur Hinriks I
Ottó II 961-983 Aachen 973 í Róm Liudolfinger Sonur Ottos I
Ottó III 983-1002 Aachen 996 í Róm Liudolfinger Sonur Ottos II
Hinrik II 1002-1024 Mainz 1014 í Róm Liudolfinger Barnabarn Hinriks I
Konráður II 1024 Mainz 1027 í Róm Salier
Hinrik III 1028-1056 Aachen 1046 í Róm Salier Sonur Konráðs II
Hinrik IV 1053-1106 Aachen 1084 í Róm Salier Sonur Hinriks III
Hinrik V 1099-1125 Aachen 1111 í Róm Salier Sonur Hinriks IV
Lóþar III 1125-1137 Aachen 1133 í Róm Supplinborg
Konráður III 1127-1152 Aachen Nei Staufen
Friðrik Barbarossa 1152-1190 Aachen 1155 í Róm Staufen Bróðursonur Konráðs III
Hinrik VI 1169-1197 Aachen 1191 í Róm Staufen Sonur Friðriks Barbarossa
Filippus 1198-1208 Mainz og Aachen Nei Staufen Sonur Friðriks Barbarossa
Ottó IV 1198-1218 Aachen 1209 í Róm Welfen Sonur Hinriks ljóns
Friðrik II 1218-1250 Mainz 1220 í Róm Staufen Sonur Hinriks VI
Konráður IV 1250-1254 Fór ekki fram Nei Staufen Sonur Friðriks II

Interregnum

Rúdolf I 1273-1291 Aachen Nei Habsborg
Adolf 1292-1298 Aachen Nei Nassau Settur af af kjörfurstunum
Albrecht I 1298-1308 Aachen Nei Habsborg
Hinrik VII 1308-1313 Aachen 1312 í Róm Lúxemborg
Lúðvík IV hinn bæríski 1314-1347 Aachen 1328 í Róm Wittelsbach
Karl IV 1347-1378 Aachen 1355 í Róm Lúxemborg
Wenzel 1378-1400 Aachen Nei Lúxemborg Settur af af kjörfurstunum
Ruprecht frá Pfalz 1400-1410 Köln Nei Wittelsbach
Jobst frá Mæri 1410-1411 Nei Lúxemborg
Sigmundur 1411-1437 Achen 1433 í Róm Lúxemborg Sonur Karls IV
Albrecht II 1438-1439 Fór ekki fram Nei Habsborg
Friðrik III 1440-1493 Aachen 1452 í Róm Habsborg
Maximilian I 1493-1519 Aachen 1508 í Trient Habsborg Sonur Friðriks III
Karl V 1519-1556 Aachen 1530 í Bologna Habsborg Sagði af sér sökum aldurs
Ferdinand I 1531-1564 Aachen 1556 í Frankfurt Habsborg Sonur Karls V
Maximilian II 1564-1576 Frankfurt 1564 í Frankfurt Habsborg Sonur Ferdinands I
Rúdolf II 1575-1612 Regensburg 1575 Habsborg Sonur Maximilians II
Matthías 1612-1619 Frankfurt 1612 í Frankfurt Habsborg Sonur Ferdinands I
Ferdinand II 1619-1637 Frankfurt 1619 í Frankfurt Habsborg
Ferdinand III 1637-1657 Regensburg 1637 Habsborg Sonur Ferdinands II
Leópold I 1658-1705 Frankfurt 1658 Habsborg Sonur Ferdinands III
Jósef I 1705-1711 Ágsborg 1705 Habsborg Sonur Leópolds I
Karl VI 1711-1740 Frankfurt 1711 Habsborg Sonur Leópolds I
Karl VII 1742-1745 Frankfurt 1742 Wittelsbach
Frans I 1745-1765 Frankfurt 1745 Habsborg
Jósef II 1764-1790 Frankfurt 1765 Habsborg Sonur Frans I
Leópold II 1790-1792 Frankfurt 1790 Habsborg Sonur Frans I
Frans II 1792-1806 Frankfurt 1792 Habsborg Var síðan fyrsti keisari Austurríkis

Heimildir breyta

  • Höfer, Manfred (1994). Die Kaiser und Könige der Deutschen. Bechtle.
  • Fyrirmynd greinarinnar var „Heiliges Römisches Reich“ á þýsku útgáfu Wikipedia. Sótt febrúar 2010.

Tilvísanir breyta

  1. „Nation und Nationalismus in Deutschland, 1770–1990“.