Forseti Íslands

þjóðhöfðingi og æðsti embættismaður Íslands

Forseti Íslands er þjóðhöfðingi og æðsti embættismaður lýðveldisins Íslands. Forsetinn er þjóðkjörinn til fjögurra ára í senn og er eini embættismaðurinn sem kjörinn er í beinni kosningu. Samkvæmt stjórnarskrá Íslands er forsetinn æðsti handhafi framkvæmdavaldsins og annar handhafi löggjafarvaldsins. Í reynd er þátttaka forsetans í löggjöf eða stjórnarathöfnum yfirleitt aðeins formsatriði þannig að hann hefur ekki aðkomu að efni löggjafar eða stjórnarathafna. Þó er viðurkennt að hann getur haft áhrif á stjórnarmyndunarviðræður og jafnvel skipað utanþingsstjórn ef aðstæður til þess eru uppi. Jafnframt hefur forsetinn vald til þess að synja lagafrumvarpi frá Alþingi staðfestingar og leggja það í dóm þjóðarinnar í þjóðaratkvæðagreiðslu en á það hefur reynt þrisvar í sögu embættisins. Í fjarveru forsetans fara forsætisráðherra, forseti Alþingis og forseti Hæstaréttar saman með vald forsetans.

Forsetaskjaldarmerki

Flest störf forsetans eru táknræn og er stundum sagt um embættið að það eigi að vera sameiningartákn þjóðarinnar. Á meðal hefðbundinna embættisverka forsetans er að flytja þjóðinni ávarp á nýársdag, að ávarpa Alþingi við setningu þess jafnframt því sem forsetinn setur Alþingi formlega, að veita fálkaorðuna og ýmis verðlaun á vegum embættisins og félagasamtaka. Forsetinn tekur einnig á móti erlendum þjóðhöfðingjum og öðrum hátt settum gestum í opinberum heimsóknum á Íslandi og fer sjálfur í opinberar heimsóknir til annara ríkja. Aðsetur forseta Íslands er á Bessastöðum á Álftanesi en embættið hefur jafnframt skrifstofu í húsinu Staðastað við Sóleyjargötu 1 í Reykjavík. Afmælisdagur forsetans hverju sinni er íslenskur fánadagur.

Frá tilurð embættisins við lýðveldisstofnunina 17. júní 1944 hafa sex einstaklingar gegnt embættinu. Þeirra fyrstur var Sveinn Björnsson, síðan Ásgeir Ásgeirsson og Kristján Eldjárn. Árið 1980 var Vigdís Finnbogadóttir kjörin forseti Íslands og varð þar með fyrsti kvenkyns þjóðkjörni þjóðhöfðinginn í heiminum. Ólafur Ragnar Grímsson náði kjöri árið 1996 og gegndi forsetaembættinu til ársins 2016, lengst allra forseta landsins. Í forsetakosningum þann 25. júní 2016 var Guðni Th. Jóhannesson sagnfræðingur kjörinn forseti Íslands og gegndi embætti í 8 ár.

Kjörgengi breyta

Forsetaefni skal skv. stjórnarskránni og lögum um framboð og kjör forseta Íslands vera minnst 35 ára auk þess að uppfylla sömu skilyrði og gerð eru um kosningarétt til Alþingis, að fráskildu búsetuskilyrðinu, en samkvæmt því þarf að eiga lögheimili á Íslandi til að eiga kosningarétt.

 
Forsetafáni Íslands

Hlutverk forseta breyta

  • Þingsetning
  • Staðfesting laga
  • Nýársávarp
  • Orðuveiting
  • Móttaka og opinberar heimsóknir til erlendra þjóðhöfðingja
  • Stjórnarmyndun (ef þingflokkar ná ekki saman um myndun ríkisstjórnar)

Ímynd forseta breyta

  • Sameiningartákn þjóðarinnar
  • Verndari íslenskrar menningar
  • „Landkynning“

Synjun forseta á staðfestingu frumvarps til laga um fjölmiðla 2004 breyta

Ólafur Ragnar Grímsson neitaði fyrstur forseta Íslands að staðfesta lagafrumvarp vorið 2004. Um var að ræða frumvarp að lögum um fjölmiðla (fjölmiðlafrumvarpið). Ákvörðunin var umdeild, en Alþingi tók í framhaldi frumvarpið af dagskrá, þ.a. ekki þótti nauðsynlegt að leggja það fyrir dóm þjóðarinnar í þjóðaratkvæðagreiðslu, eins og gera bar skv. stjórnarskrá Íslands.

Forsetar breyta

Mynd Forseti Tók við embætti Lausn frá embætti Sat í Kjörtímabil Aldur í forsetatíð
  Sveinn Björnsson 17. júní 1944 25. janúar 1952 2.778 daga 2 63 til 70 ára
  Ásgeir Ásgeirsson 1. ágúst 1952 31. júlí 1968 5.844 daga 4 58 til 74 ára
  Kristján Eldjárn 1. ágúst 1968 31. júlí 1980 4.383 daga 3 51 til 63 ára
  Vigdís Finnbogadóttir 1. ágúst 1980 31. júlí 1996 5.844 daga 4 50 til 66 ára
  Ólafur Ragnar Grímsson 1. ágúst 1996 31. júlí 2016 7.304 daga 5 53 til 73 ára
  Guðni Th. Jóhannesson 1. ágúst 2016 31. júlí 2024 2.921 daga 2 48 til 56 ára

Sveinn Björnsson lést í embætti. Handhafar forsetavalds fóru með völd forseta fram að innsetningu Ásgeirs Ásgeirssonar í embættið þann 1. ágúst sama ár.