Fylkisstjóri (Bandaríkin)

Fylkisstjóraembættin, einnig nefnt ríkisstjóraembætti, eru æðstu embættisstöður innan fylkja (ríkja) Bandaríkjanna. Fylkisstjóri heyrir undir alríkið og takmarkast vald hans af því. Fylkisstjórinn er andlit ríkisins út á við ásamt því að veita framkvæmdavaldi þess forystu.

Skjaldarmerki Bandaríkjanna.

Hlutverk og valdsvið

Stjórnarskrá Bandaríkjanna kveður á um að landið sé bandalag fullvalda fylkja/ríkja sem deila fullveldi sínu með alríkinu og að þau völd sem ekki heyra undir ríkisstjórn alríkisins séu í höndum ríkjanna. Þar af leiðandi er ekki litið á fylkin sem héruð eða almennt sem svæði sem heyri undir stjórn alríkisins. Hvert fylki hefur sín eigin lög ásamt því að hafa sína eigin fylkistjórn.

Fylkistjóri er hæstráðandi í hverju af þeim 50 fylkjum Bandaríkjanna og öðlast hann stöðu sína með beinni kosningu. Misjafnt er hversu mikil völd fylkisstjórar hafa en að öllu jöfnu hafa þeir talsverð völd hvað varðar ríkisfjárlög, skipunarvald yfir hinum ýmsu embættismönnum (þar á meðal mörgum dómurum) og einnig getur hann haft töluverð áhrif á lagasetningu. Þrátt fyrir mikil völd getur löggjafarvald sama fylkis, og í einhverjum tilfellum aðrir kjörnir handhafar framkvæmdavalds, temprað umrædd völd að einhverju leyti. Fylkisstjórinn getur einnig gegnt fleiri embættum, svo sem eins og æðsti yfirmaður varaherliðs fylkisins þegar það heyrir ekki beint undir alríkisvaldið (e. federalized) og í mörgum fylkjum og yfirráðasvæðum hefur fylkisstjórinn að nokkru eða öllu leyti vald til að milda eða veita sakaruppgjöf er varðar sektardóma í sakamálum.

Kjör

Í öllum fylkjum Bandaríkjanna er fylkisstjóri kjörinn í beinum kosningum. Á þeim fimm landsvæðum sem ekki eru fylki en eru undir yfirráðum Bandaríkjanna, þ.e. Púertó Ríkó, Bandarísku Jómfrúaeyjar, Bandaríska Samóa, Gvam og Norður-Maríanaeyjar, eru engu að síður kjörnir fylkisstjórar í beinum kosningum. Allir fylkisstjórar sitja í fjögur ár nema þeir sem sitja í New Hampshire og Vermont en þeir sitja einungis í tvö ár.

Neitunarvald

Allir fylkisstjórar hafa neitunarvald á lagafrumvörp ríkjanna. Í öllum ríkjum að sjö undanskildum getur fylkisstjóri beitt sérstöku sérneitunarvaldi (e. line item veto). Sérneitunarvald þetta, sem Bandaríkjaforseti hefur ekki, er á þann hátt að þeir fylkisstjórar sem hafa slíkt vald geta neitað einstökum ákvæðum innan frumvarpanna án þess að synja þeim í heilu lagi. Í sumum fylkjanna getur löggjafarvaldið hafnað neitunarvaldi ríkisstjóra með tveimur þriðju hluta atkvæða og í öðrum með þremur fimmtu hluta atkvæða. Í Alabama, Indiana, Kentucky og Tennessee getur löggjafarvaldið hafnað neitunarvaldi fylkisstjóra með einföldum meirihluta sem rýrir notagildi þess umtalsvert. Í Arkansas getur löggjafarvaldið hafnað neitunarvaldi fylkisstjóra með hreinum meirihluta og í Norður-Karólínu hafði ríkisstjóri ekki neitunarvald þar til slíkt vald var samþykkt í fylkisatkvæðagreiðslu árið 1996.

Skipun öldungadeildarfulltrúa

Þegar losnar um sæti í öldungadeild Bandaríkjanna hafa fylkisstjórar í 47 af 50 ríkjum vald til að skipa fulltrúa í umrætt sæti þar til kosið er sérstaklega um hver skal taka það sæti og eru það ríkisstjórar Oregon, Alaska og Wisconsin sem hafa ekki þetta vald.

Önnur hlutverk

Árlega halda flestir fylkisstjórar hina svokölluðu „Ræðu um ástand fylkisins“ (e. State of the State Address). Einnig eru fylkisstjórar viðstaddir ýmsar hátíðlegar uppákomur, til dæmis að veita hefðarfólki og þjóðhöfðingjum viðtöku, halda táknrænar viðhafnarræður og vera viðstaddir svonefnda ríkishátíð. Fylkisstjórar mega eiga sér opinber híbýli og kallast þau fylkisstjórasetur (e. Governor´s Mansion).

Saga embættisins

Á nýlendutímum Bandaríkjanna var embætti fylkisstjóra öðruvísi þar sem hann var fulltrúi einveldisins innan ríkisins. Í fyrstu voru þeir kjörnir óbeint á þann hátt að löggjafarvald nýlendanna valdi fylkisstjóra. Síðustu ár aðdraganda bandaríska frelsisstríðsins breyttist fyrirkomulagið á vali á fylkisstjóra smám saman þar sem konungur Bretlands skipaði í stöðu fylkisstjóra.

Á tímum bandaríska frelsisstríðsins flúðu allir fylkisstjórar sem skipaðir höfðu verið af konungi Bretlands nema Jonathan Trumbull sem hélt stöðu sinni gegnum stríðið. Mörgum hinna 50 fylkja Bandaríkjanna var stjórnað af alríkinu áður en þau voru skilgreind sem fylki. Þau svæði sem ekki voru skilgreind sem fylki voru engu að síður með fylkisstjóra sem tilnefndur var af forsetanum og síðan valinn af öldungadeild þingsins. Í dag eru fylkisstjórar hins vegar kosnir beint af íbúum fylkjanna.