Vitinn í Faros við Alexandríu

Vitinn mikli eða Vitinn í Faros var viti, sem stóð á eyjunni Faros við höfn Alexandríu í Egyptalandi, því stundum kallaður „Faros Alexandríu“, og var reistur á 3. öld f.Kr. Hann telst eitt af sjö undrum veraldar og fyrir utan Pýramídann mikla í Gisa, sem enn stendur, var hann síðastur af hinum sex undrum veraldar að falla. Því eru tiltölulega góðar heimildir til um vitann bæði hvað varðar staðsetningu og útlit.

Saga

Saga vitans hefst á því að Alexander mikli stofnar borgirnar Alexandríu í Egyptalandi en hann stofnaði ótal margar borgir með því nafni, en sú í Egyptalandi lifði í margar aldir og gerir enn. Eftir að Alexander dó kláraði Ptólemajos Soter að byggja borgina. Höfnin þar var mjög fjölfarin og mikilvæg fyrir alls konar viðskipti en landið í kring var mjög flatt og þurfti því eins konar merki og búnað til að leiðbeina þeim fjölda skipa sem komu inn í höfnina. Því var hafist handa við byggingu vitans á litlu eyjunni Faros hjá höfninni árið 290 f.Kr. og tók smíðin um 20 ár. Það var fyrsti vitinn í heiminum og næsthæsta bygging heims en Pýramídinn mikli var enn í fyrsta sæti.

Sostrates frá Knidos hannaði turninn, og var svo stoltur að hann vildi fá nafn sinn greypt í steinninn. Ptólemajos II, sem nú stjórnaði Egyptalandi á eftir föður sínum, neitaði beiðni hans og vildi aðeins hafa sitt nafn. En Sostrates var klár maður. Hann meitlaði nafn Ptólemajosar í gifs og setti á bygginguna. En undir gifsinu hafði hann áletrað þetta í steininn: Sostrates sonur Dexifanesar frá Knidos fyrir hönd allra sjómanna til björgunarguðanna. Með tímanum veðraðist gifsið og afhjúpaði nafn Sostratesar.

Vitinn stóð í um 1500 ár en skemmdist fyrst alvarlega í tveimur jarðskjálftum (eins og svo margar fornar bygginar) á árunum 1303 og 1323 e.Kr. Samkvæmt sögum var lokafall hans árið 1326. í frásögn hins fræga Araban Ibn Battuta árið 1349, sagðist hann ekki geta komið inn í rústirnar, né jafnvel klifrað að inngangnum.

Endanleg örlög Vitans mikla urðu svo árið 1480, þegar þáverandi Sultán Egyptalands, Quitbay, ákvað að styrkja varnir Alexandríu. Hann byggði miðaldavirki, sem stendur enn, á sama stað og Vitinn stóð, og notaði þá fallna marmarann og steinana sem höfðu legið þar síðustu 150 árin.

Enduruppgötvun

Árið 1996 að fornleifaflokkur með kafara köfuðu í sjóinn hjá Alexandríu. Þeir voru að leita að fornum gripum en fundu þá stórar steinblokkir á botninum sem virtust koma frá stórri byggingu. Einnig fundust styttur sem gætu hafa staðið við grunn Vitans. Þarna eru taldar hafa fundist leifar af Vitanum sem hafa þá fallið á sjóinn og voru ekki notaðar í virkið af Quitbay. En mönnum til mikillar undrunar, þá virðist stór hluti af því sem fannst vera eldra en Vitinn. Þá halda sumir að Vitinn hafi verið endurgerður úr efni frá enn eldri byggingum.

Lýsing

Árið 1166 heimsótti arabíski ferðamaðurinn Abou-Haggag Al-Andaloussi Alexandríu og lýsti þá Vitanum:

Turninn var um 130 m að hæð, sem er um það bil jafnhátt og um 40 hæða hús í dag. Var hann því næsthæsta bygging heims þá, Pýramídinn mikli enn með fyrsta sætið. Það var sagt að vitinn sjálfur hafi sést í allt að 56 km fjarlægð. Hann var byggður úr hvítum steinblokkum og lögun hans var þrenns konar. Neðsti hlutinn var ferningur, um 56 m, með sívölum spíralslaga kjarna að innan til þess að toga upp alls kyns hluti á efstu hæð. Þar var einnig mikið geymslurými. Miðhlutinn var átthyrningur, um 28 m, og síðast sívalningur, um 7 m. Þar var einskonar vörulyfta til að flytja eldsneyti fyrir eldinn. En í toppnum var boginn spegill sem endurkastaði sólargeislum á daginn en á næturnar var eldur. Efst á byggingunni var stytta af Póseidon, þó aðeins á rómverska tímabilinu. Sagt var að skip gætu séð eldinn í allt að 160 m fjarlægð á næturnar eða reykinn frá eldinum að degi til.

Það eru líka til sögur um að ljósið frá vitanum hafi verið notað til þess að brenna óvinaskip áður en þau komust til hafnarinnar. Önnur saga er að það væri hægt að stækka mynd af Konstantínópel sem var handan hafsins til þess að fylgjast með hvað væri í gangi. Báðar þessar sögur þykja hins vegar frekar ósennilegar, þar sem tæknin var ekki komin nógu langt á þessum tíma.

Áhrif í tungumálum

Vitinn hefur haft áhrif sem enn eru sjáanleg í dag. Bænaturn í íslömskum moskum hermdu eftir hönnun vitans, sem ber vott um bygginarlistaráhrif hans. Hönnun hans var líka notuð sem fyrirmynd bygginga enn lengra í burtu, til dæmis á Spáni. Hann skildi líka eftir sig spor í tungumálum en orðið ‚viti‘ er fengið frá honum á nokkrum tungumálum. Á frönsku er það „phare“, á bæði spænsku og ítölsku „faro“ og á portúgölsku er það „farol“.

Heimildir

authenticwonders.com - Pharos Geymt 28 febrúar 2009 í Wayback Machine

Tenglar

Eitt furðuverkanna sjö er fundið í sjó; grein í Þjóðviljanum 1963