Skipstjórnarmenntun á Íslandi

Skipstjórnarmenntun á Íslandi hófst þegar Stýrimannaskólinn í Reykjavík var stofnaður 1891 og Íslendingar fengu sinn eigin stýrimannaskóla handa sjómönnum sínum. Stofnun skólans var ekki án átaka, enda voru miklar breytingar á menntun skipstjórnarmanna fyrir höndum og menn voru ekki án skoðana um þau mál.

Áður hafði námi sjómanna verið sinnt á síðustu öld meðal annars á Ísafirði, en þar fór fram skipuleg kennsla á árunum 1852-1856. Einstaka lærðir menn kenndu á nokkrum stöðum á landinu og var það Magnús Jónsson Waage sem fyrstur manna er talinn hafa byrjað kennslu í siglingafræði en Magnús og aðrir sem kenndu siglingafræði höfðu aflað sér menntunar í faginu erlendis eða með sjálfsnámi. Það þekktist einnig að menn lærðu undirstöðuatriðin af þeim erlendu skipstjórum sem sigldu hingað á sumrin.

Við formlega stofnun Stýrimannaskólans fengu sjómenn tækifæri til að afla sér skipstjórnarréttinda og hefur skólinn æ síðan verið höfuðskóli íslenskra sjómanna og skipstjórnarmanna. Helsti hvatamaður stofnunar skólans var Markús F. Bjarnason, skipstjóri á útvegi Geirs Zoëga í Reykjavík.

Frá um 1910 til 1937 voru á vegum Fiskifélags Íslands haldin smáskipanámskeið á nokkrum stöðum á landinu. Námskeiðin stóðu í þrjá til fjóra mánuði og veittu fyrst 30 rúmlesta réttindi, og síðar 60 rúmlesta réttindi. Árið 1937 tók Stýrimannaskólinn í Reykjavík að sér þessi námskeið og lauk þeim með hinu minna fiskimannaprófi, sem veitti fyrst 75 rúmlesta réttindi, en síðar 120 rúmlesta réttindi.

Með nýjum lögum um atvinnu við siglingar árið 1936 voru gerðar allmiklar breytingar á prófum og kennslu í Stýrimannaskólanum. Fram að þeim tíma höfðu próf verið tvö - hið íslenska farmannapróf og hið íslenska fiskimannapróf, en með breyttum lögum um skólann urðu prófin fjögur: Hið minna fiskimannapróf, Hið meira fiskimannapróf, Farmannapróf og Skipstjórapróf á varðskipum ríkisins.

Þessi tilhögun náms og prófa var óbreytt fram til 1966 en þá var námsefni 1. bekkjar farmanna og fiskimanna samræmt og lengt úr fjögurra mánaða námi í sjö mánaða nám. Prófið var nefnt skipstjórapróf 1. stigs og veitti skipstjórnarréttindi í innanlandssiglingum á skip allt að 120 rúmlestir að stærð.

Árið 1964 var Stýrimannaskólinn í Vestmannaeyjum Geymt 5 mars 2016 í Wayback Machine stofnsettur. Skólinn starfaði í tveimur deildum og veitti full réttindi fiskimanna (skipstjórnarpróf 1. og 2. stigs). Nám og námsfyrirkomulag var samsvarandi og í Stýrimannaskólanum í Reykjavík og náið samstarf milli skólanna.

Árið 1981 hófst skipstjórnarfræðsla á Dalvík, og var námið hluti af sjávarútvegsdeild sem heyrði undir Verkmenntaskólann á Akureyri (VMA). Með nýskipan skipstjórnarnámsins og lögum um framhaldsskóla nr. 80/1996 varð skipstjórnarfræðsla í Vestmannaeyjum og Dalvík breytt í sjávarútvegsbraut; í Vestmannaeyjum við Framhaldsskólann í Vestmannaeyjum en á Dalvík í umsjá Verkmenntaskólans á Akureyri. Skipstjórnarnám í landinu hefur lengi verið í endurskoðun. Menntamálaráðuneytið gaf út í júní 1996 skýrslu um "skipan skipstjórnarnámsins" sem unnin var úr þrem nefndarálitum frá 1985, 1990 og 1994.

Áfangakerfið og námstími nemenda

Í september 1997 gaf ráðuneytið út brautarlýsingar sjávarútvegsbrautar og var náminu breytt úr bekkjakerfi í áfangakerfi. Inntökuskilyrði er grunnskólapróf og allt nám er metið. Auk þess sem nám í sjávarútvegsbraut leggur grunn að fagnámi í efri stigum skólans er það góður undirbúningur fyrir allt annað nám í sjávarútvegi. Sjávarútvegsbraut er 68 einingar og lokið er 30 rúmlesta réttindanámi.

Nefnd, sem endurskoðaði nám til hærri stiga skipstjórnarnámsins, skilaði tillögum til menntamálaráðuneytisins í apríl árið 2000. Þar er að loknum námsáföngum sjávarútvegsbrautar gert ráð fyrir að nám til 1. stigs verði 42 einingar og taki að meðaltali tvær annir, nám til 2. stigs verði 44 einingar og taki tvær annir, og nám til 3. stigs verði ein önn og 20 einingar. Samtals er nám til fyllstu réttinda á öll skip nema varðskip því 175 einingar. Námsefni 4. stigs hefur ekki enn verið endurskoðað en að því verður unnið n.k. haust í samráði við Landhelgisgæsluna.

Meðalnámstími nemenda, sem hófu nám í Stýrimannaskólanum strax að loknu grunnskólaprófi, var 6 annir eða 3 skólaár til skipstjórnarprófs 1. stigs, 8 annir til 2. stigs og 9 annir til ótakmarkaðra réttinda á kaupskip og sem yfirstýrimaður á varðskipum ríkisins. Kennslutíma er skipt í haust- og vorönn. Haustönn stendur frá því um 20. ágúst og fram í miðjan desember. Vorönn er frá byrjun janúar og fram um 20. maí þegar skólaárinu lýkur.

5. júní 2001 samþykkti menntamálaráðherra tillögu skólanefndar um tilfærslur á áföngum milli stiga. Ennfremur að nemandi sem hefur 24 mánaða reynslu til sjós fái allt að 16 einingar metnar inn í námið. Við þetta styttist námstíminn til 1. stigs í 2 skólaár, en námstíminn til 2. og 3. stgs er óbreyttur. Nemandi með 24 mánaða reynslu til sjós getur lokið náminu með einni önn minna.

Tækniskólinn - skóli atvinnulífsins

1. ágúst 2003 tók Menntafélagið ehf yfir rekstur Stýrimannaskólans sem tilheyrir í dag Tækniskólanum.

Heimildir

Einar S. Arnalds, Stýrimannaskólinn í Reykjavík í 100 ár (1993).
Vefur Tækniskólans - Saga skólans Geymt 5 mars 2016 í Wayback Machine

Tenglar

„Færni skipstjóra á íslenskum fiskiskipum“; meistaraprófsritgerð við HÍ