Jón Vigfússon

Jón Vigfússon (f. 15. september 1643, d. 30. júní 1690) var biskup á Hólum frá 1684 til dauðadags, 1690, eða í 6 ár.

Foreldrar Jóns voru Vigfús Gíslason (um 1608–1647) sýslumaður á Stórólfshvoli, og kona hans Katrín Erlendsdóttir (um 1612–1693). Jón biskup var kallaður 'yngri', af því að hann átti bróður og alnafna, Jón Vigfússon eldri, sem var sýslumaður á Stórólfshvoli.

Jón Vigfússon yngri fæddist á Stórólfshvoli og ólst þar upp. Hann var fjögurra ára þegar faðir hans dó. Var fyrst í Hólaskóla, en síðan tvö ár í Skálholtsskóla og varð stúdent þaðan 1663. Fór síðan utan, skráður í Kaupmannahafnarháskóla í október 1664. Varð baccalaureus í heimspeki vorið 1666. Kom til Íslands sama ár og varð sýslumaður í Þverárþingi (þ.e. Borgarfjarðar- og Mýrasýslu), bjó fyrst tvö ár í Hjörsey, síðan að Leirá. Var dæmdur frá sýslu 3. ágúst 1672 fyrir óleyfilega verslun. Fór utan árið eftir til að leita réttar síns og fékk öllum til mikillar furðu, vonarbréf fyrir Hólabiskupsdæmi 12. mars 1674, og magistersnafnbót frá kanslaranum, Pétri Griffenfeld. Orð lék á að hann hefði fengið biskupsembættið með mútum, enda var hann ekki prestlærður.

Jón Vigfússon kom út og var að boði konungs vígður biskupsvígslu í Skálholti 23. ágúst 1674, af Brynjólfi Sveinssyni biskupi. Er talið að Brynjólfi hafi ekki verið það ljúft verk, svo sem sjá má af vígslutextanum sem hann valdi: „Hver sem ekki kemur inn í sauðahúsið gegnum dyrnar, sá er þjófur og morðingi!“ (Jóh. 10:1, orðalag úr Þorláksbiblíu). Jón var síðan varabiskup í 10 ár. Við fráfall Gísla biskups Þorlákssonar sumarið 1684, fór Jón norður til þess að taka við biskupsdæminu, en 16 helstu prestar þar andmæltu honum og var krafist rannsóknar. Jón tók samt við staðnum og tókst að koma á sáttum á alþingi 1687. Árið 1688 komu fram kærur frá kaupmönnum fyrir óleyfilega verslun hans. Vorið 1689 bauð konungur fyrirmönnum landsins að rannsaka kærurnar, og fór Jón þá utan til þess að tala máli sínu, en fékk enga áheyrn. Hann kom aftur til landsins vorið 1690, en andaðist skömmu síðar. Samt féll á hann þungur dómur á alþingi um sumarið, en Þórði syni hans tókst að fá dóminum hnekkt í hæstarétti í Kaupmannahöfn 1693. Páll Eggert Ólason segir um Jón: „Hann var hinn mesti búsýslu- og fjárgæslumaður, enda auðmaður mikill“, og Jón Espólín segir að hann hafi verið „skörulegur maður sýnum“. Jón biskup hefur greinilega haft mikið viðskiptavit, en hann galt þess að á þeim tíma var einokunarverslun við lýði og því var Íslendingum óheimilt að fást við verslun. Hann var oft kallaður Bauka-Jón, af tóbaksbaukum sem hann hafði til sölu á Leirá.

Þegar Jón Vigfússon kom að Hólum fékk hann prentsmiðjuna ekki afhenta, af því að fjölskylda Gísla Þorlákssonar leit á hana sem sína einkaeign. Þórður Þorláksson Skálholtsbiskup fékk hana til umráða og var hún flutt suður í Skálholt 1685.

Engin mynd eða málverk er til af Jóni Vigfússyni, en legsteinn með grafskrift hans og konu hans er í Hóladómkirkju.

Kona Jóns Vigfússonar (gift 1668): Guðríður Þórðardóttir (f. um 1645, d. 1707), dóttir séra Þórðar Jónssonar í Hítardal og konu hans Helgu, dóttur Árna lögmanns Oddssonar. Guðríður „var lítil vexti og kvenleg, ... góð kona og merkileg að öllum hlutum“. Hún bjó seinast á Leirá og dó þar í stórubólu 1707.

Börn þeirra sem upp komust voru:

• Sigríður eldri Jónsdóttir (1669–1725), húsfreyja á Espihóli í Eyjafirði, gift Magnúsi Björnssyni bónda þar.
• Magnús Jónsson (um 1670–1702), skólameistari í Skálholti.
• Helga Jónsdóttir (um 1670–1743), húsfreyja á Hofi á Höfðaströnd, gift Vigfúsi Gíslasyni frænda sínum.
• Þórdís Jónsdóttir (1671–1741), gift Magnúsi Sigurðssyni í Bræðratungu, fyrirmyndin að Snæfríði Íslandssól í Íslandsklukku Halldórs Laxness.
• Þórður Jónsson (1672–1720), prestur og prófastur á Staðastað á Snæfellsnesi.
• Gísli Jónsson (1676–1715), bóndi á Reykhólum og í Mávahlíð á Snæfellsnesi.
• Sigríður yngri Jónsdóttir (1677–1730), kona Jóns Vídalíns biskups í Skálholti. Þau eru fyrirmyndir að biskupshjónunum í Skálholti, í Íslandsklukkunni.
• Vigfús Jónsson (1680–1726), heyrari í Skálholti.
• Jón Jónsson (1684–1707), var á Leirá, dó í stórubólu, kallaði sig Jón Wigfucius.

Af börnum Jóns og Guðríðar er mikil ættbogi kominn.

Heimildir

• Páll Eggert Ólason: Íslenskar æviskrár III.
• Jón Þ. Þór: Bauka-Jón. Saga frá sautjándu öld. Rvík 2008. Bókaútgáfan Hólar, í samvinnu við Guðbrandsstofnun.
• Sigurjón Páll Ísaksson: Um Legsteina í Hóladómkirkju. Skagfirðingabók 21.
• Íslendingabók (á netinu).

Fyrirrennari: Gísli Þorláksson

Hólabiskup (1684 – 1690)

Eftirmaður: Einar Þorsteinsson