Embætti landlæknis

Embætti landlæknis (eða landlæknisembættið) er íslensk ríkisstofnun sem hefur það markmið að tryggja gæði heilbrigðisþjónustu, stuðla að heilsueflingu, og forvörnum. Sá sem stýrir embættinu kallast landlæknir.

Fyrsti landlæknir á Íslandi var Bjarni Pálsson en hann var skipaður í embætti 18. mars 1760. Aðsetur landlæknis var í Nesstofu við Seltjörn á Seltjarnarnesi frá 1763 til 1834. Í fyrsta erindisbréfi landlæknis var honum falið að hafa umsjón með heilbrigðismálum landsins, veita sjúkum læknishjálp, kenna lækningar og uppfræða ljósmæður auk þess að vera lyfsali og sjá um sóttvarnir.

Á tímabilinu 1760–1799 voru stofnuð fimm læknisembætti á Íslandi auk embættis landslæknis og árið 1828 bættist læknisembætti í Vestmannaeyjum við. Læknisembættum fjölgaði ekki á landinu fyrr en með tilkomu Læknaskólans, sem stofnaður var í Reykjavík 1876. Í kjölfar þess urðu læknishéruðin alls tuttugu. Aukin umsvif heilbrigðisþjónustunnar og þar með vaxandi ábyrgðarsvið landlæknis hafa haldist í hendur æ síðan.

Landlæknir hefur frá öndverðu haft með höndum umfangsmikið hlutverk á sviði heilbrigðisþjónustu, jafnt sem læknir og embættismaður í þjónustu heilbrigðisyfirvalda. Meginverkefni landlæknis hefur lengst af verið að hafa eftirlit og yfirumsjón með læknum landsins og öðrum heilbrigðisstarfsmönnum.

Annað meginverkefni landlæknis í upphafi var að veita sjúkum læknishjálp. Sá þáttur í störfum landlæknis hefur með tímanum þróast yfir í áherslu á almenna heilsuvernd, að fylgjast með heilbrigði landsmanna og efla lýðheilsu, og er þetta stór þáttur í starfi embættisins, ekki síst eftir að starfsemi Lýðheilsustöðvar var sameinuð Embætti landlæknis með lögum 1. maí 2011.

Enn ber að nefna samfellu í fræðslustarfi, sem var ein helsta skylda landlæknis í öndverðu og er enn á 21. öld einn þáttur í störfum hans og margra sérfræðinga sem starfa við embættið. Er þá ónefnd óslitin söfnun og úrvinnsla upplýsinga ásamt skýrslugerð um heilbrigðismál í landinu allt frá fyrstu tíð til vorra daga.

Embætti landlæknis er eitt elsta samfellda embætti Íslandssögunnar.

Landlæknar á Íslandi

• Bjarni Pálsson 1760–1779
• Jón Sveinsson 1780–1803
• Sveinn Pálsson 1803–1804 (settur)
• Tómas Klog 1804–1815
• Oddur Hjaltalín 1816–1820 (settur)
• Jón Thorstenssen 1820–1855
• Jón Hjaltalín 1855–1881
• Jónas Jónassen 1881–1882 (settur)
• Hans J. G. Schierbeck 1882–1895
• Jónas Jónassen 1895–1906
• Guðmundur Björnsson 1906–1931
• Vilmundur Jónsson 1931–1959
• Sigurður Sigurðsson 1960–1972
• Ólafur Ólafsson 1972–1998
• Sigurður Guðmundsson 1998–2006
• Matthías Halldórsson 2006–2007 (settur)
• Sigurður Guðmundsson 2007–2008
• Matthías Halldórsson 2008–2009
• Geir Gunnlaugsson 2010–2014
• Birgir Jakobsson 2015–2018
• Alma Möller 2018–

Heimildir

• Landlaeknir.is
• Lög um landlækni og lýðheilsu
• Bjarni Pálsson landlæknir og Nesstofa; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1976
• Nesstofa og landlæknar fyrri tíma