Hjaltadalur
Hjaltadalur er dalur í austanverðum Skagafirði og tilheyrði áður Hólahreppi. Hann er að mestu luktur 1000-1200 m háum fjöllum og inn í þau skerast ýmsir afdalir. Hjaltadalsá rennur um dalinn og á upptök í Hjaltadalsjökli í dalbotninum. Í hana falla ýmsar þverár og lækir.

Hjaltadalur heitir eftir landnámsmanninum Hjalta Þórðarsyni skálps. Í Landnámu segir:
- Hjalti son Þórðar skálps kom til Íslands og nam Hjaltadal að ráði Kolbeins og bjó að Hofi; hans synir voru þeir Þorvaldur og Þórður, ágætir menn.
Biskupssetrið og síðar skólasetrið Hólar í Hjaltadal er í miðjum dalnum og setur mikinn svip á hann. Fjallið fyrir ofan Hóla heitir Hólabyrða og er 1244 m hátt. Innsti bærinn í dalnum er Reykir. Þar er jarðhiti og þar er gömul laug sem nefnist Biskupslaug. Hún er nú upphlaðin.
Fornar þjóðleiðir úr Hjaltadal Breyta
Af því að Hólar í Hjaltadal voru miðstöð kirkjuvalds og skólastarfs á Norðurlandi var tíðförult þangað. Helstu þjóðleiðir voru:
- Hríshálsvegur frá Hólum fram í Blönduhlíð og yfir í Hegranes.
- Hjaltadalsheiði til Hörgárdals í Eyjafirði, langur fjallvegur og seinfarinn en töluvert notaður fyrr á öldum.
- Héðinsskörð eða Héðinsskarð til Barkárdals í Eyjafirði.
- Hólamannavegur um Hólamannaskarð til Barkárdals í Eyjafirði.
- Heljardalsheiði til Svarfaðardals í Eyjafirði.
- Hákambar til Ólafsfjarðar.
- Út Hjaltadal að austan, að Kolkuósi, og út Óslandshlíð að Hofsósi eða Grafarósi.
Bæir í Hjaltadal Breyta
Allmargir bæir eru í Hjaltadal. Á síðari árum hefur myndast dálítið þorp á Hólum í kringum Hólaskóla.
Að austanverðu í dalnum eru:
- Neðri-Ás, fornt höfðingjasetur. Í Neðra-Ási var fyrsta kirkja á Íslandi reist.
- Efri-Ás
- Laufskálar, áður Brekkukot (og Grafarkot)
- Víðines, þar var Víðinesbardagi háður árið 1208.
- Hólar í Hjaltadal, biskupssetur og skólasetur
- Hof í Hjaltadal, landnámsjörð Hjalta Þórðarsonar.
Að vestanverðu í dalnum eru:
- Reykir í Hjaltadal
- Hvammur í Hjaltadal
- Hrafnhóll
- Hlíð í Hjaltadal, áður Hrappsstaðir
- Kálfsstaðir
- Kjarvalsstaðir í Hjaltadal
- Nautabú í Hjaltadal
- Ingveldarstaðir í Hjaltadal
- Skúfsstaðir
- Garðakot í Hjaltadal, áður Garðar
Allir þessir bæir voru í Hólahreppi, en eftirtaldir bæir í Viðvíkursveit geta sökum staðhátta talist til Hjaltadals: