Elri

Ættkvísl blómplantna af birkiætt

Elri [1] eða ölur (fræðiheiti: Alnus) er ættkvísl blómplantna af birkiætt (Betulaceae). Í ættkvíslinni eru um 30 tegundir af trjám og runnum. Elri hefur aðallega útbreiðslu á norðurhveli en til eru elritegundir við Andesfjöll og í Suður-Asíu.

Elri
Blöð á Gráelri (Alnus incana)
Blöð á Gráelri (Alnus incana)
Vísindaleg flokkun
Ríki: Jurtaríki (Plantae)
Fylking: Dulfrævingar (Magnoliophyta)
Flokkur: Tvíkímblöðungar (Magnoliopsida)
Ættbálkur: Beykibálkur (Fagales)
Ætt: Birkiætt (Betulaceae)
Ættkvísl: Alnus
Mill.
Útbreiðsla elris
Útbreiðsla elris
Tegundir

Um 20-30 tegundir

Orðsifjar breyta

Nafnið elri eða ölur er af er upprunnið úr forngermönsku rótinni[2] aliso og aluz. Ættkvíslarheitið Alnus er gamalt latneskt heiti yfir elri. Bæði latínuheitið og germanska heitið koma úr frum-indóevrópsku rótinni el-, í merkingunni "rauður" eða "brúnn", sem er einnig er rótin fyrir orðin elgur og álmur.[3] Beyging heitisins ölur á íslensku er í eintölu: nf. ölur, þf. ölur, þgf. ölri ef. ölurs.

Á Íslandi breyta

Elri beislar næringarefnið nitur úr andrúmsloftinu með hjálp rótargerla við ræturnar. Elritegundir eru landnemaplöntur og geta því hentað vel til landgræðslu. Hérlendis hefur einkum sitkaelri verið reynt í landgræðslu.

Tegundir sem reyndar hafa verið á Íslandi eru m.a.:

  • Gráelri (Alnus incana): Evrópsk tegund sem vex allt að norður-Noregi. Einstofna tré með breiða krónu.
  • Blæelri (Alnus incana subsp. tenuifolia): Norður-amerísk undirtegund gráelris.
  • Sitkaelri (Alnus viridis subsp. sinuata): Runnkennt og margstofna tré, ættað frá vesturströnd Ameríku.
  • Svartelri/Rauðelri (Alnus glutinosa): Evrópsk tegund. Þrífst á blautum svæðum.
  • Ryðelri (Alnus rubra)[4]: Norður-amerísk tegund. Stórvaxnasta elritegundin. Verður allt að 20-30 metra hátt tré.
 
Reklar á elri í maí 2008 í Grasagarði Reykjavíkur.
 
Gráelri í Grasagarði Reykjavíkur

Þessar tegundir þrífast vel á Íslandi og á rýru land. Þær þrífast samt best þar sem grunnvatn stendur hátt. Á mjög þurrum melum eiga þær oft erfitt fyrstu árin.[5]

Flokkun breyta

Ættkvíslin skiptist í þrjár undirættkvíslir (subgenera):

Subgenus Alnus:

 
Blöð á Alnus incana subsp. rugosa
  • Alnus rhombifolia Nutt. — Bandaríkin (Kalifornía, Nevada, Oregon, Washington, Idaho, Montana)
  • Alnus rubra Bong. — Ryðölur - N-Ameríka (Alaska, Yukon, Breska Kólumbía, Kalifornía, Oregon, Washington, Idaho, Montana.)
  • Alnus serrulata (Aiton) Willd. — Sagölur - austur N-Ameríka
 
Blöð á Alnus serrulata

Subgenus Clethropsis.

Subgenus Alnobetula.

 
Grænelri (Alnus viridis)
Óvíst með undirætt

Blendingar breyta

Tilvísanir breyta

  1. Beygingarlýsing íslensks nútímamáls
  2. http://www.etymonline.com/index.php?term=alder&allowed_in_frame=0
  3. http://www.etymonline.com/index.php?term=elk&allowed_in_frame=0
  4. Elritegundir Geymt 27 október 2017 í Wayback Machine Skógræktin. Skoðað 18. janúar, 2016.
  5. Elri gæti komið í stað lúpínu. Vísir. Skoðað 27. maí, 2016.
 
Wikilífverur eru með efni sem tengist
   Þessi líffræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.