Gerty Cori
Gerty Theresa Cori (fædd undir nafninu Radnitz; 15. ágúst 1896 – 26. október 1957) var austurrísk-ungverskur (og síðar bandarískur) lífefnafræðingur sem vann árið 1947 til Nóbelsverðlaunanna í lífeðlis- og læknisfræði fyrir þátt sinn í uppgötvun efnaskipta glýkógens. Hún var fyrsta konan sem vann til Nóbelsverðlauna í þessum flokki og þriðji kvenkyns Nóbelsverðlaunahafinn í vísindum frá upphafi.
Gerty Cori | |
|---|---|
 Gerty Cori árið 1947. | |
| Fædd | 15. ágúst 1896 |
| Dáin | 26. október 1957 (61 árs) |
| Dánarorsök | Mergnetjuhersli |
| Þjóðerni | Austurrísk-ungversk, síðar bandarísk |
| Menntun | Karlsháskólinn í Prag |
| Störf | Lífefnafræðingur |
| Trú | Kaþólsk (áður gyðingur) |
| Maki | Carl Ferdinand Cori (g. 1920) |
| Börn | 1 |
| Verðlaun |  Nóbelsverðlaunin í lífeðlis- og læknisfræði (1947) |
Æviágrip
breytaGerty Radnitz var elst þriggja dætra austurrísk-ungversku hjónanna Otto Radnitz, sem var efnafræðingur, og Mörthu Radnitz. Hún var menntuð í heimahúsum þar til hún var tíu ára, en þá gekk hún í stúlknaskóla í Prag.[1] Þegar Gerty var 16 ára ákvað hún að gerast læknir og reyndi að skrá sig til læknisnáms í Karlsháskólanum í Prag, en var hafnað þar sem hún þótti ekki nógu langt komin í stærðfræði, latínu og efnafræði. Á næstu árum bætti hún kunnáttu sína í þessum fögum og námsumsókn hennar var loks samþykkt árið 1914, þegar Gerty var átján ára.[2]
Í háskólanum kynntist Gerty Carl Ferdinand Cori, sem hún giftist árið 1920.[1] Vegna hungursneyðar sem tröllreið Tékkóslóvakíu á þeim tíma fluttu hjónin til Vínarborgar, þar sem Gerty Cori var ráðin til starfa við barnaspítala og vann við rannsóknir á blóðsjúkdómum og kannaði breytingar á líkamshita fyrir og eftir meðferðir á skjaldkirtlum.[2] Gerty sýktist á þessum tíma af augnþurrki og þurfti að snúa aftur til Prag um hríð til að hvílast í húsi foreldra sinna og ná aftur heilsu.[2] Á miðjum þriðja áratuginum fóru hjónin að þreifa fyrir sér um möguleika á að flytjast burt frá Evrópu vegna aukins gyðingahaturs í álfunni. Fyrst sóttu þau um starf hjá ríkisstjórn Hollands á eyjunni Jövu, en eftir að hafa verið hafnað þáði Carl Cori atvinnutilboð frá ríkisrekinni rannsóknarmiðstöð á illvirkum sjúkdómum í Buffalo í Bandaríkjunum.[2] Hann fór til Bandaríkjanna árið 1922 en Gerty fylgdi honum ekki þangað fyrr en sex mánuðum síðar, eftir að hún hafði fengið stöðu sem aðstoðarkennari í meinafræðum.[2]
Árið 1929, eftir sex ára rannsóknarvinnu, lögðu Cori-hjónin fram kenningu sem síðar hefur verið kennd við þau og kölluð Cori-hringrásin. Kenning þeirra útskýrði hvernig mjólkursýrur sem verða til við sykrurof í vöðvunum ferðast niður í lifrina, þar sem þær breytast í glúkósa fyrir efnaskipti og eru síðan sendar aftur í vöðvana, þar sem hringrásin endurtekur sig.[3] Rannsóknarstörf þeirra höfðu mikil áhrif á notkun insúlíns, sem var uppgötvað nokkrum árum síðar.[2]
Þrátt fyrir mikla og árangursríka rannsóknarvinnu Gerty, sem hafði birt 11 greinar sjálf og 50 í samstarfi við eiginmann sinn, hlaut hún aðeins ráðningu sem aðstoðarmaður til ársins 1946 vegna kynfordóma bandaríska vísindasamfélagsins.[4] Við Háskólann í Rochester var Carl jafnvel varaður við því að hann væri að „eyðileggja feril sinn“ með því að birta greinar í samstarfi við eiginkonu sína.[5] Háskólarnir í Toronto og Cornell tóku ekki til greina að ráða Gerty til starfa þrátt fyrir að sækjast eftir því að ráða eiginmann hennar.[5] Loks hlutu hjónin bæði stöður við Washington-háskóla í St. Louis árið 1931. Carl varð prófessor í lyfjafræðum en Gerty varð aðstoðarmaður við lyfjarannsóknir.[2] Það var ekki fyrr en árið 1946 sem Gerty varð sjálf lyfjafræðiprófessor, en þá hafði Carl tekið við stöðu forstöðumanns lífefnafræðideildar skólans.[5]
Við rannsóknir sínar á glúkósum árið 1936 uppgötvuðu hjónin glúkósa-1-fosfat með því að fylgjast með niðurbroti glýkógens í glúkósa.[2] Þetta var fyrsta skrefið í rannsókn sem leiddi til þess að hjónin unnu til Nóbelsverðlaunanna í lífeðlis-og læknisfræði árið 1947 ásamt Argentínumanninum Bernardo Houssay. Hjónin voru verðlaunuð fyrir rannsóknir sínar á glýkósum og fyrir uppgötvun Cori-hringrásarinnar.[6][3]
Nokkrum dögum eftir verðlaunaafhendinguna greindist Gerty með mergnetjuhersli, sjaldgæft og ólæknandi krabbamein.[2] Þrátt fyrir sjúkdóminn hélt Gerty áfram rannsóknarstörfum sínum og uppgötvaði meðal annars hvernig dauði eða truflun á starfsemi ensíms getur orsakað sjúkdóma.[2] Gerty Cori lést heima hjá sér þann 26. október árið 1957, þá 61 árs gömul.[3]
Tilvísanir
breyta- ↑ 1,0 1,1 „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1947“ (enska). Nóbelsverðlaunin. Sótt 14. ágúst 2019.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Hélène Merle-Béral (2016). 17 femmes prix Nobel de sciences. Odile Jacob. bls. 82-96.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Carl and Gerty Cori and carbohydrate metabolism“ (enska). National Historic Chemical Landmarks.
- ↑ Des femmes prix Nobel[óvirkur tengill], Institut national de physique nucléaire et de physique des particules.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Dr. Gerty Theresa Radnitz Cori, æviágrip á vefsíðu United States National Library of Medicine
- ↑ „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1947“. Nóbelsstofnunin. 2010. Sótt 14. ágúst 2019. „for their discovery of the course of the catalytic conversion of glycogen“