Stjórnmálaflokkur
Stjórnmálaflokkar eru samtök manna um að standa fyrir ákveðnum hugmyndum í stjórnmálum með það að augnamiði að ná völdum. Menn skiptast í flokka eftir stefnum, hagsmunum og sameiginlegum skoðunum og hugsjónum. Í lýðræðislegum ríkjum bjóða stjórnmálaflokkar sig fram í listakosningum. Í sumum einræðisríkjum eru einnig stjórnmálaflokkar, svo sem Kommúnistaflokkurinn í Sovétríkjunum. Það fer eftir sögu, kosningakerfi og stjórnarfari viðkomandi lands.
Hlutverk stjórnmálaflokka
breytaGagnvart kjósendum
breytaEitt hlutverk stjórnmálaflokka er að einfalda val kjósenda sem standa andspænis mörgum viðamiklum og flóknum málefnum. Þetta gera þeir með því að skilgreina stefnu sína í mismunandi málaflokkum, sem má líta á sem málamiðlun milli allra flokksmeðlima. Um stefnu flokka er gjarnan kosið, innan þeirra, á aðalfundum þar sem samþykktar eru formlegar ályktanir.
Annað hlutverk þeirra er að fræða borgara um ýmis málefni sem snerta stjórnmál. Stjórnmálaflokkar geta tekið fyrir ákveðin málefni og hafa þannig dagskrárvald. Í 21. grein stjórnarskrá Þýskalands kemur fram að hlutverk stjórnmálaflokka sé að móta stjórnmálalegan vilja fólksins.[1]
Í þriðja lagi hafa stjórnmálaflokkar það hlutverk að vera sameiningartákn. Flokkshollusta er hugtak sem er oft notað í neikvæðri merkingu um tilhneigingu flokksmeðlima til þess að hlýða flokksaganum hvað stefnumál varðar, ellegar einangra sig innan flokksins. Fyrir tilstilli slíkra stofnana minnka líkurnar á því að lýðsskrumarar og öfgahópar komist til valda.
Í fjórða lagi vinna stjórnmálaflokkar að því að fólk taki þátt í kosningum, bæði með því að nýta kosningarétt sinn og með því að vinna í kosningaherferðum en þannig fræðist fólk um þá valmöguleika sem þeim stendur til boða.
Hlutverk stjórnmálaflokka sem samtök
breytaHelsta hlutverk stjórnmálaflokka er að sjá um nýliðun stjórnmálaleiðtoga og koma mönnum að í opinber embætti. Aðferðir stjórnmálaflokka til þessa eru m.a. með því að leita, þjálfa þá og loks velja hæfa einstaklinga. Innri stofnanir stjórnmálaflokka, s.s. ýmist félagastarf, svæðisbundin félög og ungmennafélög, aðalskrifstofa og nefndir vinna að þessu markmiði.
Innan flokkanna fer því fram kennsla og dreifing á efni sem boðar ákveðna hugmyndafræði. Í Sovétríkjunum var ágæti kommúnismans undirstrikað en á Vesturlöndum er rík hefð fyrir frjálslyndu lýðræði. Í flestum lýðræðisríkjum er sjaldgæft að óflokksbundnir einstaklingar hljóti háttsett embætti, svosem ráðherraembætti.
Stjórnmálaflokkar á Íslandi
breytaSögulega hefur verið svokallað fjórflokkakerfi á Íslandi. Með því er átt við að jafnan hafa fjórir flokkar fengið í hlut sinn mikinn meirihluta atkvæða í þingkosningum. Íslendingar fengu heimastjórn árið 1904 og þá tóku fyrstu flokkarnir að myndast, Heimastjórnarflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn (eldri). Á eftir fylgdu Alþýðuflokkurinn og Framsóknarflokkurinn árið 1916. Sjálfstæðisflokkurinn var stofnaður árið 1929. Kommúnistaflokkur Íslands var stofnaður 1930 en starfaði aðeins í átta ár. Alþýðubandalagið var stofnað árið 1956. Alþýðuflokkurinn sameinaðist hluta Alþýðubandalagsins í Samfylkinguna árið 1998 en hinn hluti Alþýðubandalagsins stofnaði Vinstrihreyfinguna - grænt framboð. Fleiri framboð hafa verið stofnuð sem öll störfuðu í styttri tíma, mörg hver í eitt eða tvö kjörtímabil.
Eftir alþingiskosningarnar 2017 eiga átta stjórnmálaflokkar sæti á Alþingi: Sjálfstæðisflokkurinn, Samfylkingin, Vinstrihreyfingin – grænt framboð, Framsóknarflokkurinn, Píratar, Miðflokkurinn, Viðreisn og Flokkur fólksins.[2] Aldrei hafa fleiri flokkar átt sæti á Alþingi né hefur hlutfall fjórflokkanna af greiddum atkvæðum verið lægra.
Tilvísanir
breytaHeimild
breyta- Russell J. Dalton, Martin P. Wattenberg (ritstjórar) (2003). Parties without Partisans: Political Change in Advanced Industrial Democracies. Oxford University Press. ISBN 0-19-925309-9.
