Vellir

Vellir er bær, kirkjustaður og áður prestssetur í Svarfaðardal. Bærinn er austan megin Svarfaðardalsár en handan árinnar er kirkjustaðurinn Tjörn. Upp af Völlum rís Vallafjall um 1000 m hátt en inn af því er Messuhnjúkur og Rimar, hæsta fjall við utanverðan Svarfaðardal, yfir 1300 m hátt. Vellir hafa löngum verið meðal helstu jarða í dalnum og oft einskonar miðstöð sveitarinnar enda var hreppurinn fyrrum nefndur eftir staðnum og kallaðist Vallahreppur. Þar var komið upp símstöð þegar landssímastrengur var lagður um Norðurland 1907 en þá var hann lagður um Svarfaðardal og vestur um Heljardalsheiði.

Vellir og Vallakirkja í Svarfaðardal.

Úr sögu Staðarins

Vellir eru að öllum líkindum landnámsjörð og nafn bæjarins kemur fyrir í fornsögum. Þar bjó Valla-Ljótur Ljótólfsson, en hann var sonur Ljótólfs goða á Hofi. Valla-Ljóts saga segir frá deilum hans við Guðmund ríka á Möðruvöllum. Guðmundur góði Arason var prestur á Völlum áður en hann varð biskup á Hólum. Af öðrum Vallaprestum má nefna annálaritarann Eyjólf Jónsson (1670-1745) höfund Vallaannáls, Pál Jónsson (1812-1889) sálmaskáld (sem samdi t.d. Ó Jesú bróðir besti) og sr. Stefán Snævarr en hann var síðasti prestur sem sat á Völlum. Þegar hann flutti til Dalvíkur 1967 lögðust Vellir af sem prestssetur.

Litla Sveitabúðin

Á Völlum er lífræn ræktun á berjum, grænmeti og kryddjurtum og þar er einn stærsti sólberjaakur landsins. Eigendur og ábúendur jarðarinnar eru hjónin Hrafnhildur Ingimarsdóttir og Bjarni Óskarsson, veitingamaður, sem oft er kenndur við veitingahúsakeðjuna Nings. Í Litlu sveitabúðinni á Völlum er hægt að kaupa alls kyns vörur beint frá býli. Þetta er sælkeraverslun sem hefur vakið athygli fyrir sérstætt og óvenjulegt vöruúrval. Þar er til dæmis boðið upp á sólþurrkaðan saltfisk, ostrusveppi, pressaða hvönn og reykta osta, ís og alskyns heimagerðar sultur. Eigendurnir nýta jurtir úr umhverfinu og telja mikilvægt að þekking Íslendinga á lækningarmætti jurta glatist ekki. Á Völlum er einnig rekinn veislusalur fyrir hópa.

Á bæjarhlaðinu stendur mikill og áletraður steinn sem helgaður er Guðmundi góða Arasyni, sem var prestur á Völlum seint á tólftu öld, og þar er nývígður Gvendarbrunnur.

Vallakirkja var byggð árið 1861 og er því elsta kirkjan í Svarfaðardal og Dalvíkurbyggð.

Tengill

• Valla-Ljóts saga

Heimildir

• Hjörtur Eldjárn Þórarinsson. „Svarfaðardalur og gönguleiðir um fjöllin“. Árbók Ferðafélags Íslands. () (1973): 9-119.
• Tómas Einarsson og Helgi Magnússon (ritstj.) (1989). Íslandshandbókin. Náttúra saga og sérkenni. Örn og Örlygur, Reykjavík.