Jakobsvegurinn

Jakobsvegur eða Vegur heilags Jakobs er ein þekktasta pílagrímaleið í Evrópu. Hann heitir á galisísku O camiño de Santiago, á spænsku El Camino de Santiago og frönsku Chemins de Saint-Jacques. Jakobsvegurinn endar í dómkirkjunni í Santiago de Compostela í héraðinu Galisíu á Spáni en hefst þar sem pílagrímurinn leggur af stað.

Snemma skapaðist helgisögn um tengsl Jakobs postula við norðvestur Spán og á 9. öld var álitið að líkamsleifar hans hefðu fundist þar sem nú er borgin Santiago de Compostela og er hún nefnd eftir Jakobi. Fljótlega fóru trúaðir víðsvegar að úr Evrópu að fara í bótgerðar og þakkargöngur til borgarinnar og varð hún þriðji mikilvægasti ákvörðunarstaður kristinna pílagríma á eftir Jerúsalem og Róm.

Ein meginleið kristinna pílagríma

Jakobsvegurinn hefur verið farbraut manna í meira en þúsund ár og var ein megin pílagrímaleið kristinna manna á miðöldum. Ferð um Jakobsvegin var ein af þremur slíkum sem veittu syndaaflausn samkvæmt kaþólsku kirkjunni. ^[1]. Hinar tvær voru pílagrímaganga til Rómar eftir svo nefndri Via Francigena leið og svo pílagrímaferð til Jerúsalem.

Samkvæmt helgisögn, sem allmennt er talin eiga upphaf á sjöundu öld, var Jakobi postula ætlað trúboð á Íberíuskaganum. Fyrir þessari helgisögn eru hins vegar engar heimildir, hvorki í Biblíunni né í öðrum ritum. Heilagur Jakob, sem einnig er nefndur hinn mikli, var eldri bróðir Jóhannesar guðspjallamanns samkvæmt Nýja testamentinu. Helgisagan hermir að Jakob hafi stigið á skipsfjöl og tekið land á norð-vestur hluta Spánar, þar sem nú heitir Galisía. En Jakob hafði ekki árangur sem erfiði í trúboðinu og að sjö árum liðnum snéri hann til Landsins helga. Jakob dó þar samkvæmt Postulasögunni píslarvættisdauða (hugsanlega um árið 44) og er frá því sagt: "Um þessar mundir lét Heródes konungur leggja hendur á nokkra úr söfnuðinum og misþyrma þeim. Hann lét höggva Jakob bróður Jóhannesar með sverði" ^[2] Lærisveinar Jakobs fluttu jarðneskar leifar hans aftur til Galisíu til greftrunar samkvæmt helgisögunni. En gröfin gleymdist síðar á þjóðflutningatímabilinu. Árið 814 fylgdi fjárhirðir að nafni Pelayo ábendingu stjörnuhraps samkvæmt helgisögninni og fann þá grafhýsi Jakobs. Af þeim atburði fékk staðurinn nafnið Santiago de Compostela, sem þýðir eiginlega Heilagur Jakob í Stjörnuakri (campus stellae á latínu).

Sagt er að Godescalc eða Gottskálkur biskup í frönsku borginni Le Puy hafi verið fyrstur manna til að fara í pílagrímagöngu til Santiago árið 950. Nafnið Jakobsvegur kemur fyrst fyrir í rituðum heimildum frá 1047 og var fljótlega allmennt notað í evrópskum málum. Engin ein leið er til Santiago, hún endar þar en hefst þar sem pílagrímurinn lagði af stað. En nokkrar meginleiðir mynduðust þar sem leiðirnar lágu saman eftir því sem nær dró og þegar komið var inn í Spán gengu langflestir einn og sama veginn. Við veginn risu sæluhús og pílagrímakirkjur með reglulegu millibili.

Á miðöldum var leiðin afar fjölfarin en svarti dauði, siðaskipti mótmælenda og ekki síst pólitísk umbrot á 16. öld urðu til þessa að mjög fækkaði pílagrímum. Um 1980 komu einungis fáeinir pílagrímar árlega til Santiago. En upp frá því hefur þeim fjölgað stöðugt og koma á síðustu árum milli 50.000 og 100.000 pílagrímar árlega. Árið 1993 var Jakobsvegurinn á Spáni settur á Heimsminjaskrá UNESCO og franski hlutinn árið 1998.

Seinni tíma pílagrímar

Klettakirkjan í Le Puy

Síðustu áratugina hafa tugir þúsunda kristinna pílagríma og annarra ferðamanna lagt upp í för til Santiago de Compostela. Árið 1982 fór páfinn Jóhannes Páll 2. í pílagrímsferð til Santiago og skoraði þá á Evrópumenn að endurreisa hefð pílagríma sem leið til að finna menningarlegar rætur sínar. Var það á sinn hátt til að endurskapa Jakobsveg nútímans. Evrópuráðið samþykkti 1987 að útnefna Jakobsveginn sem fyrsta menningarveg Evrópu. Það ár voru 3.000 pílagrímar skráðir við dómkirkjuna í Santiago, árið 2003 voru þeir 74.000 og 2004, sem var heilagt Compostela-ár, komu 179.932. Nokkrir hefja förina bókstaflega á þröskuldi heimilis síns en flestir hefja pílagrímaferðina á einhverjum af þeim stöðum sem kaþólska kirkjan og ferðamálayfirvöld í Frakklandi og á Spáni í sameiningu hafa valið sem upphafsstaði Jakobsvegar nútímans. Flestir fara gangandi, nokkrir hjóla og fáeinir fara ferða sinna á þann hátt sem miðalda pílagrímar gerðu, það er með hest eða asna. Fyrir utan þá sem fara í trúarlegum tilgangi eru fjölmargir sem hafa aðrar ástæður, menningarlegar jafnt og ferðaþrá.

Hin svo kallaða franska leið

Pílagrímar á Jakobsvegi ganga í vikur eða mánuði á leið sinni til Santiago de Compostela. Þeir geta fylgt fjölmörgum leiðum, enda eru allar leiðir til Santiago pílagrímaleiðir, en sú vinsælast er hin svo kallaða franska leið eða Camino Francés og hefja flestir ferðina í einhverri af spænsku borgunum á leiðinni. Spánverjar telja eðlilegt að hefja gönguna við Pýreneafjöllin. Algengt er að byrja gönguna í Saint-Jean-Pied-de-Port eða Somport Frakklandsmegin við Pýreneafjöllin og Roncesvalles eða Jaca Spánarmegin. En fjölmargir velja að hefja gönguna í einni af fjórum hefðbundnum upphafsstöðum Jakobsvegarins í Frakklandi: Le Puy, Vézelay, Arles eða Tours. Frá pílagrímaborgunum í Pýreneafjöllunum er um 740 til 760 km leið til Santiago. Ef ferðin er hafin í Le Puy er vegalengdin um 1700 km og um það bil sama ef farið er frá Vézelay. Frá Arles er leiðin um 1500 km og frá Tours um 1300 km.

Þó svo að engin syndaaflausn fáist sjálfkrafa lengur að pílagrímsferð lokinni þá hafur dómkirkjan í Santiago de Compostela sett upp reglur fyrir að reiknast sem pílagrímur og fá viðurkenningaskjöl sem sanna það. Í fyrsta lagi þarf að bera með sér pílagrímavegabréf, sem má fá í heimasókn eða í kirkjum á upphafsstöðum, og safna stimplum á öllum viðkomustöðum. Í öðru lagi þarf viðkomandi að hafa gengið eða riðið á hesti eða asna minnst 100 km til Santiago eða farið minnst 200 km á hjóli. Í þriðja lagi þarf viðkomandi að lýsa yfir að förin hafi verið farin í trúarlegum eða andlegu tilgangi. Ef þessar kröfur eru uppfylltar getur pílagrímurinn fengið Compostela skírteini á latínu.^[3]

Fjöldi pílagríma á ári

1970 - 68
1971 - 451¹⁾
1972 - 67
1973 - 37
1974 - 108
1975 - 74
1976 - 243¹⁾
1977 - 31
1978 - 13
1979 - 231

1980 - 209
1981 - 299
1982 - 1.868¹⁾
1983 - 146
1984 - 423
1985 - 690
1986 - 1.801
1987 - 2.905
1988 - 3.501
1989 - 5.760²⁾

1990 - 4.918
1991 - 7.274
1992 - 9.764
1993 - 99.436¹⁾
1994 - 15.863
1995 - 19.821
1996 - 23.218
1997 - 25.179
1998 - 30.126
1999 - 154.613¹⁾

2000 - 55.004³⁾
2001 - 61.418
2002 - 68.952
2003 - 74.614
2004 - 179.944¹⁾
2005 - 93.924
2006 - 100.377
2007 - 114.026

¹⁾ Heilagt ár (það er Año Santo sem er þau ár þar sem Jakobsdaginn – 25 júlí – ber upp á sunnudag)
²⁾ Fjórði Alheimsdagur æskunnar í Santiago de Compostela
³⁾ Menningarhöfuðborg Evrópu
(Heimild: Statistiken des Domkapitels der Kathedrale von Santiago de Compostela^[4]

Eitt og annað

Árið 2001 hjólaði Jón Björnsson Jakobsveginn frá Vézelay í Frakklandi til Santiago og skrifaði um það bókina Á Jakobsvegi sem út kom 2002 Bókaútgáfan Ormstunga ISBN 9979-63-036-1
Árið 2005 gekk Thor Vilhjálmsson Jakobsveginn, þá áttræður, og uppfyllti þannig 40 ára draum sinn. Um ferð hans, sem var allt í allt 800 km löng, var gerð heimildarmynd.

Ítarefni

Jørgen Johansen: Santiago; 1000 års kulturrejse gennem Europa, Spektrum, 1999. ISBN 87-7763-204-4
Henrik Tarp. Pilgrimsvejen til Santiago de Compostela, Bogan, 2008. ISBN 87-7466-551-0
Rolf Enander (2006). Vägen till Santiago de Compostela, 3 rev uppl. ISBN 91-7224-031-8.