Erik Scavenius (13. júlí 187729. nóvember 1962) var danskur stjórnmálamaður sem var utanríkisráðherra á miklum umbrotatímum í dönsku samfélagi og gegndi embætti forsætisráðherra Danmerkur frá 1942 til 1943.

Erik Scavenius
Forsætisráðherra Danmerkur
Í embætti
9. nóvember 1942 – 29. ágúst 1943
ÞjóðhöfðingiKristján 10.
ForveriVilhelm Buhl
EftirmaðurHernámsstjórn Þjóðverja
Persónulegar upplýsingar
Fæddur13. júlí 1877
Mön, Danmörku
Látinn29. nóvember 1962 (85 ára) Gentofte, Danmörku
ÞjóðerniDanskur
StjórnmálaflokkurRóttæki vinstriflokkurinn
HáskóliKaupmannahafnarháskóli

Ævi og ferill breyta

Erik Scavenius var af ætt aðalsmanna frá eyjunni Mön. Sem ungur maður lét hann sig dreyma um frama í danska flotanum, en náði ekki prófum í liðsforingjaskólanum og ákvað því að freista fremur gæfunnar innan utanríkisþjónustunnar, líkt og hefð var fyrir í ættinni. Hann lauk námi í hagfræði við Kaupmannahafnarháskóla, réðst því næst til starfa í utanríkisráðuneytinu og varð ritari í sendiráðinu í Berlín. Hann starfaði sem diplómat í Vínarborg og Róm á árunum 1912-13 og síðar í Stokkhólmi frá 1932-35. Samhliða þessu var hann umsvifamikill landeigandi í Danmörku.

Það kom mjög á óvart þegar Scavenius, þá rétt rúmlega þrítugur að aldri og nálega óþekktur, var skipaður utanríkisráðherra í fyrstu ríkisstjórn Zahle, formanns Róttæka vinstriflokksins árið 1909. Ástæðan fyrir valinu var afstaða hans til viðkvæmasta deilumáls þeirra tíma, framtíðarstöðu Suður-Jótlands, þar sem Scavenius fylgdi afstöðu Róttæka vinstriflokksins sem hafnaði harðlínustefnu og vildi forðast átök við Þýskaland.

Þessi fyrri ríkisstjórn Zahle var ekki nema í tæpt ár við völd og sneri Scavenius aftur í utanríkisþjónustuna þegar hún hrökklaðist frá. Árið 1913 tók Zahle aftur við völdum og hélt þeim til 1920. Varð Scavenius þá utanríkisráðherra á nýjan leik. Um var að ræða afar krefjandi tíma í dönskum stjórnmálum. Á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar var meginmarkmiðið að fá önnur ríki til að viðurkenna hlutleysi Danmerkur og halda landinu utan við stríðið. Ýmsir í röðum danskra þjóðernissinna létu sig dreyma um mikla landvinninga í kjölfar ósigurs Þjóðverja í stríðinu. Scavenius varaði hins vegar eindregið við því að breyta landamærum á þann hátt að stór þýskur þjóðernisminnihluti yrði til innan Danmerkur. Zahle og Scavenius neituðu að verða við háværum kröfum um að innlima Flensborg óháð úrslitum þjóðaratkvæðagreiðslu um stöðu borgarinnar, þess í stað ákvað danska stjórnin að fallast á niðurstöður kosninganna þar sem meirihlutinn vildi áfram tilheyra Þýskalandi. Það leiddi til þess að Kristján 10. konungur vék stjórninni frá sem leiddi til gríðarlegra mótmæla í landinu og síðar breytinga á stjórnarfari.

Scavenius var um tíma formaður Róttæka vinstriflokksins (1922-24), sat um hríð á þingi og átti um árabil sæti í stjórn málgagnsins Politiken. Þrátt fyrir þessar vegtyllur var almennt litið svo á að Scavenius væri á útleið í dönskum stjórnmálum og fór hann á eftirlaun árið 1937, þá sextugur að aldri. Hernám Danmerkur setti strik í þær áætlanir.

Þjóðverjar hernámu Danmörku í apríl 1940 og í júlí sama ár þrýstu þeir á forsætisráðherrann Thorvald Stauning að skipta út utanríkisráðherranum, sem þeim var ekki að skapi. Scavenius var því kallaður til sem utanríkisráðherra og gegndi því embætti allt þar til hernámsliðið leysti upp ríkisstjórnina síðsumars 1943. Síðustu tíu mánuði þess tímabils var Scavenius jafnframt forsætisráðherra eftir að Þjóðverjar höfðu neytt forvera hans Vilhelm Buhl til afsagnar.

Söguleg arfleifð breyta

Talsvert hefur verið deilt um stöðu Scaveniusar í danskri sögu. Að stríðinu loknu var hann algjörlega pólitískt einangraður, þó ekki hafi verið talin ástæða til að ákæra hann fyrir samstarfið við Þjóðverja. Hann var talinn táknmynd heigulsháttar vegna samstarfsins við hernámsliðið og fulltrúar dönsku andspyrnuhreyfingarinnar álitu að hann hafi hamlað vexti hennar og verið smánarblettur á þjóð sinni. Aðrir benda á að stefna stjórnarinnar um kurteisleg samskipti við hernámsliðið hafi notið almenns stuðnings meðal dönsku þjóðarinnar vel fram á árið 1943 og með pólitískum línudans sínum hafi danska stjórnin m.a. náð að bjarga fjölda gyðinga frá Helförinni.

Sjálfur bar Scavenius höfuðið hátt eftir stríðið og var óhræddur við að verja ákvarðanir sínar, sem hann sagði hafa verið teknar af raunsæi við erfiðar kringumstæður. Hann lést árið 1962 og hafði þá árið áður hlotið einhverja æðstu viðurkenningu Ísraelsríkis fyrir þátt sinn í björgun gyðinga.


Fyrirrennari:
Vilhelm Buhl
Forsætisráðherra Danmerkur
(9. nóvember 194229. ágúst 1943)
Eftirmaður:
Hernámsstjórn Þjóðverja