Basísk kvika

Basísk kvika er frumstæð kvika úr möttlinum.

Streckeisen línurit: basískt djúpberg

Díórít silla efst, Glacier National Park, Montana

Eystrahorn: Gabbró innskot

Gabbró, Italia

Basísk kvika, Masaya eldfjall, Nicaragua

Jarðfræði

Myndun

Möttullinn er misheitur og vegna mismunandi efnismassa rís efnið sums staðar og sekkur annars staðar í þessum hluta jarðar. Bergið lendir þá á svæðum þar sem sumar steindir byrja að bráðna, basíska efnið fyrst. Svo er það léttara en umhverfið og berst upp úr möttlinum.

Basísk bergbráð inniheldur minni kísil (SiO₂) en aðrar kvikutegundir og myndar basalt eða djúpbergið gabbró við storknun. "Þegar kvika er flokkuð í súra, ísúra og basíska er fyrst og fremst litið til efnasamsetningar hennar og þá hversu kísilrík hún er." Basaltkvika: <52% SiO2.Þessi kvika rís í flestum tilvikum beint til yfirborðs eða stendur stutt við í jarðskorpunni í kvikuhólfi áður en hún nær yfirborði.

Eldgos

Eldgos þar sem basísk kvika fer með aðalhlutverk framleiðir oftast seigfljótandi hraun og byggir upp gíga eins og gjallgíga eða eldborgir, en líka dyngjur eins og Mauna Loa eldjall á Hawaii. "Alla jafna myndast lítil aska í slíkum eldgosum, þar sem kvikan inniheldur hlutfallslega lítið vatn og er mjög fljótandi og heit (1050-1250°C). Undantekningar frá þessari reglu eru tengdar utanaðkomandi vatni og óvenju háu vatnsmagni kvikunnar, en hvorutveggja hefur þau áhrif að sprengivirkni kvikunnar eykst og gjóskumyndun margfaldast."

Dæmi um basísk eldgos á Íslandi eru eldgosin í Kröflu á árunum 1975-1984en líka Grímsvatnagosið 2011.

"Þegar basaltísk bráð storknar fer það eftir aðstæðum hvaða bergtegund myndast; grófkristallað gabbró myndast við hæga kristöllun djúpt í jörðu, fínkornótt grágrýti (dólerít) í grunnstæðum innskotum eða þykkum hraunum, dulkornótt basalt í hraunum á yfirborði og basaltgler (túff) við hraðkólnun í vatni."

Á Íslandi

Meginhluti alls bergs á Íslandi er basískt storkuberg, sbr. blágrýtismyndunin og það er 79% nútímajarðmyndunar síðan landið byggðist.

Í miðju rekbeltisins er þóleít en á jaðarsvæðum alkalíbasalt.

Lýsingarorðið basískt

Lýsingarorðið basískt er afleitt orð. Basar eru efnafræðileg andstæða sýrna.

Hins vegar væri kannski "í stað hinna (...) lýsingarorða basískur – ísúr – súr (...) því réttara að nota kísilrýr (basaltískur) – kísiljafn (andesískur) – kísilríkur (ríólískur) þótt sannlega séu þau risminni."