Iðnþróunarstofnun Sameinuðu þjóðanna

Iðnþróunarstofnun Sameinuðu þjóðanna (UNIDO) sem er alþjóðastofnun og ein sérstofnana Sameinuðu þjóðanna, aðstoðar ríki við efnahags- og iðnþróun. Hún ýtir sérstaklega undir framfarir í iðnaði þróunarríkja með því að veita tæknilega aðstoð, ráðgjafarþjónustu og þjálfun.

Iðnþróunarstofnun Sameinuðu þjóðanna
Merki Iðnþróunarstofnunar Sameinuðu þjóðanna
Sérstofnun Sameinuðu þjóðanna
Skammstöfun	UNIDO (enska)
Stofnun	17. nóvember 1966
Gerð	Milliríkjastofnun
Höfuðstöðvar	Vínarborg, Austurríki
Opinber tungumál	enska, arabíska, franska, kínverska, rússneska og spænska
Forstjóri	Li Yong
Móðurfélag	Efnahags- og félagsmálaráð Sameinuðu þjóðanna
Vefsíða	[https://www.unido.org/ www.unido.org ]

Höfuðstöðvar UNIDO eru á skrifstofum Sameinuðu þjóðanna í Vínarborg, Austurríki, en starfsmenn eru í yfir 60 löndum. Árið 2019 voru aðildarríki stofnunarinnar 170. Þau setja UNIDO stefnu, áætlanir og meginreglur á aðalráðstefnu sem haldin er annað hvert ár.

Markmið

Segja má að níunda heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna nái yfir meginmarkmið Iðnþróunarstofnunarinnar. „Nýsköpun og uppbygging: Byggja upp viðnámsþolna innviði fyrir alla, stuðla að sjálfbærri iðnvæðingu og hlúa að nýsköpun.“

Stofnunin er ætlað að efla frumkvöðlastarfsemi, greiða fyrir fjárfestingum, tækniflutningi og skilvirkni og sjálfbærri iðnþróun. Hún liðsinnir ríkjum við að hafa stjórn á heimsvæðingu og draga úr fátækt. Þetta á að nást með tæknilegri samvinnu þjóða, stefnumótun, greiningum og rannsóknum, þróun samræmdra staðla og gæðaeftirlits og samstarfs um þekkingarmiðlun, tengslanet og iðnaðarsamstarf.

Helstu forgangsmál UNIDO eru:

• Að efla efnahagslega samkeppnishæfni.
• Að vernda umhverfið.
• Að efla þekkingu og stofnanir.

Stofnunin hefur stóraukið tækniþjónustu sína á liðnum áratug. Þá hafa fjárhagsleg úrræði hennar aukist, sem er til marks um alþjóðlega viðurkenningu á getu stofnunarinnar til að veita skilvirka þjónustu í þágu iðnþróunar.

Saga

Höfuðstöðvar Iðnþróunarstofnunar Sameinuðu þjóðanna í Vínarborg, Austurríki.

Uppruna Iðnþróunarstofnunarinnar Sameinuðu þjóðanna má rekja til athugana á hraðari iðnvæðingu þróunarríkja sem aðalskrifstofa Sameinuðu þjóðanna framkvæmdi snemma á fimmta áratug síðustu aldar, að beiðni Efnahags- og félagsmálaráðs Sameinuðu þjóðanna. Þessar athuganir náðu hámarki við gerð sérstakrar áætlunar um iðnvæðingu og framleiðni sem unnin var af framkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna árið 1956 og samþykkt var ári síðar af Allsherjarþinginu og Efnahags- og félagsmálaráðinu. Þá var lagt til sérstök stofnun myndi fjalla um álitamál iðnvæðingar. Sérstök iðnaðarskrifstofa á Aðalskrifstofu SÞ var gerð að útibúi árið 1959 og þremur árum síðar var henni breytt í iðnaðarþróunarsetur, undir forystu sérstaks forstöðumann iðnþróunar. Í framhaldinu komu fram ýmsar tillögur um að komið yrði á fót sérstakri stofnun er fjallaði um iðnþróun.

Iðnþróunarstofnunin var síðan komið á fót 17. nóvember árið 1966 af Allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna til að stuðla að og flýta fyrir iðnvæðingu þróunarríkja, sem flest voru fyrrum nýlenduríki með litla sem enga iðnaðargrunn. Árið 1979 varð UNIDO síðan ein af 15 sérhæfðu stofnunum Sameinuðu þjóðanna. Frá stofnun hefur UNIDO verið endurskipulögð og endurbætt nokkrum sinnum. Með svokallaðri Lima yfirlýsingu frá árinu 2013 voru verkefnin hennar víkkuð enn frekar út með því að til að fela í sér „sjálfbæra iðnþróun fyrir alla“, sem skilgreind var sem iðnþróun gagnleg stærri hópum fólks en jafnframt sé tekið mið af verndun umhverfisins. Þannig átti að styðja við efnahagsþróun og velmegun þar sem lögð verði áhersla á jafnt aðgengi á viðráðanlegu verði fyrir alla.

Markmið UNIDO eiga að nást með tæknilegri samvinnu þjóða, stefnumótun, greiningum og rannsóknum, þróun samræmdra staðla og gæðaeftirlits og samstarfs um þekkingarmiðlun, tengslanet og iðnaðarsamstarf.

Eftir lok kalda stríðsins sætti Iðnþróunarstofnunin mikilli gagnrýni fyrir áherslur sínar. Vestræn ríki töldu að þróunarsamvinnu væri einnig þjónað með þátttöku einkaframtaks. Mikilvæg þátttökuríki sögðu sig frá starfi UNIDO. Þannig hættu á árunum 1993-2014 Kanada, Bandaríkin, Bretland, Ástralía, Nýja Sjáland, Frakkland og Portúgal þátttöku.

Aðildarríki UNIDO brugðust við með því að samþykkja breytta áætlun um framtíðarhlutverk og störf stofnunarinnar árið 1997. Þar var reynt að draga fram starfsemi er byggir á styrkleikum stofnunarinnar en forðast skörun og tvíverknað við aðrar fjölþjóðlegar stofnanir. Þetta var mikil breyting á starfi UNIDO sem hagræddu þjónustu, mannauði og fjármagni næstu árin.

Skipulag

Segja má að níunda sjálfbærnimarkmið Sameinuðu þjóðanna nái yfir meginmarkmið Iðnþróunarstofnunarinnar.

Í apríl 2019 voru 170 ríki með aðild að Iðnþróunarstofnunin. Ríkin marka stofnuninni stefnu, áætlanir og meginreglur á aðalráðstefnu sem haldin er annað hvert ár. Í sérstöku iðnaðarþróunarráði sitja 53 fulltrúar sem kosnir eru til fjörurra ára í senn af aðalfundi stofnunarinnar. Framkvæmdastjóri er skipaður til fjögurra ára í senn. Starfsmenn eru um 700 manns sem hafa fasta viðveru í höfuðstöðvunum og í yfir 60 löndum. Að auki starfa á vegum stofnunarinnar um 2.800 alþjóðlegir sérfræðingar og ráðgjafa í verkefnum um allan heim. Helmingur þeirra kemur frá þróunarlöndum.

Höfuðstöðvar UNIDO eru á skrifstofum Sameinuðu þjóðanna í Vínarborg, Austurríki. Þær eru staðsettar í Alþjóðamiðstöð Vínarborgar, í hverfi Sameinuðu þjóðanna, sem hýsir einnig Alþjóðakjarnorkumálastofnunina, Fíkniefna- og glæpaskrifstofa Sameinuðu þjóðanna (UNODC) og undirbúningsnefnd um bann við tilraunum með kjarnavopn.

UNIDO er einnig þátttakandi í Þróunarhópi Sameinuðu þjóðanna, sem vinnur að framgangi sjálfbærnimarkmiða Sameinuðu þjóðanna.

Þátttökuríki

Alls eiga 170 ríki aðild að Iðnþróunarstofnun Sameinuðu þjóðanna.

Á síðustu árum hefur þátttökuríkjum reyndar fækkað. Þannig hætti Kanada þátttöku árið 1993, Bandaríkin árið 1996, Bretland og Ástralía árið 1997, og Nýja Sjáland 2013. Loks hættu Frakkland og Portúgal þátttöku árið 2014. Frakkland og Portúgal greiða engu að síður einhvern hluta til stofnunarinnar vegna stuðnings Evrópusambandsins við UNIDO.

Stærstu fjárframlög til UNIDO hafa verið frá Japan, Evrópusambandinu og Sviss.

Ísland og UNIDO

Ísland er ekki meðal 170 þátttökuríkja í Iðnþróunarstofnun Sameinuðu þjóðanna.

Á upphafsárum Iðnþróunarstofnunar Sameinuðu þjóðanna hafði hún engu að síður talsverð samskipti við Ísland. Varð það meðal annars til þess að Iðnþróunarráð sem var starfandi hér á landi á sjöunda áratug síðustu aldar yrði breytt í Iðnþróunarstofnun Íslands. Var henni ætlað að eiga samskipti við Iðnþróunarstofnunina í Vínarborg.

Framkvæmdar voru ýmsar athuganir á vegum UNIDO hér á landi. Til að mynda gerði kanadíska ráðgjafarfyrirtækið Stevenson & Kellogg markaðsrannsókn á íslenskum lagmetisiðnaði árið 1968. Var hún kostuð af Iðnþróunarstofnun Sameinuðu þjóðanna. Þá var einnig gerð heildarkönnun á nýtanlegum jarðefnum á Íslandi með stuðningi og tækniaðstoð Iðnþróunarstofnunar SÞ. Framlag UNIDO til verkefnisins var þá áætlað 50 millj. kr. en Íslendingar þurftu sjálfir að greiða nokkurn hluta kostnaðarins, og samþykktu að verja 6 millj. kr. til greiðslu á mótframlagi Íslands. UNIDO réðst einnig í viðamikla athugun á möguleikum á framleiðslu efna úr sjó við Íslandi.

Árið 1970 réðst UNIDO í viðamikla úttekt á sölukynningu íslenskrar fiskvinnslu og árið 1974 var unnin skýrsla á vegum stofnunarinnar um þróun útflutningsmiðaðra atvinnugreina á Íslandi.

Tenglar

• Enskur vefur Iðnþróunarstofnunar Sameinuðu þjóðanna