Oskar Schindler
Oskar Schindler (28. apríl 1908 – 9. október 1974) var þýskur iðnjöfur, mannúðarvinur og meðlimur í Nasistaflokknum sem er talið til tekna að hafa bjargað lífum 1.200 Gyðinga á tíma helfararinnar með því að ráða þá til starfa í gljábrennslu- og skotfæraverksmiðjum sínum á hernámssvæðum Þjóðverja í Póllandi og Verndarsvæðinu Bæheimi og Mæri.
Oskar Schindler | |
|---|---|
 Schindler eftir árið 1945. | |
| Fæddur | 28. apríl 1908 |
| Dáinn | 9. október 1974 (66 ára) |
| Gröf | Kaþólski kirkjugarðurinn á Síonhæð, Jerúsalem, Ísrael |
| Þjóðerni | Þýskur |
| Flokkur | Nasistaflokkurinn (1939–1945) |
| Maki | Emilie Pelzl (g. 1928) |
Schindler er aðalersónan í sögulegu skáldsögunni Listi Schindlers frá árinu 1982 og í samnefndri kvikmynd sem gerð var eftir bókinni árið 1993. Bókin og kvikmyndin lýstu Schindler sem svo að hann hefði í upphafi verið tækifærissinni með hugann við sjálfsauðgun en að hann hefði síðan sýnt frumkvæði, þrautsegju, dirfsku og áræðni við að bjarga lífum Gyðinga sem unnu í verksmiðjum hans.
Æviágrip
breytaOskar Schindler fæddist árið 1908 í þeim hluta austurrísk-ungverska keisaradæmisins sem nú tilheyrir Tékklandi. Hann fékkst við ýmsan rekstur sem ekki skilaði arði en eignaðist síðan verksmiðju í Kraká stuttu fyrir innrás Þjóðverja í Pólland árið 1939.[1] Schindler ferðaðist til Krakár frá heimabæ sínum, Zwittau, og tók þar við rekstri verksmiðjunnar, sem var gljábrennslufyrirtæki sem hafði orðið gjaldþrota mörgum árum fyrr. Schindler hóf rekstur í verksmiðjunni veturinn 1939-40 og hafði þá 100 starfsmenn, þar af sjö Gyðinga. Þeirra á meðal réð Schindler Itzhak Stern sem bókara hjá fyrirtækinu.[2]
Starfsfólki í verksmiðjum Schindlers fjölgaði mjög á næstu árum og Gyðingar urðu hlutfallslega stærri hluti af vinnuafli hans.[2] Á þessum tíma voru Gyðingar ódýrt vinnuafl sem þýskir herforingjar og vinir Schindlers í Nasistaflokknum veittu honum aðgang að, en Schindler var sjálfur meðlimur í flokknum. Eftir því sem leið á seinni heimsstyrjöldina fór Schindler að gera sér betur grein fyrir illri meðferð nasista á Gyðingum og lagði sig því fram við vernda Gyðinga í verksmiðju sinni og koma í veg fyrir að þeir yrðu sendir annað.[1]
Schindler hjálpaði Gyðingunum í verksmiðjum sínum á margvíslegan hátt, meðal annars með því að falsa upplýsingar um þá í verksmiðjuskránum. Hann breytti aldri margra þeirra í skránum til þess að þeir gætu haldið áfram að vinna í verksmiðjunum og skráði marga sem málmsmiði, sem voru taldir ómissandi fyrir hergagnaframleiðslu Þjóðverja á stríðstímanum.[2]
Vorið 1943 var Schindler farinn að beita sér af alefli til að hjálpa Gyðingunum og hættur að leggja áherslu á hergagnaframleiðsluna. Í mars þetta ár höfðu allir Gyðingar verið fluttir úr gettóinu í Kraká í Płaszów-útrýmingarbúðirnar fyrir utan borgina. Var þá búið að loka mörgum öðrum búðum í Póllandi og drepa fangana. Schindler beitti persónutengslum sínum til að fá samþykki fyrir því að Płaszów-búðirnar yrðu nýttar til hergagnaframleiðslu og þeim því ekki lokað. Schindler fékk þannig góðan aðgang að fangabúðastjóranum Amon Göth og taldi hann á að leyfa að Gyðingarnir sem unnu í verskmiðjunni hans yrðu fluttir í sérstakar búðir nálægt Płaszów. Schindler átti þaðan af auðvelt með að smygla til þeirra mat og lyfjum.[2]
Vorið 1944, þegar Þjóðverjar voru á undanhaldi á austurvígstöðvunum, bárust skipanir um að tæma Płaszów-búðirnar og aðrar búðir. Schindler þrýsti því á þýsk stjórnvöld þar til þau veittu honum leyfi til að flytja 700 menn og 300 konur frá Płaszów til nýrrar verksmiðju Brněnec í Súdetahéruðunum. Flestir hinna fanganna í Płaszów, um 25.000 talsins voru sendir til Auschwitz.[2]
Í nýju verksmiðjunni áttu starfsmenn Schindlers að framleiða hluti í V2-eldflaugar fyrir herinn, en framleiðsla verksmiðjunnar frá 1944 til 1945 var í reynd engin. Gyðingar sem náðu að flýja úr haldi nasista á leiðinni til Auschwitz fengu skjól í verksmiðju Schindlers. Schindler fékk jafnframt Gestapo til að afhenda sér Gyðinga sem höfðu verið handteknir á flótta og sagði það nauðsynlegt til að halda stríðsframleiðslunni gangandi.[2]
Alls er talið að Schindler hafi bjargað tæplega 1.200 Gyðingum í stríðinu. Í stríðslok var hann fjárhagslega bágstaddur eftir að hafa notað mestallan auð sinn við björgunarstarfið. Schindler flutti til Argentínu árið 1948 en vegnaði ekki vel þar og þyrfti að lýsa yfir gjaldþroti. Hann fluttist aftur til Þýskalands árið 1957 en tilraunir hans til að hefja rekstur í viðskiptum á ný tókust ekki. Schindler lést í Þýskalandi þann 9. október 1974. Hann var jarðsettur í kaþólska kirkjugarðinum á Síonhæð í Jerúsalem. Schindler er eini meðlimur Nasistaflokksins sem er grafinn þar.[1]
Í dægurmenningu
breytaÁrið 1982 gaf ástralski rithöfundurinn Thomas Keneally út bókina Listi Schindlers (e. Schindler's Ark), sem fjallaði um sögu Schindlers og Gyðinganna sem hann bjargaði frá ofsóknum nasista. Steven Spielberg leikstýrði árið 1993 kvikmynd eftir bókinni (Schindler's List) þar sem Liam Neeson fór með hlutverk Schindlers.[3] Kvikmyndin naut mikilla vinsælda og vann til sjö Óskarsverðlauna.[1]
Tilvísanir
breyta- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir (15. apríl 2009). „Hvað getið þið sagt mér um Oskar Schindler sem bjargaði gyðingum með því að láta þá vinna í verksmiðjum sínum?“. Vísindavefurinn. Sótt 6. október 2024.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 „Sagan um Oskar Schindler“. Morgunblaðið. 17. apríl 1994. bls. 20–21.
- ↑ „Hetjusaga úr helförinni“. Morgunblaðið. 13. mars 1994. bls. 16.