Miklabæjar-Solveig
Miklabæjar-Solveig (d. 11. apríl 1778) var íslensk kona á síðari hluta 18. aldar sem hefur orðið þekktust fyrir dauðdaga sinn, en hún féll fyrir eigin hendi, og sögur sem fóru á kreik um að hún gengi aftur og hefði orðið völd að hvarfi séra Odds Gíslasonar prests á Miklabæ í Skagafirði árið 1786.
Fátt er vitað um Solveigu og föðurnafn hennar er óþekkt; hún kann að hafa verið Þorleifsdóttir og ættuð úr Hrolleifsdal en það er þó með öllu óvíst. Hún er sögð hafa verið ráðskona eða vinnukona hjá séra Oddi á Miklabæ áður en hann kvæntist og varð þá ástfangin af honum eða var ástkona hans. Um það leyti sem Oddur gekk að eiga Guðrúnu Jónsdóttur árið 1777 varð Solveig sinnisveik og reyndi hvað eftir annað að fyrirfara sér. Fólk var látið vakta hana svo að hún yrði sér ekki að voða en hún slapp úr gæslu vorið 1778 og skar sig á háls. Hún var jarðsett utan kirkjugarðs - rétt norðan við hann - eins og þá var gert við þá sem förguðu sér sjálfir, og var dauði hennar því ekki skráður í kirkjubókina. Virðast fljótt hafa farið á kreik sögur um að Solveig lægi ekki kyrr í gröfinni.
Átta árum seinna, 1. október 1786, fór séra Oddur og messaði á Silfrastöðum en skilaði sér aldrei aftur úr þeirri ferð. Hann kom við á Víðivöllum hjá Vigfúsi Scheving sýslumanni, en þaðan er aðeins rúmur kílómetri að Miklabæ, reið þaðan einn í myrkri seint um kvöld og mun hafa verið nokkuð ölvaður. Sögur segja að heimilisfólki á Miklabæ hafi heyrst einhver koma á glugga og að ungur sonur prests hafi verið sendur fram að opna fyrir föður sínum en hann annaðhvort engan séð eða ekki þorað að opna. En þegar komið var út um morguninn stóð hestur prestsins skammt frá bænum en hann sást hvergi. Tugir manna leituðu prests dögum saman en hann fannst ekki.
Miklar þjóðsögur urðu til um hvarf séra Odds og var sagt að Solveig hefði dregið hann (og í sumum útgáfum sögunnar jafnvel hestinn einnig) ofan í gröf sína. En í bréfi sem Ragnheiður Þórarinsdóttir, kona Jóns Skúlasonar aðstoðarlandfógeta, sem var náskyld konu Vigfúsar sýslumanns, skrifaði árið 1789 kemur fram að lík séra Odds hafði fundist þá um vorið í læknum Gegni fyrir neðan bæinn. Hið sama kemur fram í Vatnsfjarðarannál yngsta.
Líkfundurinn virðist þó, ef rétt er hermt, hafa farið fremur leynt, ef til vill til vegna þess að allt benti til að prestur hefði fyrirfarið sér, sem þýddi að hann átti ekki rétt á legstað í kirkjugarði og eignir hans skyldu falla til konungs. Þess hefur einnig verið getið til að þegar Oddur hvarf hafi margir verið þess fullvissir að hann hefði fargað sér og því hafi hans í raun ekki verið vandlega leitað (eða jafnvel að hann hafi fljótlega fundist en því verið haldið leyndu), heldur hafi kapp verið lagt á að ýta undir sögusagnir um að Solveig væri völd að hvarfi prestsins. Þegar líkið fannst hafi það svo verið jarðsett með leynd, ef til vill í Héraðsdal, en þangað var skammt að fara.
Svo mikið er víst að nokkrum áratugum síðar voru flestir Skagfirðingar sannfærðir um að líkið hefði aldrei fundist og hlyti að liggja í gröfinni hjá Solveigu. Þrátt fyrir það var hún sögð ekki liggja kyrr í gröfinni og einhverjir þóttust sjá hana á ferli með blóðspýjuna út úr hálsinum. Til dæmis var sagt að Hannes Bjarnason, síðar prestur á Ríp, var sagður hafa mætt henni fyrir framan bæinn í Djúpadal þar sem hún hindraði hann hvað eftir annað í að komast upp bæjarhólinn og tókst það ekki fyrr en einhverjir komu honum til hjálpar. Lítið heyrðst þó af Solveigu þegar líða tók á 19. öld.
Árið 1910 var kirkjugarðurinn á Miklabæ stækkaður til norðurs og lenti meintur legstaður Solveigar þá innangarðs. Þegar gröf var tekin þar í árslok 1914 var komið niður á kistu sem lá út og suður, öfugt við það sem venja er, og var talið fullvíst að það væri kista Solveigar. Kistan liðaðist í sundur þegar hreyft var við henni en beinin sem hún geymdi voru lögð í holrúm eftir hana, við hlið nýja legstaðarins. Ekkert óeðlilegt mun hafa fundist í kistunni. Árið 1937 voru svo bein Solveigar grafin upp að nýju og þann 11. júlí voru þau flutt í Glaumbæ og grafin þar í kirkjugarðinum.
Einar Benediktsson skáld orti kvæðið Hvarf séra Odds á Miklabæ út frá þjóðsögunni um Odd og Miklabæjar-Solveigu.
Heimildir
breyta- Sölvi Sveinsson: „Af Solveigu og séra Oddi“. Skagfirðingabók 15, Reykjavík 1986:69–127.
- „„Á Miklabæ svo margt til ber". Gagnasafn Morgunblaðsins, skoðað 18. júlí 2011“.
- „„Miklabæjar-Solveig". Á vef Byggðasafns Skagfirðinga, skoðað 18. júlí 2011“.
- „„Sagan af séra Oddi og Miklabæjar-Solveigu". Sunnudagsblað Tímans, 5. ágúst 1962“.