Megineldstöð
Megineldstöð er stór eldstöð yfir kvikuhólfi þar sem gos eiga sér stað á mjög löngu tímaskeiði. Á ensku er fyrirbærið ýmist kallað central volcano eða volcanic center. Á Íslandi er sprungukerfi oftast tengt megineldstöðinni.
Aldur breyta
Megineldstöðvar geta orðið allt að 2.500.000 ára gamlar áður en virkniskeiði þeirra lýkur.[1]
Þróun breyta
Þegar útkulnaðar megineldstöðvar á Austurlandi voru rannsakaðar komu í ljós fimm æviskeið þeirra, sbr. í Dyrfjallaeldstöðinni.[2]
Fyrst myndast grunnur eldstöðvarinnar þegar frumstæð basalthraun taka að renna.[2]Í byrjun er oft ekkert til nema sprungkerfið – eins og nú er t.d. í Grímsnesi - en þegar kvika nær að koma upp um sprungurnar úr iðrum jarðar, getur með tímanum þróast mjög þétt gangaþyrping og hún breyst í grunnstæð innskot, t.d. sillur eða eitla. Haldi innskotavirkni og tíð eldgos áfram, byggist upp eldstöð á yfirborðinu og kvikan sem hreiðrar um sig, ýmist storkin eða hlutbráðin, jafnvel albráðin, myndar kvikuhólf.[1]Þá er eldstöðin komin yfir á næsta skeið og byrjar að senda frá sér þróaðri, súr hraun og ösku. Á Íslandi er næsta stigið oftast upphleðsla stórs eldfjalls sem er að mestu leyti úr basaltlögum. Svo eldist eldstöðin og þá getur orðið skyndilegt og gríðarmikið sprengigos – eins og gerðist síðast í Öskju 1875 -, þak eldstöðvarinnar hrynur og víðáttumikil askja myndast. Að lokum fyllist askjan af yngri hraunum sem meira og minna drekkja eldstöðinni.[2]
Megineldstöðvar á Íslandi breyta
Virkar megineldstöðvar eru t.d. Hekla, Askja, Krafla, Snæfellsjökull, Bárðarbunga, Katla og Grímsvötn.
Tilvísanir breyta
Heimildir breyta
- Þorleifur Einarsson:Geology of Iceland. Rocks and Landscape. Reykjavík, Mál og Menning, 1994.
Tengt eftni breyta
Tenglar breyta
- http://www.visindavefur.is/svar.php?id=710 Vísindavefurinn: Hvað er megineldstöð? Svar:Sigurður Steinþórsson. prófessor emeritus HÍ