Konstantínus mikli

Gaius Flavius Valerius Aurelius Constantinus (27. febrúar 272 – 22. maí 337), oft kallaður Konstantínus mikli eða heilagur Konstantínus (af Rétttrúnaðarkirkjunni), var keisari Rómaveldis á árunum 306 til 337. Hann er frægastur fyrir að hafa lögleitt kristni inn í rómverska keisaradæmið árið 313 og fyrir að halda kirkjuþingið í Nikeu árið 325. Hann er einnig þekktur fyrir að hafa endurbyggt borgina Byzantion, sem hann nefndi þá Nova Roma (Nýja Róm), en nafni hennar var síðar breytt í Konstantínópel honum til heiðurs. Hann gerði hana að höfuðborg Rómaveldis og varð hún síðar höfuðborg austrómverska keisaradæmisins.

Konstantínus mikli
Rómverskur keisari
Valdatími	306 – 337 með Severusi (306 – 307), með Galeriusi (306 – 311), með Liciniusi (308 – 324) og í samkeppni við Maxentius (306 – 312)
Fæddur:	27. febrúar 272
Fæðingarstaður	Naissus (í núverandi Serbíu)
Dáinn:	22. maí 337
Dánarstaður	Nicomedia (í núverandi Tyrklandi)
Forveri	Constantius Chlorus
Eftirmaður	Constantinus 2., Constantius 2. og Constans
Maki/makar	Minervina Fausta
Börn	Crispus Constantinus 2. Constantius 2. Constans
Faðir	Constantius Chlorus
Móðir	Helena
Ætt	Konstantínska ættin
Tímabil	Fjórveldisstjórnin

Leiðin til valda

Konstantínus var sonur Constantiusar Chlorusar og Helenu. Constantius Chlorus hafði verið í lífvarðasveit Aurelianusar og verið skipaður landsstjóri í Dalmatiu af Diocletianusi. Árið 288 var Constantius Clorus skipaður yfirmaður lífvarðasveitar Maximianusar og giftist á svipuðum tíma Theodoru, stjúpdóttur Maximianusar, eftir að hafa skilið við Helenu.

Árið 293 var fjórveldisskipulagið kynnt til sögunnar þegar Diocletianus og Maximianus (sem höfðu titilinn augustus), skipuðu hvor um sig einn undirkeisara (caesar). Constantius Chlorus var útnefndur caesar í vesturhluta Rómaveldis af Maximianusi og á sama tíma útnefndi Diocletianus Galerius sem sinn undirkeisara. Eftir útnefningu föður síns flutti Konstantínus til hirðar Diocletianusar í Nicomediu (núverandi Izmit í Tyrklandi).

Þegar Diocletianus og Maximianus sögðu af sér árið 305 varð Constantius Clorus yfirkeisari (augustus) í vesturhluta Rómaveldis og Galerius í austurhlutanum. Við skipun undirkeisara var hinsvegar gengið var framhjá Konstantínusi því Flavius Valerius Severus var skipaður caesar í vesturhlutanum og Maximinus Daia í austurhlutanum. Að sama skapi var gengið framhjá Maxentiusi syni Maximianusar.

Síðar á árinu 305 yfirgaf Konstantínus Nicomediu og fór ásamt föður sínum í herferð gegn Pictum í Skotlandi. Herferðin entist fram á árið 306 án teljandi árangurs en heilsa Constantiusar Chlorusar fór sífellt versnandi og hann lést í júlí 306, í Eboracum (York). Herdeildirnar í Bretlandi hylltu Konstantínus þá sem keisara (augustus) yfir vesturhluta Rómaveldis en Galerius vildi að Severus yrði augustus og bauð Konstantínusi að verða undirkeisari (caesar), sem Konstantínus samþykkti. Svæðið sem Konstantínus stjórnaði var Bretland, Gallía, Hispania og sá hluti Germaniu sem var sunnan Rínar. Höfuðborg hans var Augusta Treverorum (Trier).

Valdatíð

Undirkeisari í vesturhluta Rómaveldis

Stytta af Konstantínusi í York þar sem hann var fyrst hylltur sem keisari.

Fjórveldisskipulagið stóð því enn; tveir yfirkeisarar (augustus) og tveir undirkeisarar (caesar). Málin flæktust hinsvegar nokkrum mánuðum síðar þegar Maxentius var lýstur augustus í Róm. Severus fór þá með her gegn honum en Maxentius mútaði herdeildum Severusar og Severus var tekinn til fanga og síðar tekinn af lífi. Því næst freistaði Galerius þess að kveða niður þessa uppreisn Maxentiusar en mistókst að ná Róm á sitt vald og neiddist til að flýja.

Konstantínus blandaði sér ekki í þessi átök í bili og hélt sínum herdeildum fyrir utan Ítalíu. Í stað þess einbeitti hann sér að því að tryggja landamæri ríkisins við Rín og barðist við Buctera og Franka.

Maximianus steig þá aftur fram á sjónarsviðið og fékk Konstantínus til þess að lýsa yfir stuðningi við Maxentius en í staðinn studdi Maximianus að Konstantínus tæki sér titilinn augustus. Til að innsigla samkomulagið giftist Konstantínus Faustu, dóttur Maximianusar. Konstantínus veitti Maxentiusi þó engann hernaðarlegan stuðning. Maximianus fór þá til sonar síns í Róm en sinnaðist fljótlega við hann og reyndi að ræna völdum af honum. Maxentius hafði hinsvegar meiri stuðning og Maximianus neyddist til að yfirgefa borgina.

Árið 308 var svo haldin ráðstefna til þess að reyna að bjarga fjórveldisskipulaginu. Niðurstaða ráðstefnunnar var sú að Galerius var áfram augustus í austurhlutanum og Maximinus Daia var caesar. Í vesturhlutanum var Licinius, vinur Galeriusar, skipaður augustus en Konstantínus var ennþá caesar. Konstantínus hafði reyndar byrjað að kalla sjálfan sig augustus fyrir ráðstefnuna og hann hélt því áfram eftir hana. Maxentius og Maximianus voru hvorugur opinberlega viðurkenndir sem keisarar á ráðstefnunni, en Maxentius hafði þó ennþá stuðning í Róm.

Maximianus dvaldi við hirð Konstantínusar í Gallíu á árunum 309 til 310 en gerði þá eina tilraun enn til þess að ná keisaratitli. Konstantínus hafði þá sett hann yfir hluta herafla síns, sem átti að vera til taks ef Maxentius myndi ráðast inn í Gallíu. Maximianus tilkynnti þá að Konstantínus hefði látist og lýsti sjálfan sig keisara. Hermennirnir voru hinsvegar hliðhollir Konstantínusi og Maximianus neyddist til að flyja. Konstantínus náði honum þó fljótlega og tók til fanga. Stuttu síðar framdi Maximianus sjálfsmorð.

Átök um völdin

Fjórveldisskipulagið hrundi endanlega eftir að Galerius lést, árið 311. Í kjölfarið mynduðu Konstantínus og Licinius hernaðarbandalag gegn Maxentiusi og Maximinusi Daia. Licinius barðist við Maximinus um yfirráð yfir austurhlutanum á meðan Konstantínus barðist við Maxentius um völd í vesturhlutanum. Herir Konstantíusar og Maxentiusar mættust í þremur bardögum árið 312 og bar Konstantínus sigurorð í þeim öllum. Í síðasta bardaganum, við Milvian brúnna rétt fyrir utan Róm, féll Maxentius. Eftir það var Konstantínus eini keisarinn í vesturhlutanum.

Árið 313 náði Licinius að sigra Maximinus Daia og tryggja sér þar með völd í austurhluta Rómaveldis. Heimsveldinu var nú skipt á milli þeirra; Licinius stjórnaði austurhlutanum og Konstantínus vesturhlutanum. Bandalag þeirra Konstantínusar og Liciniusar stóð þó ekki lengi því herir þeirra börðust í bardaga annaðhvort árið 314 eða 316 og í öðrum árið 317, en eftir það komust þeir að samkomulagi um vopnahlé og að þeir myndu skipa syni sína í stöðu undirkeisara. Crispus og Constantinus 2., synir Konstantínusar, og Licinianus, sonur Liciniusar, urðu því allir caesar árið 317.

Næstu árin héldu Konstantínus og Licinius friðinn en stríð braust út á milli þeirra aftur árið 324. Ástæðan var sú að umburðarlyndi Liciniusar í garð kristinna var farið að minnka og það sætti Konstantínus sig ekki við. Herir þeirra mættust í þremur bardögum og hafði Konstantínus betur í þeim öllum. Í kjölfarið var Licinius tekinn af lífi og Konstantínus var einn keisari yfir öllu Rómaveldi eftir það.

Mósaíkmynd af Konstantínusi í Hagiu Sofiu.

Konstantínus og kristni

Konstantínusar er einna helst minnst fyrir það að hafa verið fyrsti kristni keisari Rómaveldis. Það er ekki ljóst hvenær á lífsleiðinni hann snerist til kristinnar trúar en hann lét ekki skíra sig fyrr en árið 337, skömmu áður en hann lést.

Árið 313 gáfu Konstantínus og Licinius út sameiginlega tilskipun sem kvað á um að öll trúarbrögð væru lögleg innan heimsveldisins. Þar með var ekki lengur refsivert að aðhyllast kristna trú. Alla tíð síðan hefur Konstantínus verið álitinn dýrlingur á meðal ýmissa kirkjudeilda.

Árið 325 hélt Konstantínus kirkjuþingið í Nikeu. Þar var reynt að samþætta kenningar hinna mismunandi greina kristninnar sem þá höfðu myndast í Rómaveldi.

Síðustu árin

Árið 326 lét Konstantínus taka son sinn Crispus og Faustu eiginkonu sína af lífi. Crispus var ekki sonur Faustu heldur Minervinu, fyrri konu Konstantínusar. Crispus hafði verið gerður að caesar árið 317 og hann hafði hjálpað föður sínum að sigra Licinius árið 324 er hann stýrði flota Konstantínusar sem bar sigurorð af flota Liciniusar. Ástæðurnar fyrir aftökunum eru ekki ljósar en hugsanlegt er að Crispus og Fausta hafi verið í leynilegu sambandi.

Árið 330 gerði Konstantínus Nova Roma (sem hét áður Byzantion) að höfuðborg Rómaveldis. Borgin var þá stækkuð til muna og eftir dauða Konstantínusar var hún nefnd Konstantínópel honum til heiðurs. Hún var svo höfuðborg Austrómverska keisaradæmisins í yfir 1000 ár eftir það.

Konstantínus var afar farsæll herforingi og eftir að hafa sameinað heimsveldið undir einum keisara einbeitti hann sér að því að berjast við germanska þjóðflokka á norður-landamærum ríkisins. Árið 332 barðist hann gegn Gotum og árið 334 gegn Sarmatium. Árið 337 hafði hann skipulagt mikla herferð gegn Persum en hann veiktist áður en af henni varð.

Konstantínus lést 22. maí 337. Synir hans þrír, sem hann átti með Faustu, Constantinus 2., Constantius 2. og Constans tóku þá við af honum sem keisarar.

Fyrirrennari: Constantius Chlorus

Keisari Rómaveldis (306 – 337)

Eftirmaður: Constantinus 2., Constantius 2. og Constans