Héraðssaga

Héraðssaga er sagnfræðirit (eða fræðastarfsemi), sem takmarkar sig við ákveðið svæði, svo sem sýslu, byggðarlag eða kaupstað. Sjónarhorninu getur verið beint að héraðinu í heild eða hluta þess, allt niður í einstakar bújarðir. Æviskrárritun er oft mikilvægur þáttur í héraðssögu og tengist hún þannig ættfræði.

Byggðasaga (eða byggðarsaga) er náskylt hugtak, en hefur þrengri merkingu og fjallar fyrst og fremst um sögu byggðaþróunar. Saga Kaupfélags Skagfirðinga getur verið hluti af héraðssögu, en er tæplega byggðarsaga.

Héraðssaga stendur á gömlum rótum hér á landi. Segja má að margar Íslendingasögur geti talist héraðssögur. Á 19. öld varð vakning í slíkri söguritun, t.d. tók Gísli Konráðsson saman nokkur slík rit, t.d. Strandamanna sögu, Húnvetninga sögu, Sögu Skagstrendinga og Skagamanna o.fl.

Elsta héraðssögufélag landsins sem enn starfar, er Sögufélag Skagfirðinga, stofnað 1937, og er það enn með öfluga starfsemi. Nú eru starfandi slík sögufélög í mörgum landshlutum, en annars staðar hefur slíkri fræðastarfsemi verið haldið uppi af öðrum aðilum, svo sem átthagafélögum, ungmennafélögum, sýslunefndum (síðar héraðsnefndum), sveitarfélögum eða menningarmiðstöðvum. Einnig eru dæmi um að einstaklingar standi fyrir slíku, t.d. gáfu þeir Þórður Tómasson í Skógum og Jón R. Hjálmarsson út tímaritið Goðastein (eldri) með efni úr Rangárþingi.

Í flestum héruðum og bæjum hér á landi eru byggðasöfn og héraðsskjalasöfn sem einbeita sér að sögu viðkomandi héraðs og minjum og skjölum sem tengjast henni.

Á síðari árum hefur víða verið komið upp menningartengdri eða sögutengdri ferðaþjónustu, til að miðla slíku efni til ferðamanna og gera svæðið áhugaverðara í augum þeirra.

Landshlutabundin sögufélög

• Félagið Ingólfur – stofnað 1934, hætti starfsemi um 1940, endurreist 1981, hætti starfsemi um 1997. Starfssvæði: Landnám Ingólfs Arnarsonar.
• Sögufélag Skagfirðinga – stofnað 1937.
• Sögufélag Húnvetninga eða Sögufélagið Húnvetningur – stofnað 1938.
• Sögufélag Eyfirðinga.
• Sögufélag Austurlands – stofnað 1965, hætti starfsemi 1980.
• Sögufélag Vestur-Skaftfellinga – stofnað um 1998.
• Sögufélag Vestmannaeyja – stofnað 1980.
• Sögufélag Rangæinga.
• Sögufélag Árnesinga.
• Sögufélag Suðurnesja – stofnað 1981.
• Sögufélag Borgarfjarðar – stofnað 1963.
• Sögufélag Dalamanna.
• Sögufélag Barðastrandarsýslu – stofnað 2001.
• Sögufélag Ísfirðinga – stofnað 1953.

Tímarit um héraðssögu

• Landnám Ingólfs. Safn til sögu þess.
• Landnám Ingólfs. Nýtt safn til sögu þess.
• Borgfirðingabók.
• Árbók Akurnesinga.
• Breiðfirðingur.
• Árbók Barðastrandarsýslu.
• Ársrit Sögufélags Ísfirðinga.
• Strandapósturinn.
• Húni.
• Húnvetningur.
• Skagfirðingabók.
• Súlur. Norðlenskt tímarit.
• Árbók Þingeyinga.
• Múlaþing. Byggðasögurit Austfirðinga.
• Skaftfellingur.
• Dynskógar. Rit Vestur-Skaftfellinga.
• Eyjaskinna.
• Goðasteinn. Tímarit um menningarmál.
• Goðasteinn. Héraðsrit Rangæinga.
• Árnesingur.
• Árbók Suðurnesja.
• Ársrit Héraðsskjalasafns Kópavogs

Heimildir

• Rit viðkomandi félaga.