Samar

Samar (fyrrum kallaðir Lappar, en það orð þykir nú niðrandi) eru þjóðflokkur sem byggir Samaland (Sápmi) sem spannar yfir norðurhluta Svíþjóðar, Noregs, Finnlands og hluta af Kólaskaga í Rússlandi.

Samíski fáninn sem gerður var 1986.

Sápmi eða Samaland nær yfir stæsta hluta norðurskandínavískaga og Kólaskaga.

Heiti

Samar nefndust áður fyrr Lappar. Orðið er sennilega af finnskum uppruna samanber finnsku orðin lappalainen (Sami) og Lappi (Lappland). Frumþýðing orðsins er hins vegar óþekkt þó ekki vanti ágiskanir. Elsta rituð heimild um notkun orðsins Lappi er á sænsku handriti frá 1596. Saxo Grammaticus notar orðið lapfenni í handriti frá 13. öld til að aðskilja þá hópa sem bjuggu við strönd (sem hann nefndi piscifenni) eða inni í landi. Flestir Samar álíta orðið Lappi vera niðurlægjandi og vilja ekki að það sé notað um þá.

Í íslenskum fornritum er ekki talað um lappa en hins vegar um finna (finnr) meðal annars í Landnámubók, Haralds sögu hins hárfagra, Ynglinga sögu og Örvar-Odds sögu. Flestir fræðimenn eru sammála um að þar sé átt við Sama. Rómverski fræðimaðurinn Tacitus skrifaði árið 98 um fólk á nyrsta hveli sem hann nefndi fenni á latínu og á sama hátt ritaði býsanski fræðimaðurinn Prokopios um árið 150 á grísku um φίννοι (finnoi). Er álit flestra að þeir hafi þar átt við Sama þó sumir fræðimenn vilji draga það í efa og álíta þá skrifa um þann þjóðflokk sem á nútímaíslensku eru nefndir Finnar. Einnig eru fleiri miðaldaheimildir um Skriðfinna (scridefinnas, scritofinni, scricfinni) (sem einnig er notað af Prokopios, σκριϑίφινοι, sem samheiti fyrir finnoi) en að öllum líkindum voru Samar fyrstir til að nota skíði (að skríða).

Orðið sami er komið úr samísku þar sem það er eignarfallsmynd (sámi) af nafnorðinu Sápmi (Samaland, Sami) á norðursamísku eða sapme, saemie eða sabme í eintölu eftir tungumálinu (í fleirtölu Sámit á norðursamísku eða sameh eða samek á öðrum samískum málum).

Samar eru afkomendur hirðingja sem hafa lifað í Skandinavíu í þúsundir ára og smám saman verið hraktir norðar eftir því sem byggðin þéttist fyrir sunnan. Langflestir Samar hafa tekið sér fasta búsetu og blandast Norðurlandabúum en margir stunda þó ennþá hreindýrabúskap. Hann er stundaður svipað og íslenskur sauðfjárbúskapur. Hreindýrunum er sleppt inn á heiðarnar á vorin og á haustin er þeim smalað saman og dregið sundur í réttum. Hreindýrabændur fara óhindrað á milli landamæra Noregs, Svíþjóðar og Finnlands. Á meðan karlarnir gæta hjarðarinnar býr fjölskyldan við nútímaþægindi og er með fasta búsetu. Áður flökkuðu fjölskyldurnar allar saman með hreindýrahjörðunum. Þá höfðu flestir sérstakar sumarbúðir og voru svo á öðrum stað á veturna. Í dag stunda margir Samar fiskveiðar og sumir vinna við búskap eða hafa aðra hefðbundna atvinnu.

Fáni

Í fána Sama er hringur sem táknar ekki aðeins töfratrommu (goavddis) heldur einnig sólina og tunglið, sólarhluti hringsins er rauður að lit en mánahlutinn blár. Í bakgrunni eru einkennislitir Sama: rauður, grænn, gulur og blár. Valið á sólinni kemur úr ljóði Anders Fjellner þar sem Samarnir eru kynntir sem synir og dætur sólarinnar, enda kallar Samar sólina Áhčči (faðir).

Tenglar

• Viðhorf til Sama í íslenskum fornritum; 1. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1996
• Fenja og menja; 2. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1996