Kentum- og satem-mál

Indóevrópskum tungumálum er skipt í tvo flokka: kentum-mál og satem-mál, miðað við hversu tungubakshljóð (hljóð eins og „k“ og „g“) frumindóevrópsku þróuðust í viðkomandi máli. Dæmi um ólíku þróanir þessara hljóða er orðið yfir „hundrað“ í elstu indóevrópsku málunum sem til eru heimildir um: í kentum-málum byrjaði það oft á /k/ (á latínu var centum borið fram með /k/ í framstöðu), en í satem-málum byrjaði það oft á /s/ (orðið satem er úr avestísku, sem var notuð í sóróískum helgiritum).

Fjöltímalegt kort sem sýnir áætlaða útbreiðslu kentum- og satem-mála. Satem-mál eru merkt rauðu og kentum-mál bláu.

Í töflunni hér að neðan má sjá endurgerðu tungubakshljóð frumindóevrópsku, í þremur seríum (samkvæmt nýlegum kenningum hefðu mögulega verið aðeins tvær seríur, eða þrjár seríur með öðruvísi framburði en þeim sem er lýst hér fyrir neðan). Í kentum-málunum féllu framgómmælt gómhljóð (e. palatovelars) — þar á meðal samhljóðið í framstöðu orðsins yfir „hundrað“ — saman við „hreinu“ gómhljóðin, þar sem í satem-málunum hélst aðgreiningin, en varamæltu gómhljóðin (e. labiovelars) féllu saman við „hreinu“ gómhljóðin.

	*kʷ,	*gʷ,	*gʷʰ	(varamælt gómhljóð)	samfellt í satem-málum
samfellt í centum-málum	*k,	*g,	*gʰ	(gómhljóð)
	*ḱ,	*ǵ,	*ǵʰ	(framgómmælt gómhljóð)	blísturshljóðuð (e. assibilated) í satem-málum

Kentum-satem-skiptingin myndar mállýskumörk í eintímalegum (synkrónískum) lýsingum á fornum indóevrópskum málum. Samt er ekki gert ráð fyrir að frumindóevrópska hafi klofnað í kentum-grein og satem-grein, og þaðan hafi komið öll kentum- og satem-mál. Slík þróun er ólíkleg miðað við að þrátt fyrir að satem-mál séu almennt austlæg og kentum-mál vestlæg er austlægasta grein indóevrópskra mála tokkaríska, kentum-mál.

Skiptingin

Kentum-mál

Viðurkenndu kentum-ættirnar eru yfirleitt „vestrænar“ greinar: hellenísk, keltnesk, ítalísk og germönsk mál. Anatólísk mál falla líklegast ekki undir kentum-satem-skiptinguna. Tokkaríska er yfirelitt talin kentum-mál.

Satem-mál

Satem-mál eru yfirleitt „austræn“, þ.e. indóírönsk og baltóslavnesk mál. Albanska og armenska eru líka yfirleitt taldar satem-mál.

Heimild

• Fyrirmynd greinarinnar var „Centum and satem languages“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 14. desember 2015.

  Þessi tungumálagrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.