Hans Danakonungur

Hans (2. febrúar 1455 – 20. febrúar 1513) eða Jóhannes var konungur Danmerkur frá 1481-1513, konungur Noregs og Íslands 1483-1513 og konungur Svíþjóðar 1497-1501.

Hans Danakonungur. Líkneski frá því um 1530 í dómkirkjunni í Óðinsvéum.

Hans var eldri sonur Kristjáns 1. Danakonungs og Dórótheu af Brandenborg. Þegar hann var ársgamall var hann valinn arftaki föður sins í Danmörku og árið 1458 einnig í Noregi og Svíþjóð. Hann tók við ríki í Danmörku þegar faðir hans lést 1481 en þá ríkti nokkur óvissa um framtíð Kalmarsambandsins; Norðmenn þreifuðu fyrir sér með ríkjasamband við Svíþjóð en fengu engin svör og tóku því Hans til konungs 1483. Svíarnir voru tregari til en þó var Hans tekinn til konungs í Svíþjóð 1497, eftir að hafa unnið sigur á sænska ríkisstjóranum Sten Sture í orrustunni við Rotebro.

Hans átti líka í vanda í hertogadæmunum því að móðir hans, Dóróthea ekkjudrottning, hafði mikið dálæti á yngri syni sínum, Friðrik hertoga, og vildi að hann stýrði hertogadæmunum einn. Að nafninu til réðu þeir þeim þó saman. Friðrik vildi ráðast gegn uppreisnargjörnum bændum í Þéttmerski og fékk bróður sinn með sér í leiðangur gegn þeim. Þeir höfðu 12-15.000 manna lið en vegna rigninga, ófærðar og ókunnugleika lentu þeir í ógöngum, biðu ósigur og sluppu naumlega lifandi.

Sten Sture notaði tækifærið til að setja sig aftur í ríkisstjórastöðu í Svíþjóð 1501 og segja upp trúnaðareiðum sem hann hafði unnið Hans konungi. Hans fór að sækja liðsauka í Danmörku en skildi Kristínu drottningu sína eftir að verja Stokkhólmskastala með þúsund manna lið. Eftir níu mánaða umsátur, hungur og pestir gafst drottningin upp og yfirgaf kastalann með þeim 70 mönnum sem eftir lifðu. Aðeins þremur dögum seinna kom Hans siglandi með liðsaukann eftir að hafa tafist í átökum við Lýbikumenn og við að bæla niður uppreisn í Noregi.

Sten Sture sveik loforð um að láta drottninguna fara óáreitta til Danmerkur og tók hana og menn hennar til fanga. Það var ekki fyrr en í október 1503 sem hún var látin laus. Sama ár dó Sten Sture en Svante Nilsson Sture tók við. Árið 1509 tókst að þvinga Svía til samninga en það entist ekki lengi. Lýbikumenn sögðu Dönum stríð á hendur árið 1510 og nokkru síðar Svíar einnig. Hans hafði komið sér upp góðum flota og tókst að vinna sigra í sjóorrustum. Svíar voru þvingaðir til að semja frið og viðurkenna Hans sem konung öðru sinni. Hans fékk þó ekki að njóta sigursins lengi því að hann dó í febrúar 1513 eftir að hestur hans féll með hann á vaði yfir Skjern-ána á leið til Álaborgar.

Kona hans, gift 6. september 1478, var Kristín af Saxlandi (1461 - 1521), dóttir Ernst kjörfursta af Saxlandi. Þau eignuðust eina dóttur, Elísabetu, sem giftist Jóakim kjörfursta af Brandenborg, og nokkra syni, en sá eini sem lifði föðurinn og tók við ríkjum eftir hann var Kristján 2.. Einnig vilja sumir meina að Fransiskanamunkurinn Jakob danski, sem fór til Mexíkó eftir siðaskipti, gerðist þar trúboði og barðist fyrir réttindum indíána, hafi verið sonur Hans konungs, ef til vill óskilgetinn.

Hans hafði ýmis afskipti af málefnum tengdum Íslandi, einkum verslun Englendinga, og sendi Diðrik Píníng flotaforingja sinn sem hirðstjóra til landsins og lét samþykkja Píningsdóm.

Fyrirrennari: Kristján 1.

Konungur Danmerkur (1481 – 1513)

Eftirmaður: Kristján 2.

Heimild

• Fyrirmynd greinarinnar var „Hans af Danmark“ á dönsku útgáfu Wikipedia. Sótt 8. mars 2010.