Norræni þróunarsjóðurinn

Norræni þróunarsjóðurinn (NDF) er sameiginleg alþjóðleg fjármálastofnun norrænu ríkjanna, sem veitir lán og styrki til loftslagstengdra þróunarverkefna í fátækustu ríkjum Afríku, Asíu og Rómönsku-Ameríku. Sjóðurinn var stofnaður árið 1989 og aðalskrifstofa hans er í Helsinki, Finnlandi.

NDF er þáttur í samstarfi Norrænna þjóða.

Sjóðurinn, sem er í eigu norrænu ríkjanna fimm, Íslands, Danmörku, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar, heyrir undir Norrænu ráðherranefndina.

Norrænt samstarf um umhverfis- og loftslagsmál

Norræni þróunarsjóðurinn stuðlar að mótvægi loftslagsbreytinga og aðlögun þeirra í fátækum ríkjum þar sem fólk býr við viðkvæmar aðstæður.

Norrænu ríkin hafa í áratugi átt með sér árangursríkt samstarf á sviði umhverfis- og loftslagsmála. Á seinni árum hefur þetta samstarf aukist um leið og áskoranirnar hafa orðið fleiri og stærri. Í metnaðarfullri framtíðarsýn fyrir Norrænu ráðherranefndina sem samþykkt var árið 2019 er samstaða um Norðurlöndin verði „sjálfbærasta og samþættasta svæði heims árið 2030“.

„Norðurlönd eiga að verða sjálfbærasta og samþættasta svæði í heimi árið 2030. Þetta er kjarninn í framtíðarsýn Norrænu ráðherranefndarinnar sem forsætisráðherrar Norðurlandanna samþykktu í ágúst 2019.“ „Parísarsamkomulagið og heimsmarkmið SÞ um sjálfbæra þróun vísa veginn og Norðurlönd eiga að vinna af meiri metnaði og hraðar en umheimurinn.“

Í því skyni á Norræna ráðherranefndin og þær stofnanir sem undir hana heyra að vinna að forgangsmarkmiðunum um græn, samkeppnishæf og félagslega sjálfbær Norðurlönd. Samkvæmt stefnumótun Norrænu samstarfsáætlunarinnar um umhverfis- og loftslagsmál 2019–2024, starfa ríkin saman að sjálfbærri þróun á Norðurlöndum, innan Evrópusambandsins og á alþjóðavettvangi. Sameiginlega þrýsta þau á um metnaðarfulla framkvæmd alþjóðlegra umhverfis- og loftslagssamninga, með sterkri áherslu á Parísarsamkomulagið og sjálfbærnimarkmið Sameinuðu þjóðanna. Jafnframt vinna ríkin að því að skerpa Evrópska löggjöf á sviði umhverfis- og loftslagsmála.

Unnið er að því að stöðva hnignun líffræðilegrar fjölbreytni og stuðla að sjálfbærri nýtingu náttúruauðlindanna. Áhersla er á að ýta undir hringrásarhagkerfi sem stuðlar að því að neysla og framleiðsla haldast innan náttúrulegra þolmarka. Um leið er reynt að draga úr þeirri hættu sem stafar af ýmsum efnum og efnavöru og plastmengun í hafinu. Ennfremur er samstarf meðal ríkjanna um sjálfbærar borgir, loftslagsaðlögun, græna fjármögnun og nýsköpun sem er til þess fallin að bæta umhverfið.

Saga

Aðdraganda stofnunar sjóðsins má rekja til þess að árið 1984 samþykkti Norðurlandaráð ályktun til norrænu ráðherranefndarinnar um að láta gera athugun á því með hvaða hætti unnt væri að veita svokölluð „mjúk“ lán, þ.e. vaxtalaus lán til langs tíma, til þróunarverkefna og fjárfestinga í þróunarlöndum. Það byggði meðal annars á þörf fyrir aukið fjárstreymi til þróunarríkja og jafnframt þeirri viðleitni að norrænir framleiðendur og verktakar standi betur að vígi í samkeppninni um verkefni sem þarfnast slíkrar fjármögnunar. Fjórum árum síðar var tillaga um stofnun þróunarsjóðs lögð fyrir þing Norðurlandaráðs og síðan var sjóðnum skipuð bráðabirgðastjórn til að ganga frá drögum að samningnum og samþykktunum.

Norrænu ríkin fimm, Ísland, Danmörk, Finnland, Noregur og Svíþjóð undirrituðu þann 3. nóvember 1988 sáttmála um stofnun norræns þróunarsjóðs. Þessari alþjóðlegu fjármálastofnun var ætlað að efla norræna þróunarsamvinnu, sem hafi það að markmiði að örva efnahagskjör og þjóðfélagslegar framfarir í fátækustu þróunarlöndunum. Það skyldi gert með því að fjármagna verkefni sem eru samnorrænt hagsmunamál með sérstaklega hagstæðum kjörum. Alþingi samþykkti 7. mars 1989 lög nr. 14 um þátttöku í norrænum þróunarsjóð.

Norræni þróunarsjóðurinn tók formlega til starfa 1. janúar 1989 með aðsetur við hlið Norræna fjárfestingarbankans (NIB) í Helsinki Finnlandi. Á árunum 1991—2000 jókst lánasafn sjóðsins úr 4 milljónum evra í 360 milljónum evra.

Árið 1998 undirrituðu aðildarríkin nýjan sáttmála um sjóðinn sem styrkti réttarstöðu hans sem alþjóðlegrar fjármálastofnunar. Eftir að tillögur um hlutafjáraukningu sjóðsins gengu ekki eftir hófust árið 2005 umræður um mögulega slitameðferð sjóðsins. Niðurstaða þess var að gildar ástæður væru fyrir áframhaldandi starfsemi sjóðsins. Ný stefnumörkun og umboð fyrir sjóðinn var samþykkt árið 2009 sem tryggði áframhaldandi starfsemi. Samþykkt var aukin áhersla á styrki vegna aðgerða til að sporna við loftslagsbreytingum.

Árið 2016 byrjaði sjóðurinn að nýta fjölbreyttari fjármálagerninga, veita eigið fé til fyrirtækja og lán fyrir völdum nýjum verkefnum, auk styrkja. 2018 nam loftslagsfjármögnun sjóðsins um 375 milljónum evra. Sjóðurinn stofnaði og hefur enn umsjón með Samstarfssjóði um orku og umhverfi í suður og austur Afríku (e. The Energy and Environment Partnership EEP Africa) til veita styrki til loftslags- og orkuverkefna.

Stjórnin sjóðsins samþykkti árið 2020 nýja stefnumörkun og aðildarríkin ákveða að auka fjármagn hans um 350 milljónir evra til að sporna við loftslagsbreytingum í þróunarríkjum. Hlutur Íslands í þessari endurfjármögnun nemur um 870 milljónum króna á tíu ára tímabili.

Starfssemi

Norræni þróunarsjóðurinn stuðlar að mótvægi loftslagsbreytinga og aðlögun þeirra í fátækum ríkjum þar sem fólk býr við viðkvæmar aðstæður. Þannig verður grænni umbreytingu hraðað og stuðlað að loftslagsmarkmiðum Parísarsáttmálans. Annað mikilvægt markmið er valdefling kvenna til sóknar í fátækum ríkjum. Um leið og fjármagni er beint til sjálfbærra fjárfestinga er ýtt er undir félagslegt réttlæti.

Samkvæmt stefnu sjóðsins fyrir tímabilið 2021-2025 verður að minnsta kosti 60 prósentum af fjármagni sjóðsins ráðstafað til Afríku sunnan Sahara. Helmingur fjármögnunar eða meira miðist við verkefni sem stuðla að aðlögun að loftslagsbreytingum. Veitt eru margvísleg lán en að minnsta kosti helmingur úthlutana verður í styrkjaformi.

Jafnréttisstefna NDF

NDF hefur jafnrétti að leiðarljósi í öllum sínum störfum. Þannig hefur sterk áhersla á jafnrétti skilar sér í lánastarfssemi og styrkveitingum til orkuverkefna í Afríku. Í gegnum EEP Africa sjóðinn, sem NDF stendur að, hefur 42 prósent orkuverkefna verið leidd af konum í Afríku.

Fjárvörslusjóðir

Á vegum Norræna þróunarsjóðsins eru reknir tveir fjárvörslusjóðir

• Norræni loftslagssjóðurinn (e. Nordic Climate Facility, NCF) er veitir styrki til nýsköpunarverkefna sem ætlað er að sporna gegn áhrifum loftslagsbreytinga í lágtekjuríkjum. NCF er starfræktur í samstarfi við Norræna umhverfisfjármögnunarfélagið (NEFCO). Styrkir NCF eru á bilinu 250.000 til 500.000 evrur til loftslagstengdra verkefna í fátækustu ríkjum Afríku, Asíu og Suður-Ameríku. Auk þess koma oft framlög frá ýmsum öðrum til verkefna sem sjóðurinn styrkir. Skilyrði fyrir veitingu styrks er að hægt sé að framkvæma verkefnin á tveimur árum.

• Samstarfssjóður um orku og umhverfi í suður- og austurhluta Afríku (e. The Energy and Environment Partnership, EEP Africa) hefur að leiðarljósi framtíðarsýn um loftslagsbreytingaþolna kolefnislausa framtíð svo að markmið Parísarsamkomulaginu um loftslagsbreytingar og sjálfbærnimarkmið Sameinuðu þjóðanna (SDG) náist. Veittir eru styrkir til verkefna á frumstigi nýsköpunar, tækni og viðskiptaáætlana í 15 ríkjum í Suður- og Austur-Afríku. Á árunum 2010—2020 fjárfesti EEP Africa um 50 milljónum evra í 250 frumkvöðlaverkefnum. Sjóðurinn er rekinn í samvinnu við Austurrísku þróunarstofnunina ADA og finnska utanríkisráðuneytið.

Tenglar

• Enskur vefur NDF.
• Enskur vefur Samstarfssjóðs um orku og umhverfi í suður og austur Afríku (EEP Africa).
• Enskur vefur Norræni loftslagssjóðsins (NCF) (e. Nordic Climate Facility)
• Norræni loftslagssjóðurinn
• Samstarfssjóður um orku og umhverfi í suður- og austurhluta Afríku
• Íslenskur vefur um Norrænt samstarf á vegum Norðurlandaráðs og Norrænu ráðherranefndarinnar.
• Norræna ráðherranefndin