Knattspyrna

Knattspyrna eða fótbolti er boltaíþrótt þar sem farið er eftir 17 reglum sem voru staðfestar af Alþjóðaknattspyrnusambandinu þegar það var stofnað árið 1886. Knattspyrna er leikin með knetti af tveimur allt að 11 manna liðum (með markmanni) sem reyna að sigra hitt liðið með því að skora fleiri mörk en andstæðingarnir. Til að skora mark þarf að spyrna boltanum inn í mark andstæðinganna. Ef mark er skorað í eigin mark kallast það sjálfsmark. Leikmenn mega ekki snerta boltann með hönd sinni, en markmaðurinn er undantekning. Hann má verja boltann með höndunum á afmörkuðu svæði sem kallast vítateigur.

Leikmaðurinn í rauðu hefur brotist gegnum vörn hins liðsins og býst til að skjóta knettinum í markið.

Fagnaðarlæti stuðningsmanna liðs í Argentínu.

Grunnreglur fótboltansBreyta

LeikvöllurinnBreyta

Fótboltavöllur

Leikurinn skal vera spilaður á grænu undirlagi en annars skal tilkynna mótherja um annað vallarval.^[1]

Fótboltavöllurinn skal vera rétthyrndur og mörk hans merkt. Tvær lengri hliðar vallarins eru kallaðar hliðarlínur og styttri línurnar eru kallaðar markalínur. Miðlína liggur þvert á völlinn á milli miðpunkta hliðarlínanna. Miðpunktur hennar er vallarmiðja sem jafnframt er miðpunktur hrings með 9,15 metra radíus.

Hliðarlínur eiga í öllum tilvikum að vera lengri en markalínurnar. Stærð valla í landsleikjum er 100-110 metrar að lengd og 64-75 metrar að breidd. Leikir á vegum Knattspyrnusambands Íslands eru spilaðir á völlum með 68 metra breidd og 105 metra lengd.^[2] Stærð vallarins má breyta í öðrum tilvikum.

Mark á að vera staðsett við miðju markalína. Mark samanstendur af tveimur lóðréttum stöngum sem eru samtengdar láréttri stöng efst. Lóðréttu stengurnar marksúlur, eru 2.44 metrar og lárétta stöngin markslá er 7.32 metrar. Bæði marksúlur og markslá eiga að vera að hámarki 12 cm að breidd og hvítar að lit. Þær eiga að vera úr viði, málmi eða öðru samþykktu efni. Þær eiga að vera rétthyrndar, kassalaga, hringlaga eða spöröskjulaga og mega alls ekki vera hættulegar leikmönnum. Markið í heild sinni verður að vera örugglega fest við jörðu og færanleg mörk má aðeins nota ef þau uppfylla þetta skilyrði.

Tvær línur eru dregnar frá markalínu, 5.5 metra frá marksúlu, samsíða hliðarlínum. Þær eru 5.5 metra langar og á milli enda þeirra er lína samsíða markalínunni. Þetta afmarkaða svæði kallast markteigur.

Aðrar tvær línur eru dregnar 16.5 metra frá marksúlu, samsíða hliðarlínum. Þær eru 16.5 metra langar og á milli enda þeirra er lína sem er samsíða markalínunni. Þetta afmarkaða svæði kallast vítateigur.

Við horn vallarins, þar sem markalínur og hliðarlínur mætast, skal vera fáni sem er ekki minni en 1.5 metrar. Á sama stað skal vera hornbogi með 1m radíus frá fánanum. Hornfáni við miðlínu er valkvæður. Merkingar mega vera utan vallarins á þessum stað.

BoltinnBreyta

Boltinn er kúlulaga með 68-70 cm þvermál og vegur á milli 410 og 450 grömm. Loftþrýstingur í boltanum skal jafngilda 0.6 - 1,1 loftþyngd við sjávarmál. Ef bolti verður ónothæfur við leik, þá er leikurinn stöðvaður og varabolti er settur á sama stað og boltinn sem varð ónothæfur var á. Ef taka á vítaspyrnu, markspyrnu eða álíka, þá er varaboltinn settur inná samkvæmt þeim reglum. Ekki má skipta út bolta án leyfis frá dómara. Boltar sem eru notaðir í keppnum FIFA, þurfa að vera merktir og staðfestir af FIFA. Auk þess eiga allar keppnir FIFA, og knattspyrnusamtaka, sem undir það heyra, að nota bolta sem er ekki merktur á annan hátt en þann að bera merki keppninnar og framleiðandans.

Fjöldi leikmannaBreyta

Fjöldi leikmana á að vera 11 hið mesta og í minnsta lagi 7. Einn leikmaður er markvörður. Ekki er heimilt að byrja leik með færri leikmönnum en sjö eða fleiri en 11. Í keppnum FIFA eða knattspyrnusamtaka sem heyra undir það, má hámarki skipta varamönnum inn á þrisvar sinnum í leik. Fjöldi varamanna sem eru heimilaðir á varamannabekk, eru ákvarðaðir af þeim knattspyrnusamtökunum sem við á. Í alþjóðlegum leikjum eru hámark sex leikmenn á varamannabekk, nema samkomulag ríki milli beggja liða sem keppa og dómari viti af ákvörðun liðanna. Í öllum tilfellum á að tilgreina leikmenn á varamannabekk áður en leikur hefst.

Þegar leikmanni er skipt inná er dómari fyrst látinn vita af skiptingunni og hann stöðvar leikinn. Hann gefur leikmanni á vellinum merki um að koma að hliðarlínunni og fara útaf. Þegar að leikmaðurinn er farinn út af fer leikmaðurinn sem skipta á inná á völlinn frá hliðarlínu og við það telst skiptingunni lokið. Leikmaður, sem hefur verið skipt útaf, tekur ekki frekar þátt í leiknum og allir varamenn fylgja fyrirmælum dómara. Leikur er jafnframt stöðvaður, ef að útileikmaður er færður í markmannsstöðu.

Fari leikmaður inn á völlinn án leyfis dómara er leikurinn stöðvaður. Dómarinn gefur leikmanninum viðvörun og leikurinn heldur áfram með aukaspyrnu. Ef að leikmaður skiptir við markmann án leyfis dómara heldur leikurinn áfram, en leikmennirnir tveir eru viðvaraðir. Einungis má skipta inn leikmenn í hópi varaleikmanna.

Búnaður leikmannaBreyta

Leikmaður má ekki bera neinn búnað sem er hættulegur honum sjálfum eða öðrum leikmönnum. Grunnbúnaður leikmanns samanstendur af ermabol, stuttbuxum, sokkum, skóm og legghlífum. Bolur, stuttbuxur og ermar bolsins þurfa ekki endilega að vera í sama lit. Allir leikmenn liðsins að markmanni undanskildum, eiga að vera í eins búningi. Auk þess er aðildarfélögum KSÍ heimilt að leggja bann við takkaskóm.^[1] Ef að legghlífar eru notaðar, þá eiga þær að vera að fullu faldar bak við sokka leikmanns. Markmaður skal bera liti sem aðgreina hann frá öðrum leikmönnum, dómara og aðstoðardómurum. Ef þessum reglum er ekki fylgt er dómara heimilt að vísa leikmanni tímabundið af velli á meðan lausn er fengin á vandamálinu.

DómariBreyta

Dómari sér um að reglum fótboltans sé framfylgt á þeim leik sem hann hefur verið skipaður á. Hann stjórnar leik í samvinnu með aðstoðardómara. Honum er heimilt að stöðva, fresta eða hætta við leik vegna utanaðkomandi truflunar eða vegna brota á grunnreglum fótboltans. Hann leggur mat á meiðsli leikmanna og bíður með að senda smávægilega meidda leikmenn af velli. Leikmenn með blæðandi sár er þó ávallt hleypt rakleiðis af velli og fá ekki að koma aftur á völlinn fyrr en blæðing hefur stöðvast.

Þegar brot eiga sér stað og liðið sem brotið var á er með boltann leyfir dómari leiknum að halda áfram. Refsað er leikmanni sem brýtur á sér oftar en einu sinni í einu, háskalegar athafnir og starfsmönnum sem sýna ekki ábyrgð. Hann hleypir ekki utanaðkomandi persónu á völlinn og setur leik að nýju. Hann er tímastjórnandi leiksins og er oft sá sem er ábyrgur fyrir að senda leikskýrslu til knattspyrnusambandsins. Heimalið leiksins í keppni innan KSÍ eru þó ábyrg að senda leikskýrslur utan úrvalsdeildar karla og kvenna.^[1] Allar ákvarðanir dómara eru endanlegar og er ekki breytt nema eftir að dómarinn hafi ráðgefið sig við aðstoðardómara.

Heimilt er að notast við tvo aðstoðardómara í leik. Þeir senda merki til dómara. Í þeim tilfellum þegar boltinn fer út fyrir völlinn segja þeir dómara til um hvort liðið eigi kröfu á innkasti, hornspyrnu eða markspyrnu, eftir því sem við á. Þeir láta vita af rangstöðu. Jafnframt láta þeir dómara vita af atvikum sem gerast utan vallarins eða eru utan sjónsviðs hans eins og skiptingar eða brot. Aðstoðardómari heyrir undir dómara.

Færst hefur í aukanna að myndbandadómgæsla sé notuð. Til að mynda er hún notuð í Bundesligunni þýsku og hefur verið prófuð áfram í bikarkeppnum víðs vegar.

FótboltaliðBreyta

Í fótbolta er þrenn möguleg úrslit. Í leik þar sem annað liðið hefur skorað fleiri mörk en andstæðingurinn kallast leikurinn unninn, og það lið fær ýmist 2 eða 3 stig fyrir það afrek. Sé leikurinn hins vegar, með jafn mörgum mörkum frá báðum liðum vallarins kallast jafntefli og bæði lið fá eitt stig. Engin stig eru þó veitt í útsláttakeppnum, þar gildir að það lið sem sigrar heldur áfram í næstu umferð. Framlenging og loks vítaspyrnukeppni er gripið til ef leikurinn er jafn.

Fótbolti er einn af vinsælustu íþróttum í heimi. Samkvæmt tölum Fifa, sem er yfirstjórn knattspyrnu í heiminum, spila yfir 265 milljónir manna í yfir 200 löndum fótbolta. Skipulagðir leikir eru spilaðir af 38 milljónum um allan heim í meira en 325 þúsund knattspyrnuklúbbum. 207 lönd og sjálfstjórnarsvæði eru meðlimir FIFA. Einungis þarf nokkrar grundvallarreglur og lítinn útbúnað til þess að iðka íþróttina. Nóbelsverðlaunahafinn Albert Camus sagði: "Allt sem ég veit með öryggi um siðferði og ábyrgð, á ég að þakka fótboltanum".

FélagsliðBreyta

Fótbolti er ýmist spilaður í fótboltaklúbbum eða sem áhugamannaíþrótt. Fótboltaklúbbar eru félög sem spila á móti öðrum klúbbum í deild innan síns eigin lands. Oft eru margar deildir í einu landi, þar sem liðunum er skipt eftir því hversu vel liðið spilar. Auk fótboltaliðs starfa hjá félaginu þjálfarar, sjúkraþjálfarar og búningastjóri. Þjálfarar sjá um að kenna leikmönnum um þá tækni og færni sem notuð er í fótbolta. Sjúkraþjálfarar sjá um meiðsli leikmanna og búningastjórn sér um að allir búningar félagsins séu í röð og reglu. Áhugamenn hinsvegar, spila frekar upp á skemmtunina og þeim áhuga sem þeir hafa fyrir íþróttinni. Áhugamenn fá ekki greitt fyrir vinnu sína úti á vellinum, ólíkt atvinnumönnum í fótboltaklúbbum. Þessi laun, sem að atvinnumenn fá eru fengin með styrktarsamningum fyrirtækja, verðlaunafé við það að vinna keppnir og í sumum tilfellum fé frá eigendum liðsins.

LandsliðBreyta

Auk félagsliða og áhugamannaliða eru starfrækt landslið. Landslið eru lið, þar sem óskað er eftir kröftum leikmanna sem hafa ríkisborgararétt í viðkomandi landi. Landsliðum er stjórnað af knattspyrnusamböndum, hvers lands fyrir sig, sem jafnframt stjórna fyrirkomulagi deildarleikja landsins. Landsliðum er skipt upp innan hvers lands eftir aldri. Unglingalið landsliðsins eru ýmist undir 17 ára, undir 19 ára, undir 21 árs og undir 23 ára. Ekki er þörf á að öll þessi landslið séu virk, og í raun er algengast að haldið sé út landsliðum aðeins í undir 17 ára, undir 19 ára og undir 21 árs. Aðallið landsliðs, getur þó alltaf kallað leikmenn sem eru á þessum aldri, nema að ákvörðun knattspyrnusambandsins sé önnur.

ÁhorfendurBreyta

Áhorfendur eru fólk sem mætir á leikvanga, þar sem liðið spilar til þess að horfa á leikinn og styðja sitt lið. Auk þess er jafnframt til að áhorfendur fylgist með sínum liðum í sjónvarpi, með sjónvarpsútsendingum. Mismikill áhugi er þó á fótboltaliðum eftir kynjum. Fótbolti kvenna er í augum almennings minna umfangs og vinsældir hans minni, en vegna árangurs liða og landsliða hefur áhuginn undanfarið aukist, þá sérstaklega í Bandaríkjunum og Þýskalandi.

FordómarBreyta

Á Íslandi: Knattspyrnusamband Íslands setti af stað átakið "Leikur án fordóma" með það að markmiði að útrýma fordómum úr knattspyrnu, sporna gegn einelti og leggja áherslu á heiðarlegan leik.^[3] Fyrirliðar úrvalsdeildar karla og kvenna studdu átakið árið 2008, með samstarfsyfirlýsingu um að sýna gott fordæmi.^[4]

Sérstakar stofnanir gegn misrétti:

Kick It Out: Samtökin hafa stofnað staðal Equality Standard sem knattspyrnufélög fara eftir. Knattspyrnufélögin mynda stefnu gegn fordómum meðal áhorfenda og félagsins sjálfs. Fylgst er með breytingum og árangri.

FótboltabullurBreyta

Ofbeldi í fótbolta hefur verið til frá upphafi hans og verið kennt við fótboltabullur. Þær urðu fyrst að skipulögðum hópum árið 1980 í Ítalíu. Fjölmiðlar hafa verið gagnrýndir fyrir að gefa fótboltabullum gaum og á þann veg efla ofbeldi í fótbolta.^[5]

TölfræðiBreyta

Markahæstu menn karlaknattspyrnunnarBreyta

Uppfært 22/4 2021.

Sæti	Leikmaður	Fjöldi marka	Fjöldi leikja	Markahlutfall á leik	Ár
1.	Erwin Helmchen	982+	575	1,71	1924-1951
2.	Josef Bican	948+	621	1,53	1931-1955
3.	Ferenc Puskás	808	794	1,02	1943-1967
4.	Ferenc Deák	794+	510+	1,56	1939-1959
5.	Cristiano Ronaldo	791	1097	0,72	2001-
6.	Romário	772	994	0,78	1985-2009
7.	Pelé	767	812	0,92	1956-1977
8.	Lionel Messi	765	970	0,79	2003-
9.	Gerd Müller	735	793	0,93	1962-1981
10.	Abe Lenstra	710	752	0,94	1936-1963
11.	Joe Bambrick	678	565	1,2	1926-1939
12.	Jimmy Jones	673	635	1,06	1946-1965
13.	Ernst Willimowski	663	474	1,4	1934-1955
14.	Tommy Lawton	657+	742	0,89	1933-1956
15.	Ferenc Bene	630	946	0,67	1961-1979
16.	Gyula Zsengellér	611	641	0,95	1935-1953
17.	Fernando Peyroteo	597	369	1,62	1937-1949
18.	Eusébio	591+	631	0,94	1957-1980
19.	Uwe Seeler	582	686	0,85	1946-1972
20.	Túlio Maravilha	575	838	0,69	1988-2019
21.	Fritz Walter	574+	572	1,0	1928-1959
22.	Zlatan Ibrahimovic	571	962	0,59	1999-
23.	Franz Binder	569+	430	1,32	1930-1949
24.	Imre Schlosser	569+	458	1,24	1905-1928
25.	Jimmy Greaves	567	812	0,7	1955-1980
26.	Glen Ferguson	563	1058	0,53	1987-2011
27.	Hugo Sánchez	562	956	0,59	1972-1997
28.	José Torres	561	615	0,91	1953-1980
29.	Sándor Kocsis	556	537	1,04	1945-1965
30.	Fred Roberts	554+	427	1,3	1924-1934
31.	James McGrory	549	545	1,01	1918-1935
32.	Zico	545	747	0,68	1960-1994
33.	Robert Lewandowski	544	814	0,66	2005-
40.	József Takács	523+			1917-1934
40.	Hans Krankl	514			1970-1989
42.	Roberto Dinamite	512			1971-1991
43.	Alfredo Di Stéfano	514+			1945-1966
44.	Gunnar Nordahl	513+			1937-1958
49.	Luis Suárez	505	803	0.63	2005-

Markahæstu menn hjá einu liði í karlaknattspyrnuBreyta

Sæti	Leikmaður	Mörk	Leikir	Markahlutfall á leik	Ár	Félag
1.	Lionel Messi	667	772	0.86	2003-	Barcelona
2.	Abe Lenstra	500	517	0.88	1933-1955	Heerenveen
3.	Pelé	504	496	1.02	1956-1974	Santos
4.	Cristiano Ronaldo	450	438	1.03	2009-2018	Real Madrid
5.	Uwe Seeler	404	476	0.85	1953-1972	Hamburger SV
6.	Josef Bican	403	211	1.91	1937-1948	Slavia Praga

Núverandi markahæstu menn karlaknattspyrnunnarBreyta

Sæti	Leikmaður	Fjöldi marka	Fjöldi leikja	Markahlutfall á leik	Ár	Núverandi Félag
1.	Cristiano Ronaldo	791	1097	0.72	2001-	Juventus
2.	Lionel Messi	765	970	0.79	2003-	Barcelona
3.	Zlatan Ibrahimovic	573	962	0.61	1999-	Milan
4.	Robert Lewandowski	544	814	0.66	2005-	Bayern München
5.	Luis Suárez	505	803	0.63	2005-	Atletico Madrid
6.	Ali Ashfaq	479	603	0.79	2001-	Club Valencia
7.	Sergio Agüero	433	786	0.55	2003-	Manchester City
8.	Klaas-Jan Huntelaar	426	759	0.56	2002-	Schalke 04
9.	Edinson Cavani	426	752	0.57	2005-	Manchester United
10.	Neymar	407	642	0.63	2009-	PSG
11.	Karim Benzema	404	832	0.48	2004-	Real Madrid
12.	Fred	396	754	0.52	2003-	Fluminense
13.	Ricardo Oliveira	379	760	0.49	2000-
14.	Edin Džeko	362	802	0.45	2003-	Roma
15.	Esteban Paredes	359	652	0.55	2000-	Coquimbo Unido
16.	Dejan Damjanóvic	359	738	0.47	1998-	Kitchee
17.	Oscar Cardozo	350	676	0.5	2003-	Club Libertad
18.	Humberto Suazo	346	625	0.56	2000-	La Serena
19.	Gonzalo Higuain	344	729	0.47	2005-	Inter Miami
20.	Bader Al Mutawa	339	631	0.53	2002-	Al Qadsia
21.	Radamel Falcao	336	620	0.54	2003-	Galatasaray
22.	Johnatan Soriano	335	602	0.55	2001-	Castellón
23.	Jermain Defoe	329	827	0.39	1999-	Glasgow
24.	Eran Zahavi	326	597	0.54	2006-	PSV
25.	Baghdad Bounedjah	325	381	0.84	2009-	Al Saad
26.	Vágner Love	320	681	0.47	2002-	Kairat
27.	Bafétimbi Gomís	319	698	0.45	2004-	Al Hilal
28.	Hulk	317	627	0.5	2004-	Atlético Mineiro
29.	Carlos Tevez	317	807	0.39	2002-	Boca Juniors
30.	Alvaro Saborio	309	649	0.47	2001-	San Carlos
31.	Pierre Aubameyang	307	570	0.53	2007-	Arsenal
32.	Romelu Lukaku	307	581	0.52	2009-	Inter Milan
33.	Markus Berg	301	631	0.47	2002-	Krasnodar

Leikjahæstu menn karlaknattspyrnunnarBreyta

Leikahæstu menn með meira en 1000 leiki

Sæti	Leikmaður	Staða	Fjöldi Leikja	Ár
1.	Peter Shilton	GK	1390	1966-1997
2.	Rogério Ceni	GK	1234	1990-2015
3.	Roberto Carlos	DF	1139	1991-2015
4.	Xavi	MF	1135	1997-2019
5.	Fabio	GK	1134	1997-
6.	Gianluigi Buffon	GK	1128	1995-
7.	Iker Casillas	GK	1119	1998-2020
8.	Ray Clemence	GK	1118	1965-1988
9.	Javier Zanetti	DF	1114	1992-2014
10.	Cristiano Ronaldo	FW	1097	2001-
11.	Pat Jennings	GK	1095	1963-1986
12.	Marcelinho Paraiba	MF	1092	1992-2020
13.	Tony Ford	DF	1082	1975-2001
14.	Djalma Santos	DF	1065	1947-1970
15.	Raúl	FW	1064	1994-2015
16.	Yasuhito Endo	MF	1064	1998-
17.	Alan Ball Jr.	MF	1053	1960-1984
18.	David Seaman	GK	1046	1982-2004
19.	Frank Lampard	MF	1044	1995-2017
20.	Paolo Maldini	DF	1041	1984-2009
21.	Ryan Giggs	MF	1036	1990-2014
22.	Essam El Hadarij	GK	1028	1993-2019
23.	Graham Alexander	DF	1025	1991-2012
24.	Noel Bailie	DF	1024	1989-2011
25.	David Seaman	GK	1023	1989-2014
26.	Rivaldo	MF	1021	1989-2015
27.	Andoni Zubizarreta	GK	1020	1980-1999
28.	Timmy Simons	DF	1019	1994-2018
29.	Clarence Seedorf	MF	1017	1992-2014
30.	Dani Alves	DF	1017	2001-
31.	Ian Callaghan	MF	1002	1960-1982
32.	Tommy Hutchison	MF	1001	1965-1994

Leikjahæstu menn hjá einu liðiBreyta

Sæti	Leikmaður	Staða	Fjöldi Leikja	Ár	Félag
1.	Rogerio Ceni	GK	1197	1990-2015	São Paulo
2.	Noel Bailie	DF	1013	1989-2011	Linfield
3.	Ryan Giggs	MF	963	1991-2014	Manchester United
4.	Fabio	GK	933	2005-	Cruzeiro
5.	Paolo Maldini	DF	902	1984-2009	Milan
6.	Ian Callaghan	MF	870	1960-1978	Liverpool
7.	Steve Perryman	DF	866	1969-1986	Tottenham Hotspur
8.	Javier Zanetti	DF	858	1995-2014	Inter Milan
9.	Terry Paine	DF	808	1956-1979	Southampton

Núverandi leikahæstu mennBreyta

Sæti	Leikmaður	Staða	Fjöldi Leikja	Ár	Núverandi Félag
1.	Fabio	GK	1134	1997-	Cruzeiro
2.	Gianluigi Buffon	GK	1128	1995-	Juventus
3.	Cristiano Ronaldo	FW	1097	2001-	Juventus
4.	Yasuhito Endo	MF	1064	1998-	Jubilo Iwata
5.	Dani Alves	DF	1017	2001-	Sao Paulo
6.	Andrés Iniesta	MF	979	2001-	Vissel Kobe
7.	Lionel Messi	FW	970	2003-	Barcelona
8.	Zlatan Ibrahimovic	FW	963	1999-	Milan
9.	Joao Moutinho	MF	953	2003-	Wolverhampton Wanderers
10.	Kazuyoshi Miura	FW	948	1986-	Yokohama FC
11.	Sergio Ramos	DF	945	2003-	Real Madrid
12.	Pepe Reina	GK	945	1999-	Lazio
13.	Jalal Hosseini	DF	935	2002-	Persépolis
14.	Joaquín	MF	906	1999-	Real Betis
15.	James Milner	MF	903	2001-	Liverpool