Finnur Jónsson (málfræðingur)

Finnur Jónsson (29. maí 1858 – 30. mars 1934) var íslenskur málfræðingur og bókmenntafræðingur, og prófessor í norrænni textafræði við Hafnarháskóla 1898–1928. Finnur var einhver afkastamesti vísindamaður sem starfað hefur á akri norrænna fræða, og var hann í áratugi talinn fremstur í sinni grein.

Æviágrip

Finnur fæddist á Akureyri. Foreldrar hans voru Jón Borgfirðingur (1826–1912) fræðimaður, og kona hans Anna Guðrún Eiríksdóttir.

Finnur varð stúdent frá Reykjavíkurskóla 1878, tók próf í málfræði við Kaupmannahafnarháskóla 1883 og varð Dr. phil. þar 6. nóvember 1884 með ritgerðinni Kritiske studier over en del af de ældste norske og islandske skjaldekvad.

Kona Finns (gift 1885) var Emma Heraczek. Sonur þeirra var Jón kaupmaður í Óðinsvéum.

Starfsferill

Finnur hóf háskólakennslu 1885, varð dósent við Hafnarháskóla 1887 og prófessor í norrænni textafræði 1898, skipaður 1911, fékk lausn frá störfum sökum aldurs 1928 en hélt áfram fræðistörfum til dauðadags.

Finnur hafði vart lokið námi þegar hann hóf sín umfangsmiklu útgáfu- og fræðistörf. Hér skulu nokkur nefnd:

Egils saga (1886–1888).
Konungsbók eddukvæða (1891), ljósprentun handritsins með nákvæmri útgáfu textans.
Hauksbók (1892–1896).
Heimskringla í 4 bindum (1893–1901).

Eitt mesta stórvirkið var dróttkvæðaútgáfan mikla, Den norsk-islandske skjaldedigtning (1912–1915), og orðabókin yfir skáldamálið, Lexicon poeticum antiquae linguae septentrionalis (1913–1916). Einnig er fornbókmenntasaga hans grundvallarrit, vegna þess hversu ítarleg hún er: Den oldnorske og oldislandske litteraturs historie 1–3 (1894–1902, endurskoðuð útgáfa 1920–1924).

Auk hinna stærri verka skrifaði hann greinar í fræðileg tímarit, svo sem Aarbøger for nordisk Oldkyndighed og Historie, Arkiv for nordisk filologi og Tímarit Hins íslenska bókmenntafélags.

Sumrin 1907–1909 vann Finnur með Daniel Bruun höfuðsmanni við að grafa upp hof-rústir á nokkrum stöðum á Íslandi, einkum norðanlands.

Árið 1921 varð Finnur heiðursdoktor við Háskóla Íslands. Hann varð félagi í Vísindafélaginu danska 1898, Kungliga Vetenskaps- och vitterhetssamhället i Göteborg 1905, bréfafélagi í Kungliga Vitterhets-, Historie- och Antikvitetsakademien 1908 og var í ýmsum öðrum vísindafélögum. Var í stjórn fornritadeildar Fornfræðafélagsins frá 1891, formaður þar og ritari frá 1919, varaformaður félagsins frá 1924. Í stjórn Samfund til udgivelse af gammel nordisk litteratur frá 1895, í stjórn Árnasafns frá 1905, formaður frá 1920, og m. fl.

Þegar Finnur varð sjötugur, gáfu vinir hans og samstarfsmenn út afmælisrit honum til heiðurs: Festskrift til Finnur Jónsson 29. maj 1928. Fyrri hluti þess er einnig til sérprentaður: Sagastudier, af Festskrift til Finnur Jónsson.

Finnur arfleiddi Háskóla Íslands að hinu mikla bókasafni sínu.

Fræðileg viðhorf

Finnur Jónsson var fremur íhaldssamur og jarðbundinn í viðhorfum til þeirra fræða sem hann stundaði, og forðaðist málalengingar og heimspekilegar vangaveltur um hluti sem erfitt var að sanna. Hann lýsti andstöðu við hugmyndir Sophusar Bugge um fornensk (engilsaxnesk) og írsk áhrif á norræna fornmenningu. Hann viðurkenndi erlend áhrif, en taldi að þau hefðu komið úr suðri, frekar en vestan um haf. Hvað snertir uppruna Eddukvæða, taldi hann að þau væru forn og ættu flest rætur í Noregi, en mætti þar andstöðu frá Sophus Bugge og Birni M. Ólsen, sem töldu að þau væru ort á Íslandi.

Helstu rit Finns Jónssonar

Bækur

Stutt íslenzk bragfræði. (1884)
Kritiske studier over en del af de ældste norske og islandske skjaldekvad. (1884) Doktorsrit.
Islands grammatiske litteratur i middelalderen. (1886)
Íslendingabóc es Are prestr Thorgilsson gørthe. (1887)
Egils Saga Skallagrímssonar tilligemed Egils større kvad. (1886–1888)
Edda Saemundar 1–2. (1888–1890)
Ágrip af bókmenntasögu Íslands. (1891)
Hauksbók udgiven efter de Arnamagnaeanske håndskrifter No. 371, 544 og 675, 4to samt forskellige papirshåndskrifter. (1892–1896)
Carmina norrœna : Rettet tekst. Trykt som manuskript til brug ved forelæsninger. (1893)
Den oldnorske og oldislandske Litteraturs Historie. 1–3. (1894–1902). Önnur útgáfa endurskoðuð (1920–1924)
De bevarede brudstykker af skindbøgerne Kringla og Jöfraskinna i fototypisk gengivelse. (1895)
Fernir forníslenskir rímnaflokkar. (1896)
De ældste skjalde og deres kvad. (1896)
Sigvat skjald Tordsson : et livsbillede. (Kbh. 1901) Studier fra sprog- og oldtidsforskning, 49. Önnur útgáfa (1921)
Edda Snorra Sturlusonar. (1900)
Det norsk-islandske skjaldesprog omtr. 800-1300. B.2 I. (1901)
Gylfaginning. Den gamle nordiske gudelære. Første del af Snorres Edda. (1902)
Fagrskinna : Nóregs kononga tal. (1902)
Egil Skallagrimsson og Erik Blodökse höfuðlausn. (1903)
Bókmentasaga Íslendinga fram undir siðabót. (1904)
Omrids af det islandske sprogs formlære i nutiden. (1905)
Den islandske litteratur historie tilligemed den oldnordiske. (1907)
Málfrædi íslenskrar túngu og helstu atriði sögu hennar. (1908)
Tilnavne i den islandske oldlitteratur. (1908)
Rímnasafn. Samling af de ældste islandske rimer. (1905–1912)
Yngligasaga. (1912)
Sagaernes lausavísur. (1912)
Atlakviða. (1912)
Den norsk-islandske skjaldedigtning. A, Tekst efter handskrifterne, 1–2. (1912–1915) Ljósprentuð (1967–1973)
Den norsk-islandske skjaldedigtning. B, Rettet Tekst, 1–2. (1912–1915) Ljósprentuð (1967–1973)
Lexicon poeticum antiquae linguae septentrionalis : ordbog over det norsk-islandske skjaldesprog. (1913–1916) Önnur útgáfa (1931), ljósprentuð (1966)
Lægekunsten i den nordiske oldtid. (1912)
Carmina Scaldica : Udvalg af norske og islandske skjaldekvad. (1913)
Goðafræði norðmanna og íslendinga eftir heimildum. (1913)
Orðakver : Einkum til leiðbeiningar um rjettritun. (1914)
Eirspennill : Nóregs konunga sogur, Magnús góði – Hákon gamli. (1916)
Gunnlaugs saga ormstungu. (1916)
Strödda uppsatser. 2. (1900–1917)
Det islandske sprogs historie i kort omrids. (1918)
Udsigt over den norsk-islandske filologis historie. (1918)
Jón Arasons religiøse digte. (1918)
Edda Snorra Sturlusonar. (1920)
Islandske læsestykker med forklaringer. 1–2 (1918–1920)
Konungs skuggsjá. Speculum regale. (1920)
Den oldnorske og oldislandske litteraturs historie. 1–3. (1920–1924) Endurskoðuð útgáfa.
Íslenskt málsháttasafn. (1920)
Norsk-islandske kultur- og sprogforhold i 9. og 10. årh. (1921)
Den islandske saga. (1921)
Sigvat Skjald Tordson : Et livsbillede. (1921)
Rímnasafn : samling av de ældste islandske rimer. 1–2. (1905–1922)
Den oldnorske og oldislandske litteraturs historie. (1920–1924)
Hávamál : tolket af Finnur Jónsson. (1924)
Interpretation of the Runic inscriptions from Herjolfsnes. (1924)
Nordiske pilegrimsnavne i broderskabsbogen fra Reichenau. (1924)
Grammatik for det islandske oldspråk. (1925)
Edda. (1926)
Kongespejlet. (1926)
Ordbog til de af Samfund til udg. af gml. nord. litteratur udgivne rímur samt til de af O. Jiriczek udgivne Bósarímur. (1926)
Færeyingasaga : den islandske saga om Færingerne. (1927)
Helgensagaer. (1927)
Gorm og Tyra Danmarkar bót. (1927)
Málfræðinnar grundvöllr. (1927)
Carmina Scaldica udvalg af norske og islandske skjaldekvad Anden gennemsete udg. (1929)
Gísla saga Súrssonar. (1929)
Íslendingabók. (1930)
Flateyjarbók : (Codex Flateyensis). Ms. no. 1005 fol. in the old royal collection in the Royal Library of Copenhagen. Photolithographic reproduction. With an introduction by Finnur Jónsson. (1930)
Ævisaga Árna Magnússonar. (1930)
Island fra sagatid til nutid. (1930)
Rune inscriptions from Gardar. (1930)
Det gamle Grønlands beskrivelse af Ívar Bárdarson. (1930)
Saga Óláfs Tryggvasonar af Oddr Snorrason Munk. (1932)
De gamle eddadigte. (1932)
Austrfararvísur. (1932)
Flóamannasaga. (1932)
Den islandske grammatiks historie til o. 1800. (1933)
Bandmannasaga med Oddsþáttr. Ölkofra þáttr. (1933)
Seks afhandlinger om eddadigtene. (1933)
Tekstkritiske bemærkninger til Skjaldekvad. (1934)
Vatsdæla saga. (1934)
Ævisaga Finns Jónssonar eftir sjálfan hann. (1936)

Greinar

Arkiv for nordisk filologi. Um Skíðarímu. (1885)
Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags. Hvar eru Eddukvæðin til orðin. (1895)

Heimildir

Jón Helgason: Mindeord om Finnur Jónsson. Aarbøger for nordisk Oldkyndighed og Historie, 1934:137–60.
Finnur Sigmundsson: Ritaskrá Finns Jónssonar. Skírnir 1934.
Fyrirmynd greinarinnar var „Finnur Jónsson“ á norsku útgáfu Wikipedia. Sótt 13. apríl 2008.
Fyrirmynd greinarinnar var „Finnur Jónsson“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 13. apríl 2008.