Ívar Bárðarson

Ívar Bárðarson var norskur prestur sem þekktastur er fyrir að hafa skilið eftir einu eiginlegu samtíðarlýsingu á byggðum norrænna manna á Grænlandi. Frásögn Ívars er helsta heimild sagnfræðinga sem rannsakað hafa sögu Grænlendinga hinna fornu.

Endurgerð Þjóðhildarkirkju í Eystribyggð.

Saga handritsins

Hákon biskup í Björgvin sendi Ívar sem fulltrúa sinn að biskupssetrinu á Görðum 1341 og kom hann þangað 1347. Ívar dvaldist á Grænlandi sem officialis (umboðsmaður eða staðgengill biskups), enda var enginn biskup yfir Grænlandi á þessum árum. Ívar virðist síðan hafa snúið aftur til Noregs um 1360. Upphafleg lýsing hans, sem skrifuð var á norrænu eða miðnorsku, er týnd, en til er dönsk þýðing frá 17. öld í allmörgum afritum. Best varðveitt er handrit það í Den Arnamagnæanske Samling (Árnasafni) sem nefnt er AM 777 a 4to. Ritið nefnist „Enn kortt Beschriffuellse om Grønnland, Om Segladsenn did henn saa och om Landtzens Beschriffuelse“ („Stutt lýsing á Grænlandi og á siglingarleiðinni þangað, svo og staðarlýsing“). Er lýsingin oftast nefnd Det gamle Grønlands beskrivelse, eða Grænlandslýsing Ívars Bárðarsonar.

Lýsingin fest á blað

Ívar festi ekki sjálfur frásögn sína á blað heldur hefur einhver annar gert það, sennilega einhver handgenginn biskupi eða kóngi. Eða eins og segir í handritinu: „Jtem dette alt som forsagt er, sagde oss Jffuer Baardtsen Grønlænder, som war forstander paa biskobs garden, i Gardum paa grønnland udi mange aar, att hand haffde alt dette seett“. („Einnig allt það sem hér segir frá sagði oss Ívar Bárðarson Grænlendingur, sem var forstöðumaður á biskupssetrinu að Görðum á Grænlandi í mörg ár, að hann hafði allt þetta séð.“).

Ekki er vitað hvenær frásögn Ívars var skrifuð og þá ekki heldur hversu langur tími leið frá heimkomu hans þar til hún var læst í skrift. Það gæti því eitt og annað hafa skolast til í minningunni og einnig gæti skrásetjari sem og þýðendur og endurritarar hafa bætt inn í eða brenglað frásögnina. Af þessum sökum taka sagnfræðingar Det gamle Grønlands beskrivelse með vissum fyrirvara. En ótvíræðar heimildir benda til að biskupinn í Björgvin sótti 1341 um leyfi til að senda Ívar til Grænlands [1]og jafnframt að hann var orðinn kanúki við Kirkju postulana tólf í Björgvin árið 1364 [2].

Lýsingar Ívars

Í Det gamle Grønlands beskrivelse lýsir Ívar Eystribyggð nokkuð nákvæmlega, telur upp firði og örnefni ásamt helstu bæjarnöfn Eystribyggðar og telur sérstaklega upp kirkjur og gerir sóknarlýsingar. Ívar dvelst á Grænlandi um það bil 100 árum áður en byggð norrænna manna fór í eyði - en af lýsingu hans að dæma er ekki annað að sjá en að Eystribyggð hafi verið blómleg byggð og að mannlíf hafi verið ágætt. Hins vegar er Vestribyggð þá farin í eyði og er ekki lýst í riti hans, en þó sagt frá för Ívars þangað með þessum orðum: „hand war en aff dennem som war wdneffender aff Lagmanden at fare till westerbijgden emod de skrelinge att wddriffue de skrellinge, wdaff westerbijgd, och da de komme didt da funde de ingen mand, endten Christenn eller heden wden noget willdt fæ och faaer, och bespissede sig aff det willtt fæ, och toge saa meget som skiuene kunde berre och zeijlede saa der med hiemb och for(schreffne) Jffer war der med.“ („Hann var einn þeirra sem lögmaður lét senda í Vestribyggð á móti skrælingjum til að reka þá þaðan burt. En er þeir komu þangað fannst þar enginn maður, hvorki kristinn né heiðinn, heldur einungis nokkuð af villtum nautgripum og kindum. Nokkrum nautgripum slátruðu þeir og tóku svo mikið með sér sem skipin gátu borið og sigldu síðan heim. Í þessari ferð var áðurnefndur Ívar með.“)

Aftan við sjálfa lýsingu Ívars er í Det gamle Grønlands beskrivelse lýsing á hvernig sigla skuli frá Björgvin til Grænlands. Er álitið að sú frásögn sé eftir einhvern annan en Ívar.

Tvær útgáfur af Grænlandslýsingu Ívars, og íslensk þýðing

Grönlands historiske Mindesmærker, gefin út af Det kongelige nordiske Oldskrift-Selskab, ritstjórar Finnur Magnússon og C. C. Rafn, København, 1838–1845, III, blaðsíðurnar 248–264.

Det gamle Grønlands beskrivelse af Ívar Bárðarson, ritstjóri Finnur Jónsson, Levin & Munksgaards Forlag, København, 1930.

Íslensk þýðing er í bók Ólafs Halldórssonar handritafræðings: Grænland í miðaldaritum, Rvík 1978, bls. 133–137. Greinargerð Ólafs er á bls. 407–408.

Heimildir

Grønlands Forhistorie, ritstjóri Hans Christian Gulløv, Gyldendal, 2005. ISBN 87-02-017245-5
Á hjara veraldar, Guðmundur J. Guðmundsson, Sögufélagið, 2005. ISBN 9979-9636-8-9