Võ Nguyên Giáp
Võ Nguyên Giáp (25. ágúst 1911 – 4. október 2013) var víetnamskur hershöfðingi og stjórnmálamaður. Hann var leiðtogi Alþýðuhers Víetnams á tíma fyrri Indókínastyrjaldarinnar og varnarmálaráðherra á tíma Víetnamstríðsins. Giáp leiddi Víetnam til sigurs í báðum þessum stríðum, fyrst á móti Frökkum og síðan á móti Bandaríkjamönnum.
| Võ Nguyên Giáp | |
|---|---|
 Giáp árið 1957. | |
| Ritari hernaðarnefndar Kommúnistaflokks Víetnams | |
| Í embætti 1946–1978 | |
| Eftirmaður | Lê Duẩn (sem aðalritari) |
| Yfirmaður Alþýðuhers Víetnams | |
| Í embætti 2. mars 1946 – 30. apríl 1975 | |
| Forveri | Embætti stofnað |
| Eftirmaður | Tôn Đức Thắng (sem forseti Víetnams) |
| Persónulegar upplýsingar | |
| Fæddur | 25. ágúst 1911 Lệ Thủy, Quảng Bình, franska Indókína |
| Látinn | 4. október 2013 (102 ára) Hanoi, Víetnam |
| Stjórnmálaflokkur | Kommúnistaflokkur Víetnams |
| Maki | Nguyễn Thị Quang Thái (g. 1938, lést) Đặng Thị Bích Hà (g. 1946) |
| Börn | 5 |
| Undirskrift |  |
Giáp er sér í lagi kunnur fyrir sigur sinn í orrustunni við Điện Biên Phủ árið 1954, sem leiddi til þess að Frakkar drógu her sinn burt frá Indókína. Giáp skipulagði jafnframt árið 1968 Tet-sóknina, sem er gjarnan talin hafa sannfært Bandaríkjamenn um að Víetnamstríðið væri ekki vinnanlegt á vígvellinum. Sigrar Giáps gegn bæði Frakklandi og Bandaríkjunum gerðu hann að einum frægasta hershöfðingja síns tíma.[1]
Æviágrip
breytaVõ Nguyên Giáp fæddist árið 1912 í Quảng Bình-héraði í Annam. Faðir hans var skólakennari sem ræktaði hrísgrjón meðfram vinnu til að sjá fyrir fjölskyldunni. Giáp gekk í franskan skóla í Hue og vakti þar athygli bæði fyrir góðar gáfur og fyrir andúð á frönsku nýlendustjórninni. Þetta leiddi til þess að franska öryggislögreglan hafði auga með honum frá unga aldri.[2] Hann gekk fimmtán ára gamall í „Nýja Annam-byltingarflokkinn“, sem barðist fyrir sjálfstæði undan Frökkum. Þegar Giáp var 18 ára gamall létu Frakkar handtaka hann. Honum var sleppt árið 1933 og gekk þá fljótt í indókínverska kommúnistaflokkinn.[3]
Giáp flutti frá Hue til Hanoi eftir lausnina og hélt áfram námi í lögfræði. Hann kenndi sögu við einkaskóla og var virkur í flokksstarfi kommúnistaflokksins. Hann lauk lögfræðiprófi árið 1938 og kvæntist dóttur eins kennara síns. Á tíma seinni heimsstyrjaldarinnar létu Frakkar banna kommúnistaflokkinn og margir leiðtogar hans flúðu til Kína, þar á meðal Giáp.[3] Eiginkona Giáps var hins vegar handtekin vegna starfa hennar fyrir kommúnistaflokkinn og lét lífið í fangabúðum Frakka nokkrum árum síðar.[2]
Árið 1938 hitti Giáp byltingarleiðtogann Hồ Chí Minh í fyrsta sinn í Suður-Kína. Þar tók hann þátt í stofnun hernaðarhreyfingarinnar Việt Minh og var falið að skipuleggja skæruhernað hreyfingarinnar í Norður-Víetnam.[2] Hồ Chí Minh sneri aftur úr útlegð til Víetnams árið 1941 kom sér fyrir í helli nálægt þorpinu Pac Bo. Giáp fór til hans ásamt fleiri meðlimum hreyfingarinnar stuttu siðar. Þeir fengu til liðs við sig afskekkta ættflokka í grendinni og Giáp kom á fót skæruliðahópum til að verja liðskjarnana. Frakkar hröktu hópana inn í frumskóga Víetnams og á stríðsárunum börðust skæruliðar Việt Minh bæði gegn Frökkum og gegn Japönum.[4]
Á aðfangadag árið 1944 réðst Giáp ásamt 34 skæruliðum sem dulbúnir voru sem smábændur á tvær herstöðvar Frakka, drápu hermennina og stálu vopnum þeirra. Gjarnan hefur verið talað um þennan atburð sem upphaf víetnamska alþýðuhersins.[4] Sumarið 1945 hlaut Giáp sæti í miðstjórn kommúnistaflokksins og í þjóðlegri byltingarnefnd hans. Her Việt Minh náði stjórn á Hanoi árið 1945 og Hồ Chí Minh lýsti í kjölfarið yfir sjálfstæði Víetnams.[5] Giáp varð þá yfirmaður heraflans og innanríkisráðherra.[4]
Fyrri Indókínastyrjöldin
breyta
Fyrri Indókínastyrjöldin braust út árið 1946 vegna tilrauna Frakka til að endurheimta stjórn í Indókína. Eftir sigur kommúnista í kínversku borgarastyrjöldinni fékk Giáp þungvopn frá Kína og byggði upp öflugan her, auk þess sem flutningaleiðir til Kína voru opnaðar. Næstu þrjú ár urðu litlar breytingar á hernaðarstöðunni í Víetnam. Giáp vildi tryggja sigur á vígvellinum til þess að geta tryggt hagstæða skilmála í samningum. Hann tók því ákvörðun um að ráðast á Điện Biên Phủ í afskekktum dal í norðuvesturhluta Víetnams. Franski marskálkurinn Henri Navarre hafði sent einvalalið þangað til að verja leiðina til Laos en bjóst ekki við árás.[4]
Her Giáps vann úrslitasigur gegn Frökkum í orrustunni við Điện Biên Phủ árið 1954. Í orrustunni misstu Frakkar um 16.000 manns og glötuðu trú um að hægt væri að vinna stríðið.[6] Frakkar gáfust upp þann 7. maí og um leið hófst friðarráðstefna í Genf um framtíð Indókína. Á ráðstefnunni var fallist á að skipta Víetnam í tvennt fram að kosningum sem áttu að fara fram. Kosningarnar voru hins vegar aldrei haldnar í suðurhlutanum og því varð til langvarandi skipting milli Norður-Víetnams, sem laut stjórn kommúnista í Hanoi, og hinnar hægrisinnuðu stjórnar Suður-Víetnams, sem hafði aðsetur í Saígon.[4]
Víetnamstríðið
breytaGiáp tók ákvörðun um að beita fastaher sínum gegn stjórninni í Saígon í árslok 1964, þrátt fyrir að Bandaríkjamenn væru þá farnir að blanda sér í átökin í Víetnam. Þar áður höfðu Norður-Víetnamar háð baráttu gegn suðurhlutanum óbeint í gegnum skæruliðahreyfinguna Víet-Kong, sem var sjálfstæð að nafninu til en fór í reynd eftir fyrirmælum stjórnarinnar í Hanoi.[4]
Vegna síaukinnar viðveru Bandaríkjahers í landinu var Giáp orðinn vondaufur um fullnaðarsigur í Víetnamstríðinu árið 1967. Giáp var hins vegar var við vaxandi andstöðu við stríðið í Bandaríkjunum og ólgu í borgum Suður-Víetnams og sá þar tækifæri til að hafa áhrif á gang mála. Hann skipulagði því meiriháttar samhæfða hernaðaraðgerð, hina svokölluðu Tet-sókn í desember þetta ár. Hin eiginlega sókn hófst í janúar næsta ár með árás um 70.000 hermanna kommúnista á suður-víetnamskar borgir. Sjálfsmorðssveit gerði jafnframt árás á bandaríska sendiráðið í Saígon og það tók Bandaríkjamenn margar vikur að [4]
Tet-sóknin misheppnaðist að mestu hernaðarlega en engu að síður er almennt talið að hún hafi átt mikinn þátt í að snúa almenningsáliti í Bandaríkjunum gegn frekari þátttöku í Víetnamstríðinu.[7] Giáp lagði áherslu á að með henni hefðu Víetnamar fært stríðið heim í stofur bandarískra fjölskyldna og sýnt fram á styrk sinn og aga. Þó féllst hann á að Tet-sóknin hefði ekki ráðið úrslitum stríðsins, enda var barist í sjö ár í viðbót.[4]
Árið 1972, eftir að Bandaríkjamenn voru farnir að leita leiða til að yfirgefa Víetnam, hóf Giáp víðtæka sókn til að treysta samningsstöðu Norður-Víetnams. Sóknin misheppnaðist vegna loftárása Bandaríkjahers en Richard Nixon Bandaríkjaforseti samþykkti þó vopnahlé þar sem hann vildi ná fram friði fyrir forsetakosningarnar þetta ár. Vopnahlé var undirritað í Víetnamstríðinu í janúar 1973 en það fór smám saman út um þúfur og stríðið hélt áfram.[4]
Her Norður-Víetnams vann að endingu fullnaðarsigur gegn suðrinu árið 1975, eftir að bandaríski herinn hafði dregið sig frá landinu. Víetnam var sameinað undir einni stjórn kommúnista eftir fall Saígon þetta ár.[4]
Síðari æviár og andlát
breyta
Giáp lét af embætti varnarmálaráðherra Víetnams eftir hreinsanir í ríkisstjórn landsins árið 1980.[8]
Giáp lést í Hanoi árið 2013, þá 102 ára gamall.[9] Hundruð þúsunda fólks vottuðu honum virðingu sína við útför hans.[10]
Tilvísanir
breyta- ↑ Egill Helgason (5. október 2013). „Giap – hershöfðinginn sem sigraði stórveldi“. DV. Sótt 17. febrúar 2024.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Max Cles (4. september 1964). „Sterki maðurinn bak við Vietcong“. Tíminn. bls. 7; 13.
- ↑ 3,0 3,1 „Vo Nguyen Giap“. Alþýðublaðið. 13. febrúar 1965. bls. 7.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 Guðmundur Halldórsson (29. júlí 1990). „Giap talar“. Morgunblaðið. bls. 14-15.
- ↑ „Alþýðan er styrkurinn í baráttu okkar“. Þjóðviljinn. 31. október 1971. bls. 6; 13.
- ↑ „Skæruhernaður“. Réttur. 1. janúar 1968. bls. 18-19.
- ↑ „Stríðið í Víetnam“. Tíminn. 4. nóvember 1972. bls. 11.
- ↑ „Giap víkur í víðtækum hreinsunum í Víetnam“. Morgunblaðið. 9. febrúar 1980. bls. 22.
- ↑ „Vo Nguyen Giap látinn“. RÚV. 5. október 2013. Sótt 17. febrúar 2024.
- ↑ „Fjölmenni vottaði Giap virðingu sína“. RÚV. 13. október 2013. Sótt 17. febrúar 2024.