Lingua Franca Nova

Lingua Franca Nova (skammstafað LFN) er tilbúið tungumál, sem nýtir orðaforða úr frönsku, ítölsku, portúgölsku, spænsku og katalónsku. Höfundur þess er Dr. C. George Boeree, sem var prófessor í sálfræði við Shippensburg University í Pennsylvaníu í Bandaríkjunum. Málfræðin er mjög einfölduð og stafsetningin er fónemísk. Tungumálið notar 22 bókstafi, annaðhvort latínustafi eða kýrillíska.

Lingua Franca Nova Lingua Franca Nova
Málsvæði	um allan heim
Heimshluti	Plánetan jörð
Fjöldi málhafa	>100
Sæti	Ekki á meðal 100 efstu
Ætt	Tilbúið tungumál
Tungumálakóðar
SIL	LFN
ATH: Þessi grein gæti innihaldið hljóðfræðitákn úr alþjóðlega hljóðstafrófinu í Unicode.

Málfræði

Málfræði Elefen er einfölduð frá almennri málfræði rómönsku tungumálanna katalónsku, frönsku, ítölsku, portúgölsku og spænsku. Sem slíkur líkist það málfræði rómantískra kreóla eins og haítíska kreóla, grænhöfðaeyjaríska kreóla, papíamentó og chavacano.

Stafrófið

Latneskt letur

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j

l

m

n

o

p

r

s

t

u

v

x

z

IPA hljóðtákn

[a]

[b]

[k]

[d]

[e]

[f]

[ɡ]

[h]

[i/j]

[ʒ]

[l]

[m]

[n/ŋ]

[o]

[p]

[r]

[s]

[t]

[u/w]

[v]

[ʃ]

[z]

Nöfn stafa

a

be

ce

de

e

ef

ge

hax

i

je

el

em

en

o

pe

er

es

te

u

ve

ex

ze

K (k), Q (q), W (w) og Y (y) koma ekki fyrir í venjulegum orðum. Í um hundrað alþjóðlegum orðum sem ekki eru rómantísk uppruna er hægt að skrifa W fyrir U, og Y fyrir I, til að auðvelda stafsetninguna að þekkja: ioga/yoga, piniin/pinyin, sueter/sweter, ueb/web. Að öðru leyti eru K, Q, W og Y aðeins notuð til að varðveita upprunalegu form sérnafna og orða sem ekki eru Elefen.

H er heldur ekki algengt, en það er að finna í sumum tæknilegum og menningarlegum skilmálum.

Setningar

Flestar setningar í Elefen innihalda sagnorð, sem venjulega táknar tilvik aðgerða. Sagnorð samanstendur af sögn auk hvers kyns breytinga eins og atviksorða eða forsetningarsetningar.

Flestar setningar innihalda einnig að minnsta kosti eitt nafnorð, sem venjulega táknar mann eða hlut. Nafnorð samanstendur af nafnorði auk hvers kyns breytinga eins og ákvarðanir, lýsingarorð og forsetningarsetningar.

Viðfangsefni og hlutur

Tvö mikilvægustu nafnorðin eru myndefnið og hluturinn. Nákvæm merking þeirra fer eftir vali á sögn, en lauslega séð er viðfangsefnið sá eða hluturinn sem framkvæmir aðgerðina og hluturinn er sá eða hluturinn sem hefur bein áhrif á aðgerðina.

Í Elefen kemur myndefnið alltaf á undan sögninni og hluturinn kemur alltaf á eftir:

• La gato xasa la scural. – Kötturinn (efni) … eltir (sögn) … íkornann (hlutur).
• La xica gusta la musica. – Stúlkan (efni) … líkar við (sögn) … tónlistina (hlutur).
• La can dormi. – Hundurinn (efni) … sefur (sögn).

Í sumum tilfellum, vegna stíls eða skýrleika, gætirðu viljað setja hlut sögnarinnar í upphafi setningar. Í þessum tilfellum verður að fylgja hlutnum eftir með kommu og hlutfornafn er notað á eftir sögninni:

• La gatos, me no gusta los. — Kettir, mér líkar ekki við þá.

Flestar sagnir krefjast efnis, en margar þurfa ekki hlut.

Viðbót

Annar algengur setningaþáttur er viðbótin. Þetta er aukalýsing á viðfangsefninu sem getur fylgt sögnum eins og es (vera), deveni (verðast), pare (sýnist) og resta (vera):

• Computadores es macinas. – Tölvur (efni) … eru (sögn) … vélar (uppfylling).
• La aira pare umida. – Loftið (efni) … virðist (sögn) … rakt (uppfylling).
• La comeda deveni fria. – Maturinn (efni) … verður (sögn) … kalt (uppfylling).
• La patatas ia resta calda. – Kartöflurnar (efni) … stóðu (sögn) … heitar (uppbót).
• Nosa taxe es reconstrui la mur. – Verkefni okkar (efni) … er (sögn) … að endurbyggja vegginn (uppfylling: hreiður setning).
• La idea es ce tu canta. – Hugmyndin (efni) … er (sögn) … að þú syngur (uppfylling: hreiður setning).

Forsetningar

Einn annar stór setningaþáttur er forsetningasetningin, sem bætir smáatriðum við undanfarandi nafnorð eða sögn, eða við setninguna í heild:

• La om ia cade tra sua seja. – Maðurinn (efni) … féll (sögn) … í gegnum stólinn sinn (forsetningarorð).
• En la note, la stelas apare. – Í nótt (forsetningasetning) … stjörnurnar (efni) … birtast (sögn).
• Me dona esta poma a tu. – Ég (efni) … gef (sögn) … þetta epli (hlutur) … þér (forsetningasetning).
• Tu no aspeta como tua foto. – Þú (efni) … lítur ekki út (sögn) … líkar við myndina þína (forsetningasetning).

Klausur

Auk orðasambanda innihalda sumar setningar setningar sem líkjast smærri setningum sem eru hreiður inn í stærri setninguna. Þeir geta breytt nafnorðasamböndum, sagnarsetningum eða allri stærri setningunni:

• La om ci ia abita asi ia vade a París. – Maðurinn sem bjó hér fór til Parísar.
• El va visita en julio, cuando la clima es bon. – Hann kemur í heimsókn í júlí þegar veðrið er gott.
• On no ia permete me fa la cosas como me ia desira. – Ég mátti ekki gera hlutina eins og ég vildi.
• Me pensa ce el es bela. — Mér finnst hún falleg.

Nafnorð

Nafnorð er venjulega kynnt af ákvarðanatökum og getur verið fylgt eftir með lýsingarorðum og forsetningarorðum, sem framleiðir nafnorð. Dæmigert nafnorð tákna líkamlega hluti eins og fólk, staði og hluti, en nafnorð geta einnig táknað óhlutbundin hugtök sem eru málfræðilega svipuð.

Fleirtölu

Ef -s er bætt við nafnorð verður það fleirtölu. Ef eintölu nafnorðið endar á samhljóði er -es bætt við í staðinn. Fleirtöluendingin hefur ekki áhrif á streitu orðsins:

• gato, gatos - köttur, kettir
• om, omes - maður, menn

Lýsingarorð sem breyta nafnorði breytast ekki þegar nafnorðið er fleirtölu. En þegar lýsingarorð er notað sem nafnorð getur það verið fleirtölu:

• la bones, la males, e la feas – hið góða, það slæma og það ljóta
• multe belas – margar snyrtimennsku

Sum nafnorð sem eru fleirtölu á ensku eru eintölu í Elefen:

• El regarda un sisor con un binoculo. – Hann er að horfa á skæri í gegnum [sjónauka].
• On usa un bretela per suporta sua pantalon. – Þú notar axlabönd til að halda uppi buxunum.
• Me ia compra esta oculo de sol en Nederland. – Ég keypti þessi sólgleraugu í Hollandi.

Teljanleg og óteljandi nafnorð

Eins og mörg tungumál, greinir Elefen á milli taljanlegra og óteljanlegra nafnorða. Teljanlegt nafnorð (eða „telja nafnorð“) er hægt að breyta með tölu og getur samþykkt fleirtölu -s. Dæmigert teljanlegt nafnorð tákna hluti sem eru greinilega einstakar einingar, eins og hús, kettir og hugsanir. Til dæmis:

• un auto; la autos; cuatro autos - bíll; bílarnir; fjórir bílar
• un gato; multe gatos; un milion gatos - köttur; margir kettir; milljón ketti

Aftur á móti samþykkja óteljandi nafnorð (stundum kölluð „fjöldanafn“) venjulega ekki fleirtölu -s. Óteljandi nafnorð tákna venjulega fjölda sem hefur ekki skýra sérstöðu, svo sem vökva (vatn, safi), duft (sykur, sandur), efni (málmur, viður) eða óhlutbundin eiginleika (glæsileiki, hægur). Þegar þeim er breytt með tölu eða öðru magnorði er mælieiningu oft bætt við til glöggvunar. Til dæmis:

• la acua; alga acua; tre tases de acua – vatnið; vatn; þrír bollar af vatni
• lenio; multe lenio; du pesos de lenio – viður; mikið af viði; tvö viðarstykki

Hins vegar er hægt að nota óteljandi nafnorð á talanlegan hátt. Þeir tákna þá sérstök dæmi eða tilvik:

• Du cafes, per favore. — Tvö kaffi, takk.
• Me ia proba multe cesos. — Ég hef smakkað marga osta.
• On no pote compara la belias de Paris e Venezia. - Þú getur ekki borið saman fegurð Parísar og Feneyjar.

Kyn

Nafnorð gefa venjulega ekki til kynna kyn þeirra. Til að greina kynin eru lýsingarorðin mas og fema notuð:

• un cavalo mas – karlhestur, stóðhestur
• un cavalo fema - kvenhestur, meri

En það eru nokkur orð fyrir fjölskyldutengsl sem merkja konur með -a og karlmenn með -o:

• ava, avo - amma, afi
• fia, fio – dóttir, sonur
• neta, neto – barnabarn, barnabarn
• sobrina, sobrino - frænka, frændi
• sposa, sposo – eiginkona, eiginmaður
• tia, tio – frænka, frændi
• xica, xico - stelpa, strákur

Það eru líka nokkur pör sem nota mismunandi orð fyrir kynin tvö:

• dama, cavalor – dama, riddari
• diva, dio – gyðja, guð
• fem, om – kona, karl
• madre, padre – móðir, faðir
• rea, re – drottning, konungur
• seniora, senior – frú; herramaður, hr
• sore, frate – systir, bróðir

Sjaldgæfa viðskeytið -esa myndar kvenkyns afbrigði nokkurra sögulegra félagslegra hlutverka:

• abade, abadesa – ábóti, abbadís
• baron, baronesa – barón, barónessa
• conte, contesa – telja, greifafrú
• duxe, duxesa – hertogi, hertogaynja
• imperor, imperoresa – keisari, keisari
• marci, marcesa – merkiskona, marchioness
• prinse, prinsesa – prins, prinsessa
• tsar, tsaresa – keisari, keisari

Nafnorð

Nafnorð samanstendur af nafnorði og breytum þess: ákvarðanir, sem koma á undan nafnorðinu, og lýsingarorð og forsetningarsetningar, sem fylgja því.

Tvö mikilvægustu nafnorðin í setningu eru viðfangið og hluturinn. Efnið kemur á undan sögninni og hluturinn kemur á eftir sögninni. Aðrar nafnorð eru venjulega kynntar með forsetningum til að skýra hlutverk þeirra.

Nafnorð verður venjulega að innihalda ákvarðanatöku – kannski bara fleirtölumerkið -s. En þessi regla á ekki við um sérnöfn, um nöfn á virkum dögum, mánuðum og tungumálum, og um ótal nafnorð:

• Desembre es calda en Australia. – Desember er hlýr í Ástralíu.
• Nederlandes es mea lingua orijinal. – Hollenska er frummálið mitt.
• Me gusta pan. — Mér finnst brauð gott.

Reglan er líka oft slakað þegar nafnorðið fylgir forsetningu, sérstaklega í föstum orðatiltækjum:

• El es la comandor de polisia. — Hann er lögreglustjóri.
• Me no gusta come bur de aracide. — Mér líkar ekki við að borða hnetusmjör.
• Nos vade a scola. — Við erum að fara í skólann.
• Acel es un problem sin solve en matematica. – Þetta er óleyst vandamál í stærðfræði.
• Un virgula pare nesesada per claria. – Komma virðist nauðsynleg til skýrleika.

Lýsingarorði eða ákvarðanatöku er hægt að breyta með fyrri atviksorði. Þar sem atviksorð líta út eins og lýsingarorð eru mörg lýsingarorð venjulega aðskilin með kommum eða e. Í tali gerir tónfall muninn skýran:

• Sola un poma multe putrida ia resta. – Aðeins mjög rotið epli var eftir.
• Me ia encontra un fem bela intelijente. — Ég kynntist fallega greindri konu.
• Me ia encontra un fem bela, joven, e intelijente. – Ég kynntist fallegri, ungri og greindri konu.

Stundum er nafnorð bara tákn fyrir hvaða meðlim í bekknum sínum. Í slíkum tilfellum skiptir litlu hvort la eða un er notað, eða hvort nafnorðið er fleirtölu eða eintölu:

• La arpa es un strumento musical. – Harpan er hljóðfæri.
• Un arpa es un strumento musical. - Harpa er hljóðfæri.
• Arpas es strumentos musical. – Harpur eru hljóðfæri.

Fornafn er sértilvik nafnorðs. Ekki er venjulega hægt að breyta fornöfnum.

Viðurlag

Sagt er að tveir nafnorð séu í samsetningu þegar önnur fylgir beint á eftir öðrum og báðir vísa til sömu einingar. Í flestum tilfellum auðkennir önnur setningin eininguna:

• la Rio Amazona - Amazonfljótið
• la Mar Pasifica - Kyrrahafið
• la Isola Skye - eyjan Skye
• la Universia Harvard – Harvard háskóli
• la Funda Ford – Ford Foundation
• Re George 5 - King George V
• San Jacobo la major – heilagur Jakobs eldri
• Piotr la grande - Pétur mikli
• mea ami Simon - vinur minn Simon
• la parola "inverno" - orðið "inverno"
• la libro La prinse peti – bókin Litli prinsinn

Skammstöfun og stakir stafir geta beint á eftir nafnorði til að breyta því:

• La disionario es ance disponable como un fix PDF. – Orðabókin er einnig fáanleg sem PDF skjal.
• El ia porta un camisa T blu de escota V. – Hún var í bláum stuttermabol með V-hálsmáli.

Stundum eiga tvö nafnorð jafnt við um hlut eða persónu. Í þessum tilvikum eru nafnorðin tengd með bandstrik:

• un produor-dirijor – framleiðandi-leikstjóri
• un primador-scanador – prentaraskanni

Í öllum tilfellum er fleirtölu -s eða -es beitt fyrir bæði nafnorðin:

• la statos-membros – aðildarríkin
• produores-dirijores – framleiðandi-leikstjórar

Sérstakt tilvik felur í sér sögnina nomi (nafn):

• Nos ia nomi el Orion. - Við kölluðum hann Óríon.
• Me nomi esta forma un obelisce. — Þetta form kalla ég obelisk.

Ákvarðanir

Ákvarða er orð sem breytir nafnorði til að tjá tilvísun nafnorðsins, þar með talið auðkenni þess og magn. Fyrir utan fleirtölumerkið -s (sem er talið ákvarðandi í Elefen) koma ákvarðanirnar alltaf á undan nafnorðinu.

Það eru nokkrir mismunandi flokkar ákvarðana. Dæmigerð dæmi um hvern flokk eru: tota, la, esta, cual, cada, mea, multe, otra.

Forákveðnir

Tota þýðir "allt". Það gefur til kynna allt magn tilvísunar nafnorðsins. Ólíkt cada, vísar tota til heildarinnar, frekar en aðskildra einstaklinga sem samanstanda af því:

• Tota linguas es asurda. – Öll tungumál eru fáránleg.
• Me va ama tu per tota tempo. – Ég mun elska þig um alla tíð / allan tímann.
• La lete ia vade a tota locas. – Mjólkin fór um allt.
• On ia oia la musica tra tota la vila. – Tónlistin heyrðist um allan bæ.

Ambos þýðir "bæði". Það er hægt að nota í stað tota þegar vitað er að allt magnið er aðeins tvö. Nafnorðið verður að vera fleirtölu:

• Ambos gamas es debil. – Báðir fætur eru veikir.

Merkingarlega séð eru tota og ambos ekkert frábrugðin magntölum, en þeir eru meðhöndlaðir sem aðskilinn flokkur vegna setningafræðinnar: þeir koma á undan öllum öðrum ákvarðanir í nafnorði, þar á meðal la.

Þeir geta einnig verið notaðir sem fornöfn.

Dæmi: Faðir vor

Nos Padre

Lingua Franca Nova

Nos Padre ci es en sielo Tu nom ta es santida Tu rena ta veni Tu vole ta aveni En tera como en sielo Dona oji nos pan dial a nos E pardona nos detas a nos Como nos pardona la detas de otras E no dirije nos a tenta Ma libri nos de malia Amen

Tengt efni

• Lingua Franca Nova Geymt 20 febrúar 2014 í Wayback Machine
• Lingua Franca Nova - Wiki Geymt 8 maí 2013 í Wayback Machine
• Lingua Franca Nova - Yahoo Geymt 3 febrúar 2006 í Wayback Machine
• Lingua Franca Nova - Facebook
• Lingua Franca Nova - Disionario
• Lingua Franca Nova - Omniglot