Konunglega sænska vísindaakademían

Konunglega sænska vísindaakademían – (sænska: Kungliga Vetenskapsakademien (KVA)) – er ein af mörgum konunglegum akademíum í Svíþjóð. Akademían er sjálfstætt vísindafélag, sem hefur að markmiði að efla vísindin, einkum náttúruvísindi og stærðfræði, og auka áhrif þeirra í samfélaginu. Hún hefur aðsetur í Stokkhólmi.

Söguágrip og markmið

Vísindaakademían var stofnuð 2. júní 1739 af Carl Linnaeus grasafræðingi, Jonas Alströmer athafnamanni, Mårten Triewald verkfræðingi, embættismönnunum Sten Carl Bielke og Carl Wilhelm Cederhielm, og stjórnmálamanninum Anders Johan von Höpken. Akademían var afsprengi upplýsingarstefnunnar, og höfðu menn sem fyrimynd Royal Society í London og Académie Royale des Sciences í París.

Markmið vísindaakademíunnar er m.a.:

að vera þverfaglegt samfélag vísindamanna, þar sem þeir geta kynnst og skipst á skoðunum
að styðja og styrkja unga vísindamenn og bæta rannsóknaraðstöðu þeirra
að verðlauna framúrskarandi verk í vísindum
að greiða fyrir alþjóðlegum samskiptum og samstarfi vísindamanna
að vera málsvari vísinda í samfélaginu og hafa áhrif á stefnumörkun stjórnvalda í þeim efnum
að ýta undir áhuga á stærðfræði og náttúruvísindum í skólum
að miðla vísindalegri þekkingu til fræðimanna og almennings

Í Konunglegu sænsku vísindaakademíunni (KVA) er fjöldi sænskra félagsmanna undir 65 ára aldri takmarkaður við 175, og erlendra við 175. Alls eru um 400 Svíar í akademíunni, með eftirlaunaþegum.

Sem hliðstæða á sviði hugvísinda var árið 1753 stofnuð Kungliga Vitterhets Historie och Antikvitets Akademien (Konunglega bókmennta, sögu og fornfræðiakademían).

Verðlaun

Fagnefndir og Nóbels-nefndir á vegum vísindaakademíunnar hafa m.a. það hlutverk að útdeila alþjóðlegum verðlaunum. Hefur Svíum tekist að skapa þeim þann ramma, bæði hvað snertir virðuleika og faglega innistæðu, að þau njóta mikillar virðingar um allan heim. Meðal þeirra þekktustu eru:

Nóbelsverðlaunin í eðlisfræði og efnafræði
Nóbelsverðlaun í hagfræði, áður á vegum Seðlabanka Svíþjóðar (Ríkisbanka Svíþjóðar), sem leggur til verðlaunaféð
Crafoords verðlaunin í stjörnufræði og stærðfræði, jarðvísindum og lífvísindum (með áherslu á vistfræði)

Vísindaakademían veitir fjölda annarra verðlauna og viðurkenninga. Meðal þeirra eru:

Rolf Schock verðlaunin í rökfræði, heimspeki og stærðfræði
Gregori Aminoff verðlaunin í kristallafræði
Oskar Klein heiðurspeningurinn, í tengslum við minningarfyrirlestur í eðlisfræði

Fagnefndirnar útdeila einnig sér-sænskum verðlaunum. Meðal þeirra eru:

Göran Gustafsson verðlaunin fyrir rannsóknir í náttúruvísindum og læknisfræði
Söderberg verðlaunin í hagfræði eða lögfræði
Tage Erlander verðlaunin í eðlisfræði, efnafræði, tækni og líffræði
Ingvar Lindqvist verðlaunin fyrir kennslu í eðlisfræði, efnafræði, líffræði og stærðfræði.

Aðrar akademíur og vísindafélög í Svíþjóð

Í Svíþjóð er fjöldi af akademíum og vísindafélögum, sem margar hverjar takmarka sig við ákveðið áhugasvið, og þar sem aðild er háð vali eða mati á viðkomandi einstaklingi. Nokkrar akademíur vinna að því að efla menningarlíf í ákveðnum landshlutum.

Sænska akademían (Svenska Akademien), vinnur að því að styrkja stöðu sænsks máls og bókmennta, og útdeilir einnig Nóbelsverðlaunum í bókmenntum.

Konunglegar akademíur og vísindafélög

Kungliga Vitterhets Historie och Antikvitets Akademien, stofnuð 1753, til að efla rannsóknir á sviði hugvísinda, félagsvísinda, guðfræði og lögfræði, ásamt því að standa vörð um menningarminjar.
Kungliga Akademien för de fria konsterna, eða Konstakademien (Konunglega sænska listakademían), vinnur að því að efla listastarfsemi í Svíþjóð.
Kungliga Musikaliska Akademien (Konunglega sænska tónlistarakademían), vinnur að því að efla tónlistarstarfsemi, einkum með stuðningi við tónlistarmenntun, tónvísindi og listræna þróun innan greinarinnar.
Kungliga Gustav Adolfs Akademien för svensk folkkultur í Uppsölum, til að efla rannsóknir og útgáfu rita um sænska alþýðumenningu.
Kungliga Humanistiska Vetenskapssamfundet i Uppsala
Kungliga Vetenskapssamhället i Uppsala
Kungliga Vetenskaps-Societeten i Uppsala
Kungliga Vetenskaps- och Vitterhetssamhället i Göteborg
Kungliga Ingenjörsvetenskapsakademien (IVA), til að efla verkfræði-, tækni- og viðskiptagreinar.
Kungliga Krigsvetenskapsakademien, KKrVA
Kungliga Skogs- och Lantbruksakademien, vinnur að því að efla landbúnað, skógrækt og timburiðnað, með því að nýta rannsóknir og reynslu á því sviði.
Kungliga Örlogsmannasällskapet í Karlskrona
Kungliga Skytteanska Samfundet, styður og vekur athygli á menningu og vísindum í Norrlandi, eða Norður-Svíþjóð.
Vetenskapssocieteten i Lund

Nokkrar aðrar akademíur

Surströmmingsakademien, vinnur að því að viðhalda „surströmmings“-matarmenningunni (þ.e. súrum fiski)
Svenska Deckarakademin, veitir viðurkenningu fyrir glæpasögur, m.a. Martin Beck verðlaunin fyrir þýddar glæpasögur, sem Arnaldur Indriðason fékk 2005.
Svenska Serieakademien, veitir viðurkenningu fyrir teiknimyndasögur.
Gastronomiska akademien, til að efla og standa vörð um sænska matarmenningu.
Västra Gastronomiska Akademin
Skåneländska Gastronomiska Akademien
Svenska Projektakademien, um verkefnastjórnun.
Hallands akademi
Skaraborgs Akademi
Skånska Akademien
Smålands akademi
Värmländska Akademien.

Heimildir

Fyrirmynd greinarinnar var „Royal Swedish Academy of Sciences“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 9. október 2009.
Fyrirmynd greinarinnar var „Lista över svenska akademier“ á sænsku útgáfu Wikipedia. Sótt 9. október 2009.

Tenglar

Konunglega sænska vísindaakademían - vefsíða