Írska

Írska (Gaeilge), einnig þekkt sem gelíska eða írsk gelíska, er keltneskt tungumál sem er talað á Írlandi, sérstaklega á svokölluðum Gaeltacht-svæðum, sem flest eru á vesturströnd Írlands, sérstaklega í nágrenni Galway. Margir Írar sem hafa áhuga á tungu sinni og menningu reyna að halda henni lifandi, en enn sem komið er hafa tilraunir þessar borið takmarkaðan árangur. Skilti á Írlandi eru bæði á ensku og á írsku. Írska er eitt af 23 opinberum tungumálum Evrópusambandsins.

Írska Gaeilge
Málsvæði	Írland
Heimshluti	Írland
Fjöldi málhafa	280.000 sem móðurmál, 1 milljón sem annað mál í Írska lýðveldinu, 65.000 sem annað mál á Norður-Írlandi
Ætt	Indóevrópskt  Keltneskt   Eyjakeltneskt    Gelískt     Írska
Skrifletur	Latneskt stafróf
Opinber staða
Opinbert tungumál	Írland Evrópusambandið
Viðurkennt minnihlutamál	Bretland (Norður-Írland)
Stýrt af	Foras na Gaeilge
Tungumálakóðar
ISO 639-1	ga
ISO 639-2	ga
SIL	gle
ATH: Þessi grein gæti innihaldið hljóðfræðitákn úr alþjóðlega hljóðstafrófinu í Unicode.

Opinber gelísk svæði (gaeltacht).

Elsta írskan notaði Ogham-skriftina frá 4. öld fram á 6. öld, en síðan var latneska stafrófið notað. Fornírska var töluð frá 6. öld fram á 10. öld, og miðírska frá 10. öld fram á 12. öld.

Írsk og skosk gelísk áhrif á íslensku

Margir landnámsmenn á Íslandi komu frá Írlandi, Skotlandi og öðrum hlutum Bretlandseyja. Því er eðlilegt að nokkurra írskra áhrifa gæti í íslensku, en stundum getur verið um skosk gelísk áhrif að ræða. Í færeysku gætir einnig nokkurra írsk- og skosk-gelískra áhrifa.

Dæmi um tökuorð

• bagall; biskupsstafur (írska og gelíska: bachall)
• brekán; mislit ábreiða, rúmábreiða (gelíska: breacan)
• des, heydes; heystakkur
• gjalt (í orðasambandinu verða að gjalti)
• jaðrakan; vaðfugl (gelíska: adharcan)
• kapall; hestur
• kláfur; hrip, heymeis
• fjalaköttur; músagildra
• tarfur; naut (írska og gelíska: tarbh)

Dæmi um mannanöfn

• Brjánn
• Dufgus og Dugfús (Dubhgus)
• Dufþakur (Dubhtach)
• Eðna
• Kaðlín
• Kalman
• Kjaran (Ciarán)
• Kjartan
• Kormákur (Cormac)
• Melkorka
• Mýrkjartan
• Njáll (Niall)
• Trostan

Dæmi um örnefni

• Dímon
• Dufþaksholt
• Katanes

Tengt efni

• Skosk gelíska
• Manska
• Keltnesk tungumál

Heimildir

• Guðrún Kvaran. „Er vitað hversu mikil áhrif keltneska hafði á íslensku á landnámstímanum. Eru til dæmis einhver tökuorð úr keltnesku algeng í daglegu máli?“ Vísindavefurinn, 21. ágúst 2002. Sótt 28. nóvember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=2661.

Tenglar

• Írskar orðabækur á netinu

  Þessi tungumálagrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.