Verðtrygging
Verðtrygging felst almennt í því að verði á vöru, þjónustu eða skuldbindingum sé breytt eftir fyrirfram ákveðnum reglum, oftast í hlutfalli við vísitölur sem reiknaðar eru af viðurkenndum aðilum. Verðtrygging er einkum notuð til að tryggja að fjárskuldbindingar haldi verðgildi sínu, þó svo að gjaldmiðillinn sem þær eru í falli í verði miðað við þá vísitölu sem liggur til grundvallar. Með verðtryggingu lánsfjár og sparifjár er leitast við að tryggja að endurgreiðslur í framtíðinni haldi verðgildi sínu, eða kaupmætti, frá þeim degi sem lán er veitt eða sparnaður hefst.
Verðtrygging er stundum notuð þar sem verðbólga er há eða hefur verið há, til dæmis á Íslandi þar sem verðtryggð lán hafa verið boðin um árabil og náð mikilli útbreiðslu á lánamarkaði. Lengi vel tók verðtrygging mið af lánskjaravísitölu sem var notuð frá árinu 1979, en frá árinu 1995 hefur verið miðað við vísitölu neysluverðs sem Hagstofa Íslands reiknar og birtir opinberlega. Þar sem lán eru tengd við verðlagsþróun hækka þau í sama hlutfalli og verðbólga, eða lækka þá sjaldan sem verðhjöðnun á sér stað. Hækkun hlutaðeigandi vísitölu getur haft víðtæk áhrif og veldur því meðal annars að skuldir þeirra sem tekið hafa verðtryggð lán hækka að nafnvirði, þ.e. í krónum talið, og greiðslubyrði þeirra þyngist að sama skapi í krónum. Bæði höfuðstóll og greiðslubyrði standa hins vegar í stað að raunvirði (kaupmætti) því að hver króna er minna virði en áður.
Tvenns konar aðferðum er beitt við útreikning verðtryggðra lána á Íslandi, annars vegar eru verðbætur reiknaðar og lagðar á greiðslur af láninu og hins vegar á höfuðstól skuldarinnar hverju sinni áður en greiðslur eru reiknaðar. Lög um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 heimila þó aðeins fyrrnefndu aðferðina þ.e. að verðbæta greiðslur, og hafa því verið uppi skiptar skoðanir um lögmæti þeirrar síðarnefndu þ.e. að verðbæta höfuðstól. Stærðfræðilega eru aðferðirnar hins vegar á endanum jafngildar.[1][2]
Allmargar ólíkar vísitölur eru reiknaðar út hér á landi. Í riti Seðlabanka Íslands, Hagtölum mánaðarins, eru birtar sjö vísitölur. Fleiri vísitölur eru reiknaðar út reglulega, oftast af Hagstofu Íslands. Einnig þekkjast aðferðir við verðtryggingu sem taka mið af fleiri en einni vísitölu, eða vísitölu sem er samansett úr nokkrum undirvísitölum.
Auk verðtryggingar miðað við verðlagsvísitölur tíðkaðist mestan hluta 20. aldar á Íslandi að verðtryggja fjárskuldbindingar miðað við gengi erlendra gjaldmiðla, en slík verðtrygging hefur jafnan verið kölluð gengistrygging. Með lögum um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 voru heimildir til að miða verðtryggingu skuldbindinga í íslenskum krónum við annað en vísitölu neysluverðs felldar brott, og hefur gengistrygging síðan þá verið óheimil á Íslandi.
LagaumgjörðBreyta
- Lög um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001
- Reglur nr. 492/2001 um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár.
- Reglur nr. 278/2010 um breytingu á reglum um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár nr. 492/2001.
- Reglur nr. 369/2010 um breytingu á reglum um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár nr. 492/2001.
- Minnisblað um verðtryggingu. Magnús Ingi Erlingsson, hdl., janúar 2011. (Rekur þróun laga um verðtryggingu frá 1979 til samtímans.)
TenglarBreyta
- Vísindavefurinn: „Hvað eru verðbætur?“
- Vísindavefurinn: „Hvað mörg lönd í heiminum leyfa verðtryggingu lána?“
- Vísindavefurinn: „Hvers vegna lækka ekki verðtryggð lán þegar verðbólga lækkar?“
- Vísindavefurinn: „Hvaða kostir og gallar fylgja afnámi verðtryggingar af húsnæðislánum?“
- Viðskiptaráðuneytið, október 1998. Endurskoðun á verðtryggingarstefnu stjórnvalda. (Nefndarálit.)
- Seðlabanki Íslands. Fjármálatíðindi (valið efni um verðtryggingu). (Samantekt Hagsmunasamtaka heimilanna.)
- Seðlabanki Íslands. Sérrit 3: Verðtrygging lánsfjármagns og vaxtastefna á Íslandi.
- Seðlabanki Íslands. Peningamál 2003/2. Rammagrein 2: Áhrif vaxta, verðbólgu og gengisbreytinga á fjárhagslega stöðu fyrirtækja og heimila.
- Seðlabanki Íslands. Peningamál 2003/2. Verðtrygging og fastir vextir.
- Seðlabanki Íslands. Efnahagsmál, 1. rit febrúar 2009. Ásgeir Daníelsson: Verðtrygging og peningastefna.
- Seðlabanki Íslands. Efnahagsmál, 6. rit desember 2013. Lúðvík Elíasson: Verðtrygging 101.
- Ólafur Margeirsson, Pressan.is, desember 2013. Verðtrygging 201.
- Hagsmunasamtök heimilanna, janúar 2014. Verðtrygging 102: Falleinkunn Seðlabanka Íslands í verðtryggingu 101.
- Morgunblaðið, 16. október 1993. Skýrsla vaxtanefndar um verðtryggingu - Óæskileg áhrif á vaxtamyndun.
- Fréttablaðið, 3. maí 2006. Er verðtrygging vond?
- Ólafur Margeirsson, Pressan.is, janúar 2011. Verðtrygging: Eilífðarvélin sem brást.
- Landsbankinn, 28. júlí 2011. Sigurjón Gunnarsson. Verðbætur á verðtryggð lán: Hvernig eru þær reiknaðar?
- Ólafur Margeirsson, Pressan.is, ágúst 2011. Krónan og verðtryggingin.
- Draga úr vægi verðtryggingar, RÚV fréttir, nóvember 2011.
- Ólafur Margeirsson, Pressan.is, september 2012. Er verðtryggingarkerfið verðbólguhvetjandi?
- Arev, desember 2012. Hugleiðingar um T-afleiðuna sem samofin er verðtryggðu láni.
- Neytendastofa, 2013. Almennar upplýsingar og dæmi um þróun höfuðstóls og greiðslubyrði lána.
- Forsætisráðuneytið, 2014. Afnám verðtryggingar. Skýrsla sérfræðingahóps og gagnasafn um verðtryggingu.
- Forsætisráðuneytið, mars 2013. Skýrsla sérfræðingahóps um sjálfvirkar verðbreytingar.
