Stephan G. Stephansson

Stephan G. Stephansson, upphaflega Stefán Guðmundur Guðmundsson (3. október 1853 á Kirkjuhóli í Skagafirði – 9. ágúst 1927 í Alberta í Kanada), var landnemi og ljóðskáld í Vesturheimi. Oftast talinn hafa fylgt raunsæisstefnunni.

Æviferill

Stefán fæddist þann 3. október árið 1853 á Kirkjuhóli og var skírður Stefán Guðmundur Guðmundsson. Talað er um annan fæðingardag eða jafnvel fæðingarstað í sumum heimildum en það á rætur sínar að rekja til þess að presturinn sem skírði hann í Víðimýrarkirkju fór ekki rétt með í kirkjubókinni. Til fimmtán ára aldurs bjó Stefán í Skagafirði, en fluttist þá í Þingeyjarsýslu og starfaði þar sem vinnumaður. Hann bjó þar allt til þess er hann fluttist til Vesturheims með foreldrum sínum og systur árið 1873, þá að verða tvítugur. Í fimm ár bjó hann í Wisconsinfylki í Bandaríkjunum og kvæntist sama ár og hann flutti þaðan náfrænku sinni, Helgu Sigríði Jónsdóttur. Þau áttu saman átta börn, en sex þeirra komust upp.

Næst bjó Stefán að Görðum í Norður-Dakóta, í tíu ár. Þar lést faðir hans, en Stefán sá fyrir foreldrum sínum á meðan þau lifðu. Árið 1889 fluttist hann síðan til Albertafylkis í Kanada og bjó þar til dauðadags, en Stefán lést þann 9. ágúst árið 1927, næstum 74 ára.

Fyrstu ár Stefáns í Vesturheimi vann hann t.d. við járnbrautalagningu og skógarhögg en hætti því upp úr fertugu og einbeitti sér að búskapnum. Hann afrekaði það sem bóndi að nema land þrisvar og virðist hafa farist það vel úr hendi. Í Wisconsin kallaði Stefán sig Stefán Guðmundsson en í Dakóta var hann skrifaður Stefansson. Þetta leiddi til þess að bréf hans rugluðust við bréf annarra Stefanssona svo Stefán tók upp nafnið Stephan G. Stephansson sem hann varð þekktur undir.

Hús Stefáns og Helgu í Alberta stendur enn á heimilisjörð fjölskyldunnar, skammt frá þorpinu Markerville. Húsið (Stephansson House) hefur verið gert upp og í dag er það sögustaður á vegum Albertafylkis (Alberta Provincial Historic Site). Á sumrin (maí-ágúst) er það opið almenningi.

Skáldskapur

Fyrsta ljóðakver Stefáns var Úti á víðavangi sem kom út árið 1894. Ljóðabækur hans urðu fjölmargar, flestar gefnar út í Reykjavík. Eitthvað af lausamáli eftir hann birtist líka í íslensku blöðunum fyrir vestan. Meginverk hans verður að teljast Andvökur I-VI sem út kom á árunum 1909-1938. Andvökur draga nafn sitt af því að Klettafjallaskáldið, eins og Stefán er oft nefndur, átti erfitt með svefn í Vesturheimi og flest ljóð hans því samin á nóttunni. Vegna þess að mikið af skáldskap Stefáns varð til á nóttunni er slæðingur af villum í ljóðum hans. Stíll hans var allajafna líka nokkuð tyrfinn og yrkisefnin óvenjuleg svo hann hefur ekki átt upp á pallborðið hjá öllum fræðimönnum. Ekki bætir úr skák að hann var á móti því að skýringar fylgdu ljóðum hans, þótti það skemma ljóðið.

Úr Íslendingadagsræðu Stephans G. frá 1904:

Þó þú langförull legðir

sérhvert land undir fót,

bera hugur og hjarta

samt þíns heimalands mót,

frænka eldfjalls og íshafs!

sifji árfoss og hvers!

dóttir langholts og lyngmós!

sonur landvers og skers!

Yfir heim eða himinn

hvort sem hugar þín önd,

skreyta fossar og fjallshlíð

öll þín framtíðarlönd!

Fjarst í eilífðar útsæ

vakir eylendan þín:

nóttlaus voraldar veröld,

þar sem víðsýnið skín.

Það er óskaland íslenskt,

sem að yfir þú býr,

aðeins blómgróin björgin,

sérhver baldjökull hlýr,

frænka eldfjalls og íshafs!

sifji árfoss og hvers!

dóttir langholts og lyngmós!

sonur landvers og skers!

Heimildir

Stephan G. Stephansson. 1939. Andvökur. Sigurður Nordal sá um útgáfuna. Mál og menning, Reykjavík.
Stephan G. Stephansson. 1957. „Stephan G. Stephansson.“ Merkir Íslendingar –Ævisögur og minningargreinar VI, bls. 278-305. Þorkell Jóhannesson bjó til prentunar. Bókfellsútgáfan, Reykjavík.
Viðar Hreinsson. 1996. „Stephan G. Stephansson.“ Íslensk bókmenntasaga III. Halldór Guðmundsson ritstýrði. Mál og menning, Reykjavík.
Sverrir Kristjánsson. 1987. „ Efnishyggja og húmanismi Stepháns G. Stephánssonar. “ Ritsafn, fjórða bindi, bls. 97- 110. Mál og menning, Reykjavík.

Tenglar

Hús skáldsins að grotna niður; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1971
Aldarafmæli Stephan G. Stephanssonar; grein í Morgunblaðinu 1953 Geymt 12 mars 2016 í Wayback Machine
Andvökur 1. bindi; grein í Morgunblaðinu 1953^{[óvirkur tengill]}
Stephan G. Stephansson. Guðmundur Friðjónsson, Skírnir 1. desember 1907, bls. 289–314.