Stókastísk hryðjuverk

Stókastísk hryðjuverk er notað til að lýsa því þegar stjórnmála- eða fjölmiðlafólk talar opinberlega um manneskju eða hóp á þann hátt að það hvetur stuðningsmenn eða fylgjendur þeirra til ofbeldis gegn hópnum. Ólíkt hvatningu til hryðjuverka er þetta gert með því að nota óbeint, óljóst eða dulkóðað tungumál sem gerir talsmanni kleift að kasta af sér ábyrgð á ofbeldinu. Skoðanir á alþjóðlegri þróun benda til vaxandi ofbeldisfullrar orðræðu og pólitísks ofbeldis, skoðanir benda einnig til fjölgunnar á stókastískum hryðjuverkum.

Orðsif og tengd hugtök

Stókastískt lýsir einhverju handahófskenndu, sem felur í sér tilviljanir eða líkindi.

Hryðjuverk fela í sér ólöglega notkun ofbeldis eða ógnunarí þágu pólitískra, félagslegra eða hugmyndafræðilegra markmiða.

Hugtakið Stókastísk hryðjuverk er þýðing á enska hugtakinu Stochastic Terrorism sem er sjálft dregið af enska læknisfræðihugtakinu Stochastic Harm. Stochastic Harm á við um handahófskenndar neikvæðar afleiðingar lækninga eða aðgera. Sem dæmi eru einhverjar líkur á því að geislameðferð gegn krabbameini geti valdið krabbameini. Einnig hefur hugtakið Stochastic Harm verið notað um afleiðingar umhverfisvandamála eða einstaka tegunda falsfrétta.

Helstu einkenni

Stókastísk hryðjuverk eru fræðilegt hugtak sem hefur enga lagalega skilgreiningu. Hugtakið er greint frá öðrum tegundum hryðjuverka vegna óbeins, handahófskennds og opinbers eðli hryðjuverkana.

1. Orðræða: Opinber manneskja eða hópur dreifir ofbeldisfullri eða espandi orðræðu, í gegnum samfélagsmiðla eða fjölmiðla, orðræðunni er beint að afmörkuðu fólki eða afmörkuðum hópi fólks, stundum með því að stinga upp á lögleiðingu ofbeldis. Þessi orðræða er oft á tíðum vernduð vegna notkunar á óljósum dulkóðuðum hugtökum, hundflautna, brandara, vísbendinga og frekari djúpgerð í orðræðunni. Af öðrum þemum sem greind hafa verið mætti meðal annars nefna svart-hvítt siðferðis/frásögnauk þess að mála óvin upp sem banvæna ógn, sem hefur verið líkt við aðferðir hryðjuverkahópa til að vekja róttækni. Þessar árásir í formi orðræðu eru oft endurteknar og styrktar innan bergmálshelli.
2. Talsmenn: Venjulega er það talsmaðurinn, áhrifamikill pólitískur eða fjölmiðlafulltrúi, sem er kallaður "stókastikur hryðjuverkamaður" fyrir meinta óbeina sekt sína fyrir árásina. Erfitt er að sannreyna að talsmaðurinn eða "stókastíski hryðjuverkamaðurinn" sé vísvitandi að beita þessum aðferðum til að hvetja til ofbeldis, áhrif orðræðunnar eru samt þau sömu. Talsmaðurinn nýtur vafans og afneitar tengslum við árásir sem gætu átt sér stað, þar sem orð þeirra voru ekki skýr hvatning til ofbeldis og vegna skorts á beinum skipulagslegum tengslum milli talsmanns og geranda. Talsmaðurinn getur ekki verið ákærður fyrir þáttöku sína svo lengi sem orðræðan uppfyllir ekki lagalega skilgreiningu á hvatningu. Þetta er lykilatriði í aðgreiningu stókasískra hryðjuverka frá öðrum gerðum hryðjuverka. Í máli sem fór fyrir Hæstarétt Bandaríkjanna árið 1969, Brandenburg v. Ohio var því haldið fram að ofbeldisfull, æsandi orðræða gæti ekki verið refsað nema það sé vísvitandi og líklegt að orðræðan leiði til ólögmæts athæfis. Hins vegar varar Kurt Braddock við því að orðræða geti verið mjög hættuleg þó hún sé fullkomlega lögleg.
3. Innblástur: Einstaklingur eða hópur, án nokkurra tengsla við neina þekkta hryðjuverkahópa, heyrir eða les orðræðuna og finnur innblásturinn eða hvattninguna sem þurfti til að ýta þeim til ofbeldis gegn fórnarlambi orðræðunnar. Einstaklingurinn eða hópurinn trúir því að ofbeldið muni framfleita eða styðja við pólitískt eða hugmyndafræðilegt markmið.
4. Árás: Árásarmaður fremur hryðjuverk sem gæti falið í sér líkamlegt ofbeldi, ógnir eða aðrar aðgerðir sem ætlaðar eru til að skaða, vekja ótta eða ógna. Fórnarlömbin ýmist lenda í eða óttast ofbeldi, lenda í áreiti á netinu eða fá morð hótanir.
5. Líkindi: Þótt ógerlegt sé að spá fyrir um einstaka ofbeldisverknað vegna óbeins orsakasambands orðræðunnar við ofbeldið, gerir orðræðan ógnir og hryðjuverk líklegri. Samt er hægt að skoða hryðjuverkin í samhengi tölfræðilega marktæks sambands við orðræðuna, þó einstaka árásir séu of handahófskenndar (Stókastískar) til að spá fyrir um.

Uppruni hugtaksins

Árið 2002 var hugtakið fyrst notað af Gordon Woo, þó að notkun hans hafi haft aðra merkingu og áherslu hugtakinu er gefið í dag.

Fyrsta notkun hugtaksins eins og það er notað í dag er talin koma frá bloggaranum, G2geek, á Daily Kos miðlinum árið 2011, þegar hann skilgreinir það sem: "The use of mass communications to stir up random lone wolves to carry out violent or terrorist acts that are statistically predictable but individually unpredictable, with plausable deniability for those creating media messaging."

Fyrir árið 2016 var "stókastísk hryðjuverk" talið "óljóst" fræðilegt hugtak. Í kosningabaráttu þann 9. ágúst 2016 sagði þáverandi frambjóðandi Donald Trump: "If [Hillary Clinton]" gets to pick her judges, nothing you can do, folks. Although the Second amendment people, maybe there is. I dont know." Þessi ummæli fengu mikil gagnrýni og voru fordæmd fyrir að hvetja til ofbeldis. Þeim var lýst af fjölmiðlum sem stókastískum hryðjuverkum og vinsældir hugtaksins jukust um mun.

Dæmi á Íslandi

Nokkur dæmi um meðvituð eða ómeðvituð stókastísk hryðjuverk á Íslandi.

• Orðræða Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar í garð innflytjenda með áherslu á múslima.
• Orðræða Jóns Gunnarssonar í garð innflytjenda.
• Orðræða Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar í garð innflytjenda og hinsegin fólks.
• Gjörningur ÍBV á þrettándagleði 2022.