Maria Goeppert-Mayer
Maria Goeppert-Mayer (28. júní 1906 – 2. ágúst 1972) var þýsk-bandarískur eðlisfræðingur sem vann til Nóbelsverðlaunanna í eðlisfræði árið 1963 fyrir rannsóknir sínar á sviði kjarneðlisfræðinnar. Hún var önnur konan sem vann til verðlaunanna á eftir Marie Curie.[1]
Maria Goeppert-Mayer | |
|---|---|
 Maria Goeppert-Mayer árið 1963. | |
| Fædd | 28. júní 1906 |
| Dáin | 2. ágúst 1972 (66 ára) |
| Þjóðerni | Þýsk, síðar bandarísk |
| Menntun | Georg-August-háskólinn í Göttingen |
| Störf | Eðlisfræðingur |
| Maki | Joseph Edward Mayer |
| Börn | 2 |
| Verðlaun |  Nóbelsverðlaun í eðlisfræði (1963) |
| Undirskrift | |
 | |
Æviágrip
breytaMaria Goeppert-Mayer fæddist (undir nafninu Maria Göppert) í borginni Kattowitz, sem tilheyrði þá þýska keisaraveldinu en er nú í Póllandi. Þegar Maria var fjögurra ára flutti fjölskylda hennar til Göttingen, þar sem faðir hennar hafði fengið stöðu prófessors í barnalækningum við Georg-August-háskólann.[2]
Eftir að Maria lauk grunnskólanámi skráði hún sig til þriggja ára undirbúningsnáms fyrir konur í einkaskóla sem rekinn var af kvenréttindasamtökum í borginni. Skólinn varð gjaldþrota stuttu eftir ósigur Þjóðverja í fyrri heimsstyrjöldinni en árið 1924 stóðst Maria inntökupróf í Georg-August-háskólann og hóf háskólanám í stærðfræði. Maria skipti síðar yfir í eðlisfræðinám að áeggjan prófessorsins Max Born.[2]
Maria hóf doktorsnám í Göttingen-háskólanum árið 1928. Árið 1930 giftist hún Joseph Edward Mayer, bandarískum eðlisfræðingi sem hafði hlotið styrk frá Rockefeller-stofnuninni til rannsóknarnáms í Göttingen. Sama ár varði Maria doktorsritgerð sína, þar sem hún fjallaði á skammtafræðilegar líkur á tvíljósaútgeislun frá atómi þegar rafeind stekkur niður á innra hvel. Doktorsleiðbeinendur hennar voru Max Born og James Franck.[2]
Maria flutti stuttu síðar ásamt eiginmanni sínum til Bandaríkjanna, þar sem Joseph hafði fengið stöðu við efnafræðideild Johns Hopkins-háskólans í Baltimore. Maria hlaut aðstoðarmannsstöðu við eðlisfræðideildina og fékk þannig aðgang að starfsemi deildarinnar. Hún vann ásamt Karl F. Herzfeld og skrifaði með honum greinar um eðlisefnafræði. Hún dvaldi í Göttingen sumrin 1931 og 1933 og skrifaði ítarlega grein um kristallasveiflur með Max Born.[2]
Goeppert-Mayer flutti til New York árið 1939 ásamt eiginmanni sínum, sem hafði fengið stöðu við Columbia-háskóla. Þar starfaði hún meðal annars ásamt Harold Urey við rannsóknir á aðgreiningu úransamsæta og hvort hægt væri að skilja þær að með ljósefnavirkum hvörfum. Í háskólanum hóf hún einnig samstarf með Enrico Fermi, sem taldi hana á að reyna að segja fyrir um hvelamynstur og gildisrafeindir á óuppgötvuðum frumeindum sem liggja utar í lotukerfinu en úran.[2]
Árið 1946 hlaut Goeppert-Mayer stöðu prófessors í kjarneðlisfræði við Chicago-háskóla. Í lok seinni heimsstyrjaldarinnar tók hún ásamt J. Hans D. Jensen, prófessor við Tækniháskólann í Hanover, þátt í rannsóknum á eðli kjarnamættisins til að útskýra fyrirbrigði eins og segulmætti, reglubundin minniháttar stökk í bindiorku og orkuróf gammageisla. Goeppert-Mayer og Jensen birtu niðurstöðugreinar sínar í tímaritinu Physical Review árið 1949 og útskýrðu þar að víxlverkum kjarnamættisins við samanlagðan spuna og brautarhverfiþunga stýrði því hvernig róteindir og nifteindir röðuðust í hvel.[2]
Goeppert-Meyer og Jensen hlutu Nóbelsverðlaunin í eðlisfræði fyrir rannsóknir sínar árið 1963 ásamt bandarísk-ungverska eðlisfræðingnum Eugene Wigner. Árið 1960 hlutu Maria og Joseph bæði prófessorsstöður við Kaliforníuháskóla í San Diego. Maria Goeppert-Meyer lést í San Diego árið 1972.[2]
Tilvísanir
breyta- ↑ Guðrún Hálfdánardóttir (9. desember 2017). „Hvar eru konurnar?“. mbl.is. Sótt 5. ágúst 2019.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Örn Helgason (25. nóvember 2011). „Hver var Maria Goeppert-Mayer og hvert var hennar framlag til vísindanna?“. Vísindavefurinn. Sótt 9. apríl 2024.