Marie-Anne Paulze Lavoisier

Marie-Anne Pierrette Paulze (20. janúar 1758 í Montbrison, Loire-héraði, Frakklandi – 10. febrúar 1836) var franskur efnafræðingur og hefðarkona. Frú Lavoisier var eiginkona efnafræðingsins og aðalsmannsins Antoine Lavoisier og starfaði sem félagi hans á rannsóknarstofu og lagði sitt af mörkum til vinnu hans. Hún gegndi lykilhlutverki í þýðingum á nokkrum vísindaverkum og átti stóran þátt í stöðlun vísindalegrar aðferðar.

Portrett af herra og frú Lavoisier eftir Jacques-Louis David, 1788 (Metropolitan Museum of Art, Manhattan, New York)

Æviágrip

Faðir hennar starfaði fyrst og fremst sem lögfræðingur og fjármálamaður. Megnið af tekjum hans kom frá rekstri Ferme-Générale (almenna búið) sem var einkasamsteypa fjármálamanna sem greiddi franska konungdæminu fyrir þau forréttindi að fá að innheimta tiltekna skatta. Móðir hennar, Claudine Thoynet Paulze, lést árið 1761, og lét eftir sig Marie-Anne, þá þriggja ára, og tvo syni. Eftir dauða móður hennar var Paulze sett í klaustur þar sem hún hlaut formlega menntun.

Þrettán ára gömul fékk Paulze bónorð frá hinum fimmtuga greifa af Amerval. Jacques Paulze reyndi að andmæla ráðahagnum, en var hótað starfsmissi hjá Ferme-Générale. Til að koma í veg fyrir hjónabandið bauð Jacques Paulze einum samstarfsmanni sínum að biðja um hönd dóttur sinnar í staðinn. Þessi samstarfsmaður var Antoine Lavoisier, franskur aðalsmaður og vísindamaður. Lavoisier samþykkti bónorðið og þau Marie-Anne giftust 16. desember 1771. Lavoisier var 28 ára en Marie-Anne 13 ára.

Lavoisier hélt áfram að vinna fyrir Ferme-Générale, en árið 1775 var hann skipaður byssupúðurstjóri, sem varð til þess að hjónin settust að í vopnabúrinu, Arsenal, í París. Þar blómstraði áhugi Lavoisier á efnafræði eftir að hafa áður hlotið þjálfun á efnafræðistofu Guillaume François Rouelle, og með fjárhagslegu öryggi bæði fjölskyldu hans og Paulze, auk ýmissa titla og annarra viðskipta, gat hann sett upp rannsóknarstofu með nýjustu tækjum. Paulze fékk fljótlega áhuga á vísindarannsóknum hans og fór að taka virkan þátt á rannsóknarstofu eiginmanns síns.

Eftir því sem áhugi hennar óx fékk hún formlega þjálfun á þessu sviði hjá Jean Baptiste Michel Bucquet og Philippe Gingembre, sem báðir voru samstarfsmenn Lavoisier á þeim tíma. Lavoisier-hjónin eyddu mestum tíma sínum saman á rannsóknarstofunni og unnu saman sem teymi við rannsóknir á mörgum vígstöðvum. Hún aðstoðaði hann einnig með því að þýða skjöl um efnafræði úr ensku yfir á frönsku. Reyndar var meirihluti rannsóknarstarfsins sem fór fram á rannsóknarstofunni sameiginlegt verkefni Paulze og eiginmanns hennar, þar sem Paulze var aðallega í hlutverki aðstoðarkonu.

Franska byltingin

Árið 1794 var Lavoisier, vegna áberandi stöðu sinnar í Ferme-Générale, stimplaður svikari af frönskum byltingarmönnum á tímum Ógnarstjórnarinnar. Faðir Paulze, annar þekktur meðlimur Ferme-Générale, var handtekinn á svipuðum forsendum. Þann 28. nóvember 1793 gafst Lavoisier upp fyrir byltingarmönnum og var fangelsaður í Port-Libre. Alla fangelsisvistina heimsótti Paulze Lavoisier reglulega og barðist fyrir lausn hans. Hún lagði mál hans fyrir Antoine Dupin, sem var ákærandi Lavoisier og fyrrverandi meðlimur Ferme-Générale. Hún sagði frá afrekum eiginmanns síns sem vísindamanns og mikilvægi hans fyrir franska þjóð. Þrátt fyrir tilraunir hennar var réttað yfir Lavoisier, hann sakfelldur fyrir landráð og tekinn af lífi 8. maí 1794 í París, þá fimmtugur að aldri. Jacques Paulze var einnig tekinn af lífi sama dag.

Eftir dauða Lavoisiers varð Paulze bitur yfir því sem hafði komið fyrir eiginmann hennar. Hún varð gjaldþrota eftir að nýja ríkisstjórnin gerði fjármuni hennar og eignir upptækar (sem var síðar skilað). Að auki lagði nýja ríkisstjórnin hald á allar minnisbækur Lavoisier og tækjabúnað. Þrátt fyrir þessi áföll stóð Marie-Anne að útgáfu síðustu endurminninga Lavoisier, Mémoires de Chimie, samantekt á ritgerðum hans og samstarfsmanna hans sem sýndu fram á meginreglur nýju efnafræðinnar. Fyrra bindið innihélt rannsóknir á hita og myndun vökva, en hið síðara fjallaði um hugmyndir um bruna, loft, bökun málma, virkni sýra og samsetningu vatns. Í upprunalega eintakinu skrifaði Paulze formálann og réðist þar á byltingarmenn og samtíðarmenn Lavoisier, sem hún taldi bera ábyrgð á dauða hans. Þessi formáli var hins vegar ekki birtur í endanlegu útgáfunni. Engu að síður tryggði viðleitni hennar að nafni eiginmanns hennar var haldið á lofti innan efnafræðinnar.

Seinni æviár

Benjamin Thompson

Paulze giftist aftur árið 1804, eftir fjögurra ára tilhugalíf og trúlofun, Benjamin Thompson (Rumford greifa). Rumford var einn þekktasti eðlisfræðingurinn á þeim tíma, en hjónaband þeirra tveggja var erfitt og skammvinnt. Paulze krafðist þess alla ævi að fá að halda eftirnafni fyrri eiginmanns síns, sem sýndi hollustu hennar við hann. Marie lést skyndilega á heimili sínu í París þann 10. febrúar 1836, 78 ára að aldri. Hún er grafin í kirkjugarðinum Pére-Lachaise í París.

Framlög til efnafræði

Frú Lavoisier aðstoðar eiginmann sinn við rannsóknir hans á öndun manna; hún sést við borðið lengst til hægri.

Paulze fylgdi Lavoisier á rannsóknarstofu hans á daginn, gerði færslur í minnisbækur rannsóknarstofunnar hans og teiknaði skýringarmyndir af tilraunum hans. Þjálfunin sem hún hafði fengið frá málaranum Jacques-Louis David gerði henni kleift að teikna nákvæmlega og nákvæmlega tilraunatæki, sem síðar hjálpaði mörgum samtímamönnum Lavoisier að skilja aðferðir hans og niðurstöður. Auk þess ritstýrði hún skýrslunum hans. Saman umbyltu Lavoisier-hjónin efnafræðinni, sem átti rætur að rekja til gullgerðarlistar og var á þeim tíma flókin vísindi sem byggðust á kenningum George Stahl um brunaefni.

Á átjándu öld var hugmyndin um brunaefni (eldlíkt frumefni sem fæst eða losnar við bruna efnis) notuð til að lýsa sýnilegum breytingum á eiginleikum efna við bruna. Paulze, sem kunni bæði ensku, latínu og frönsku, gat þýtt ýmis verk um brunaefni á frönsku fyrir eiginmann sinn. Hugsanlega var mikilvægasta þýðing hennar ritgerð Richard Kirwan, Essay on Phlogiston and the Constitution of Acids, sem hún bæði þýddi og gagnrýndi, bætti við neðanmálsgreinum eftir því sem á leið og benti á villur í efnafræðinni sem sett var fram í ritgerðinni. Þrátt fyrir framlag sitt var hún ekki skráð sem þýðandi í upprunalega verkinu heldur í síðari útgáfum. Hún þýddi einnig verk eftir Joseph Priestley, Henry Cavendish og fleiri til einkanota fyrir Lavoisier. Þetta var ómetanleg þjónusta við Lavoisier, sem reiddi sig á þýðingar Paulze á erlendum verkum til að fylgjast með þróun í efnafræði. Í tilviki brunaefnis var það þýðing Paulze sem sannfærði hann um að hugmyndin væri röng, sem leiddi til rannsókna hans á bruna og uppgötvunar súrefnis.

Paulze átti þátt í útgáfu Grunnritgerðar um efnafræði árið 1789, þar sem Lavoisier setti fram hugmynd sína um efnafræði sem heildstæða vísindagrein. Þessi vinna reyndist mikilvæg í sögu efnafræðinnar, þar sem hún kynnti hugmyndina um varðveislu massa, sem og lista yfir frumefni og nýtt kerfi fyrir efnaflokkun. Paulze lagði til þrettán teikningar sem sýndu allan tækjabúnað og efni sem Lavoisier-hjónin notuðu í tilraunum sínum. Hún hélt einnig nákvæmar skrár yfir þær aðferðir sem fylgt var og gaf þannig niðurstöðum Lavoisiers gildi.

Áður en hún lést tókst Paulze að endurheimta næstum allar minnisbækur og rannsóknartæki Lavoisiers, sem flest eru varðveitt í safni Cornell-háskóla, sem er það stærsta sinnar tegundar utan Evrópu. Árið sem hún lést kom út bók sem sýndi að Marie-Anne átti ríkulega búið guðfræðibókasafn með bókum sem innihéldu útgáfur af Biblíunni, Játningum heilags Ágústínusar, Discours sur la Bible eftir Jacques Saurin, Essais de Morale eftir Pierre Nicole, Lettres provinciales eftir Blaise Pascal, Sermons eftir Louis Bourdaloue, De Imitatione Christi eftir Thomas à Kempis o.s.frv.

Listnám

Paulze fékk kennslu í myndlist hjá Jacques-Louis David árið 1785 eða snemma árs 1786. Ekki löngu síðar, líklega einhvern tímann árið 1787, málaði David mynd í fullri stærð af Paulze og eiginmanni hennar, þar sem hún er í forgrunni. Listræn þjálfun Paulze gerði henni ekki aðeins kleift að skrásetja og myndskreyta tilraunir og rit eiginmanns síns (hún teiknaði sjálfa sig meira að segja sem þátttakanda í tveimur myndum af tilraunum eiginmanns síns) heldur einnig, til dæmis, að mála mynd af Benjamin Franklin, einum af mörgum vísindalegum hugsuðum sem voru gestir hennar. Síðar slitnaði upp úr tengslum Paulze við David vegna róttækra hugmynda þess síðarnefnda í frönsku byltingunni.