Málsháttur
Málsháttur er fullgerð setning sem oftast felur í sér gamla lífsspeki, almenn sannindi, meginreglu eða lífsviðhorf. Íslenskir málshættir eru auk þess oft með stuðla. Málshættir eru oft notaðir í upphafi ræðna eða til að krydda mál sitt almennt. Þeir hafa einnig verið prentaðir á litla miða og fylgja oft páskaeggjum á Íslandi. Hinn spænski rithöfundur Miguel de Cervantes, höfundur bókarinnar um Don Kíkóta, lýsti málshættinum þannig: „Málsháttur er stutt setning byggð á langri reynslu“.
Hér áður fyrr merkti íslenska orðið málsháttur einnig stíll, eða hvernig ræða var flutt.
Málshættir, orðatiltæki og spakmæli
breytaEkki má rugla málsháttum saman við orðatiltæki, en skil milli orðatiltækja og málshátta eru tiltölulega skörp, þar sem málshættir eru oftar en ekki heil fullmótuð setning, sbr.: „Barnið vex en brókin ekki“, meðan orðatiltæki hafa óvissa breytu: „Að berja e-n til bókar“.
Það má heldur ekki rugla saman málshætti við spakmæli. Helsti munurinn á málshætti og spakmæli er sá að spakmæli standa sjaldnast í hljóðstaf og geta verið lengri en málshættir. Spakmæli getur þó líka verið erlend hugsun, eitthvað úr þjóðarbókmenntum heimsins sem þýtt er á tiltekið tungumál eða jafnvel erlendur málsháttur, sem ef til vill ber með sér speki, en á sér ekki hefð í tungumálinu sem þýtt er á. Eins og t.d. „Nóttin flytur oss ráð“, sem er franskur málsháttur: „La nuit porte conseil“.
Dæmi um málshætti
breyta- Bylur hæst í tómri tunnu — það heyrist hátt í þeim sem lítið veit.
- Oft má satt kyrrt liggja — sumt þarf ekki endilega að gaspra um þótt satt sé.
Tengt efni
breytaHeimild
breyta- Böðvarsson, Árni (ritstj.) (1963). Íslenzk orðabók- handa skólum og almenningi. Bókaútgáfa Menningarsjóða.
