Kjarnorkuslysið í Tsjernobyl

Kjarnorkuslysið í Tsjernobyl átti sér stað 26. apríl árið 1986 í Tsjernobyl-kjarnorkuverinu í Úkraínu, sem þá tilheyrði Sovétríkjunum.

Tsjernobyl séð frá Pripyat.

Slysið átti sér stað þegar verið var að gera tilraunir með kjarnaofn, ofninn sprakk þegar kæling brást. Í kjölfarið braust út eldsvoði í aðal-rafal sem kallaður var rafall 4, þetta varð til þess að gífurlegt magn geislavirkra efna slapp út í andrúmsloftið. Nokkrir menn fóru niður hjá rafal 4 og náðu að minnka sprengikraftinn sem ella hefði orðið tvisvar sinnum meiri heldur en Hiroshima kjarnorkusprengingin.

Slysið er mesta kjarnorkuslys sem orðið hefur með tilliti til kostnaðar og dauðsfalla. Tsjernobyl slysið er eitt af tveimur kjarnorkuslysum sem fengið hafa flokkunina 7 (hámarks flokkun) á hinum alþjóðlega skala um kjarnorkuvá, hitt slysið er Fukushima Daiichi kjarnorkuslysið sem átti sér stað árið 2011.

Rýma þurfti borgina og nærliggjandi héruð og bæi eftir slysið þar sem geislavirkni var það mikil að hún ógnaði heilsu og lífi manna. Enginn býr lengur í Tsjernobyl og borgin er í eyði.

Atburðarásin

Eftirlíking af rafali 4 úr Tsjernobyl.

Þann 26. apríl 1986 fór fram æfing í kjarnorkuverinu til að athuga hvort kælikerfi þess virkaði sem skyldi. Innan nokkra sekúndna fór þrýstingur í rafal 4 úr böndunum, gufan sem myndaðist sprengdi þakið af kjarnaofninum og geislavirk efni sluppu út. Nokkrum sekúndum síðar kom líka upp eldur í rafal 3. Sjálfvirk öryggiskerfi kjarnorkuversins fóru ekki í gang því það hafði verið slökkt á þeim vegna æfingarinnar. Nokkrum mínútum eftir að eldurinn braust út komu slökkviliðsmenn á vettvang og fóru að berjast við eldinn, en þeir voru án hlífðarfatnaðar. Margir þeirra létust skömmu síðar vegna geislunar því þeir höfðu ekki verið í hlífðarfatnaði sem verndaði þá fyrir geislun.

Að minnsta kosti 28 manns létu lífið og meira en 100 særðust í kjarnorkuslysinu sjálfu. Fyrstu dagana eftir sprenginguna dreifðist mikið af geislavirku efni til bæði norðurs og vesturs frá kjarnorkuverinu. Það var ákveðið að rýma þau landsvæði sem verst urðu úti og 187 bæir og þorp í Úkraínu, Hvíta-Rússlandi og Rússlandi voru rýmd, alls um 116 þúsund íbúar. Á meðal þeirra bæja sem rýmdir voru var bærinn Pripyat þar sem bjuggu um 50 þúsund manns. Svæðið sem rýmt var er á stærð við Reykjanesskagann eða um 10 þúsund ferkílómetrar.

Sovétmenn reyndu að halda slysinu leyndu og það var ekki fyrir en geislun fór að greinast í Vestur-Evrópu að umheiminn fór að gruna að eitthvað hafði farið úrskeiðis. Geislavirkni greindist um alla Evrópu nema á Íberíuskaga. Þeir fyrstu sem urður varir við geislavirknina voru starfsmenn Forsmark kjarnorkuversins, sem er 1.100 kílómetra frá Chernobyl, þegar þeir urðu varir við geislavirkar agnir á fötum sínum.

Áhrif slyssins til lengri tíma

Vísindamenn hafa áætlað að um 4.000 manns hafi orðið fyrir það mikilli geislun að það olli krabbameini og þar fyrir utan hafi um 5.000 manns orðið fyrir minni geislun en þó það mikli að þeir eru líklegri að fá krabbamein en ella.

Slysið hefur haft langvarandi áhrif á heilsu íbúa svæðisins í kringum Tsjernobyl-kjarnorkuverið. Geislun getur valdið krabbameini og fjölgaði krabbameinssjúklingum verulega á árunum eftir slysið. Fimm árum eftir slysið fjölgaði tilfellum krabbameins hjá börnum meira en 90%. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur áætlað að um það bil 5 þúsund dauðsföll af völdum krabbameins megi rekja til Tsjernobyl-slyssins, en þessi niðurstaða er umdeild. Árið 2005 fengu 19 þúsund fjölskyldur lífeyri frá úkraínskum stjórnvöldum því fyrirvinna þeirra var látin vegna ástæðna sem rekja má til slyssins. Enn þann dag í dag fæðast börn með erfðagalla á þessu svæði.

Á árunum 1986 - 1987 unnu um 290 þúsund manns að hreinsun og annars konar verkefnum og er talið fullvíst að þau hafi líka orðið fyrir hættulegri geislun á meðan starfinu stóð.

Áhrif á gróður og dýralíf

Skógur fyrir utan Tsjernobyl.

Skóglendið í kringum Tsjernobyl varð strax fyrir miklu tjóni vegna geislunnar. Svæðið er þekkt í dag sem „Rauði skógurinn“ því trén sem drápust fengu á sig ryðrauðan blæ. Vísindamenn eru ósammála um hvort mengunin eftir slysið hafi slæm áhrif á dýralíf svæðisins. Sumar rannsóknir benda til þess að Tsjernobyl sé athvarf fyrir dýralíf vegna þess að svæðið er mannlaust en aðrar rannsóknir sýna fram á alvarlegar afleiðingar fyrir dýralífið.

Tsjernobyl í dag

Kjarnorkuofninn sem skemmdist hefur nú verið hulinn steypu og innsiglaður til að koma í veg fyrir að frekari geislun sleppi út. Þrátt fyrir mengun svæðisins, og áhættu sem fylgir því að reka kjarnorkuver með alvarlegum hönnunargöllum, þá hélt Tsjernobyl-kjarnorkuverið áfram rekstri til að mæta orkuþörf Úkraínu til ársins 2000. Ekki er búist við að búið verði að ganga frá svæðinu til framboðar til 2028.

Bæirnir Prypjat, Tsjernobyl og svæðið þar í kring, um 2600 ferkílómetrar, er nú lokað svæði. Aðeins vísinda- og embættismenn mega fara um svæðið. Árið 2011 opnaði Úkraína svæðið fyrir ferðamönnum sem vildu sjá afleiðingarnar hamfaranna, en aðeins í fylgd með leiðsögumönnum.

Heimildaskrá

• Blakemore, E. (17. maí, 2019) The Chernobyl disaster: What happened, and the long-term impacts. Sótt af
• https://www.nationalgeographic.com/culture/topics/reference/chernobyl-disaster/
• History.com. (24. apríl, 2018) Chernobyl. Sótt af https://www.history.com/topics/1980s/chernobyl
• Lallanilla, M. (20. júní, 2019) Chernobyl: Facts About the Nuclear Disaster. Sótt af https://www.livescience.com/39961-chernobyl.html
• Plokhy, S. (26. apríl, 2018) The True Cost of the Chernobyl Disaster Has Been Greater Than It Seems. Sótt af https://time.com/5255663/chernobyl-disaster-book-anniversary/
• Wendle, o. (18. apríl, 2016) Animals Rule Chernobyl Tree Decades After Nuclear Disaster. Sótt af https://www.nationalgeographic.com/news/2016/04/060418-chernobyl-wildlife-thirty-year-anniversary-science/
• Örn Helgason. (12. ágúst, 2003) Hver urðu eftirköst Tsjernobyl-slyssins? Sótt af https://www.visindavefur.is/svar.php?id=3650