„Skýrsla Rannsóknarnefndar Alþingis um Íbúðalánasjóð“: Munur á milli breytinga

Þegar Íbúðalánasjóður var stofnaður árið [[1999]] var sett upp félagslegur hluti í viðbótarlánakerfi þar sem voru. Árið 2004 var viðbótarlánakerfið aflagt og 90% lán buðust öllum og með því varvarð hlutverk Íbúðalánasjóðs ekki lengur félagslegt heldur að notanotkun [[ríkisábyrgð]]ar til þess að veita sem flestum lán til íbúðakaupa á sem lægstum [[vextir|vöxtum]]. Þetta gerist á húsnæðismarkaði þar sem er vaxtafrelsi ríkti og [[ríkisbanki|ríkisbankar]] höfðu voru seldir. [[Veðhlutfall]] almennra lána sjóðsins var með þessu hækkað úr 65% í 90%. Það var [[kosningaloforð]] [[Framsóknarflokkur|Framsóknarflokksins]] fyrir [[Alþingiskosningar_2003|alþingiskosningarnar 2003]] að hækka [[húsnæðislán]] í 90% og var hærra veðhlutfall sett í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar [[Sjálfstæðisflokkur|Sjálfstæðis]]- og Framsóknarflokks.▼

Þær breytingar, sem gerðar voru á fjármögnun Íbúðalánasjóðs og útlánum á árinu [[2004]] eru eins og markaðssókn þar sem ríkisábyrgð er notuð til þess að laða að fjármagn, m.a. erlent [[áhættufé]] í því augnamiði að lækka vexti. Með því er [[uppgreiðsluáhætta]] Íbúðalánasjóðs stóraukin. [[Greiðslubyrði]] útlána var lækkuð og lánsupphæðir og [[lánshlutfall|lánshlutföll]] hækkuð. ▼

Ekki var dregið úr umsvifum sjóðsins heldur var [[uppgreiðslufé]] sem streymdi til sjóðsins ráðstafað þannig að það skilaði sem mestri ávöxtun. Íbúðalánasjóður fjármagnaði m.a. [[samkeppni]] bankanna við sjálfan sig. Íbúðalánasjóður var rekinn sem [[fjárfestingarbanki]], fjármagnaður með útgáfu [[ríkistryggt skuldabréf|ríkistryggðra skuldabréfa]]. Sjóðurinn fjárfesti í skuldabréfum[[skuldabréf]]um og [[veðlánasafn|veðlánasöfnum]] og gerði [[lánasamningur|lánasamninga]] við aðrar fjármálastofnanir. Til hans voru ekki gerðar sömu kröfur um [[eigið fé]], [[lausafé|laust fé]] eða menntun og reynslu stjórnarmanna og til annarra fjármálastofnana og hann laut ekki sams konarsamskonar eftirliti[[eftirlit]]i og þær. Þannig var sjóðurinn ekki félagsleg [[þjónustustofnun]] heldur [[fjármálafyrirtæki]] í samkeppni á húsnæðislánamarkaði.▼

Stjórnin sinnti ekki eftirlitshlutverki[[eftirlitshlutverk]]i sínu sem skyldi og þekking og menntun starfsmanna og stjórnar var ekki í samræmi við verksvið sjóðsins. Íbúðalánasjóður átti samkvæmt lögum að fylgjast með íbúðaþörf í landinu og [[áætlanagerð]] sveitarfélaga[[sveitarfélag]]a um þörf á íbúðarhúsnæði en sinnti [[rannsóknarhlutverk|rannsóknar-]] og eftirlitshlutverki sínu á því sviði ekki fyrr en árið 2008 heldur samþykkti allar lánsumsóknir[[lánsumsókn]]ir að uppfylltum ákveðnum [[lágmarksskilyrði|lágmarksskilyrðum]] en synjaði ekki umsóknum á grundvelli þess að ekki væri þörf fyrir íbúðir. Sjóðurinn lét í sumum [[lánaflokkur|lánaflokkum]] gögn frá umsækjendum um lán um íbúðaþörf nægja en fór ekki yfir þær til að meta hvort þörf væri á byggingum. ▼

Samningar sem ÍbúðarlánasjóðurÍbúðalánasjóður gerði við [[Sparisjóður Hólahrepps|Sparisjóð Hólahrepps]] og [[Fjárvaki|Fjárvaka]] (dótturfélag [[Kaupfélag Skagfirðinga|Kaupfélags Skagfirðinga]]) þykja aðfinnsluverðir.▼

Áhugi [[útlendingur|útlendinga]] á húsbréfum Íbúðalánasjóðs jókst um árþúsundamótin. Stjórnskipuð nefnd lagði til að tekin yrðu upp [[íbúðabréf]] til að fjármagna lánveitingar Íbúðalánasjóðs og lagði til þá grundvallarbreytingu að íbúðabréfin yrðu ekki innkallanleg (sjóðurinn gæti ekki greitt þau upp) en þess í stað yrði uppgreiðslugjald lagt á lántakendur. Þegar lög voru sett var hins vegar ekki gert ráð fyrir uppgreiðslugjaldi.▼

Íbúðabréfakerfið var tekið upp [[1. júlí]] [[2004]] og húsbréfakerfið lagt niður og var eigendum húsbréfa og húsnæðisbréfa[[húsnæðisbréf]]a þá gefinn kostur á að skipta bréfum sínum í hin nýju íbúðabréf. Skuldabréfaskiptin voru ein verstu og afdrifaríkustu mistök sem Íbúðalánasjóður hefur gert. Sjóðurinn tapaði miklu á skiptunum og þau hrundu af stað slæmri atburðarás.▼

Gríðarlegar uppgreiðslur húsnæðislána hófust í ágúst [[2004]] eða þegar [[KB-banki]] hóf að veita [[íbúðaveðlán]] [[23. ágúst]] 2004 og aðrir bankar nokkrum dögum seinna. Einungis var hægt að mæta um fjórðungi uppgreiðslna því að með útdrætti húsbréfa. Það safnaðist því upp mikið fé hjá sjóðnum en þrátt fyrir hinar miklu uppgreiðslur hélt sjóðurinn áfram að selja íbúðabréf á markaði og fékk þannig inn enn meira fé. Uppgreiðslur voru meiri en útlán hjá sjóðnum í hverjum mánuði frá september 2004 til apríl [[2006]]. Á því tímabili voru uppgreiðslur umfram útlán samtals 112 milljarðar og það var fé sem sjóðurinn hafði engin not fyrir. Samt sem áður sótti hann sér til viðbótar 69 [[milljarður|milljarða]] af markaði á sama tímabili með útgáfu (sölu) íbúðabréfa þannig að fé sem hann hafði ekkert með að gera var samtals um 181 milljarður á umræddu tímabili. ▼

Forysta sjóðsins var mjög upptekin að fá erlenda fjárfesta til að kaupa íbúðabréf. Fljótlega eftir að uppgreiðslur hófust hjá sjóðnum ákváðu yfirvöld að hækka veðhlutfall lána Íbúðalánasjóðs upp í 90% auk þess að hækka [[hámarkslán]]. ▼

Þegar uppgreiðslur lána hófust hjá Íbúðalánasjóði haustið 2004 safnaðist mikið fé hjá sjóðnum sem hann síðan lánaði bönkum og sparisjóðum þar sem hann taldi sig ekki fá nægilega góða ávöxtun hjá [[Seðlabanki Íslands|Seðlabanka Íslands]] en Íbúðalánasjóður ákvað í desember 2004 að ávaxta [[umframfé]] sitt með lánssamningumlánasamningum við banka og sparisjóði. Sjóðurinn lánaði bönkum og sparisjóðum samtals 95 milljarða króna á tímabilinu desember 2004 til desember 2005. Þessi lán juku getu banka og sparisjóða til að veita íbúðaveðlán, sem aftur leiddu til meiri uppgreiðslna hjá sjóðnum. Þær ollu honum tapi auk þess að auka enn á þensluna í hagkerfinu. Samkeppni Íbúðalánasjóðs við bankana var sérlega óheppileg á árunum 2005–2006 þegar lágir vextir á húsnæðislánum grófu undan aðgerðum [[SeðlabankiSeðlabanka Íslands|Seðlabankans]] til að slá á þenslu.▼

[[Ríkisábyrgðasjóður]] fylgdist með stöðu Íbúðalánasjóðs á árunum 2004‒2006 og benti á það sem honum fannst athugavert en var veikt stjórntæki og Íbúðalánasjóður komst upp með að taka lítið tillit til athugasemda og umsagna Ríkisábyrgðasjóðs á miklum umbrotatímum árin 2004–2006.▼