Wikipedia

„Kalda stríðið“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breytingNýrri breyting →
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
HiW-Bot (spjall | framlög)
545 breytingar
m r2.7.2) (Vélmenni: Fjarlægi: diq:Leco Serdın
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
[[Mynd:Berlinermauer.jpg|thumb|right|200px|[[Berlínarmúrinn]].]]
'''Kalda stríðið''' er [[hugtak]] notað um [[tímabil]]ið togstreitu,um það bil á milli áranna [[stjórnmál|pólitískra1947]]-[[1991]] átakasem ogeinkenndist af efnahagslegrar, [[vísindi|vísindalegrar]], [[list]]rænnar og [[her]]naðarlegrar [[samkeppni]] á milli [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]] og [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]] og bandamanna þeirra. fráBæði miðjumstórveldin [[1941-1950|fimmtastofnuðu áratug]]með til fyrri hlutasér [[1991-2000hernaðarbandalag|tíunda áratugarhernaðarbandalög]]. [[20. öld|20. aldarHugmyndafræði]]. Átökinsitt millihvors stórveldannavar áttustillt sérupp staðsem áandstæðum. ýmsumBæði sviðumstórveldin ástunduðu þessu tímabili: hernaðarbandalög; [[hugmyndafræðinjósnir]], [[sálfræði]]um og [[njósnir]]hitt; hernaðarleg, [[Iðnaður|iðnaðar-]] og [[tækni]]þróun, þar á meðal [[geimkapphlaupið]]; miklum fjármunum var varið til varnarmála, sem leiddi til vopnakapphlaups og kjarnorkuvæðingar; og ýmis leppstríð voru háð. AldreiEkki kom til beinna [[stríð|hernaðarátaka]] milli Bandarikjanna og Sovétríkjanna, þó stundum skylli hurð nærri hælum.
 
== Uppruni hugtaksins ==
HugtakiðBreski „Kaldarithöfundurinn stríðið“[[George varðOrwell]] tilnotaði hugtakið „Kalt stríð“ í ritgerð í breska dagblaðinu Tribune árið [[1947]]1945. ÞaðÍ virðistBandaríkjunum fyrstvar hafaþað veriðfyrst notað árið [[1947]] af [[Bernard Baruch]] og [[Walter Lippmann]] til þess að lýsa aukinni spennu milli stórveldanna tveggja í kjölfar [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjaldarinnar]].<ref>Fred Halliday, „Cold War“, hjá Joel Krieger (ritstj.), ''The Oxford Companion to the Politics of the World'' 2. útg. (Oxford: Oxford University Press, 2001).</ref> Hugmyndin var sú að „sigurvegarinn“ myndi sýna fram á yfirburði síns pólitísks kerfis, annars vegar [[kommúnismi|kommúnisma]] Sovétríkjanna og hins vegar frjáls markaðsbúskaps Bandaríkjanna.
 
== Kalt stríð ==
Enda þótt Bandaríkin og Sovétríkin hafi verið bandamenn undir lok seinni heimsstyrjaldarinnar voru uppi afar ólíkar hugmyndir um skipan mála eftir stríðið. Dagana 4-11. febrúar [[1945]] hittust þjóðhöfðingjar Bandaríkjanna, Sovétríkjanna og Bretlands; [[Franklin D. Roosevelt]], [[Jósef Stalín]] og [[Winston Churchill]] á [[Yalta-ráðstefnan|Yalta-ráðstefnunni]] og réðu ráðum sínum. Niðurstaðan varð sú að Þýskalandi yrði skipt á milli stórveldanna í þrjú svæði og Berlín, sem var staðsett á yfirráðasvæði Sovétríkjanna, var einnig skipt þannig (seinna urðu fjögur þegar Frakklandi var úthlutað flæmi í Suð-Vestur Frakklandi). Gervöll Austur-Evrópa var á áhrifasvæði Sovétríkjanna þannig að sagt var að [[Járntjald]] skipti Evrópu í tvennt. Á næstu áratugum breiddist spennan út frá [[Evrópa|Evrópu]] til allra heimshorna. Bandaríkin leituðust við að „halda í skefjum“ útbreiðslu [[Kommúnismi|kommúnisma]] og stofnaði til stjórnmálasambands og bandalaga í þeim tilgangi, einkum í [[Vestur-Evrópa|Vestur-Evrópu]], [[miðausturlönd]]um og [[Suðaustur-Asía|Suðaustur-Asíu]]. Bandaríkjamenn áttu frumkvæðið að [[Marshallaðstoðin]]ni, sem hófst árið [[1948]] og stóð í um fimm ár. Sú áætlun var í formi efnahagslegrar aðstoðar til handa stríðshrjáðum löndum Vestur-Evrópu svo þau mættu skjótar vinna sig upp úr örbirgð og tryggja þannig stöðugleika í álfunni. Að sama skapi komu þau að stofnun hernaðarbandalagsins [[NATO]], sem var stofnað [[1949]]. Hinu megin járntjaldsins var [[Varsjárbandalagið]] stofnað [[1955]].▼
Enda þótt Bandaríkin og Sovétríkin hafi verið bandamenn undir lok seinni heimsstyrjaldarinnar voru uppi afar ólíkar hugmyndir um skipan mála eftir stríðið. Dagana 4-11. febrúar [[1945]] hittust þjóðhöfðingjar Bandaríkjanna, Sovétríkjanna og Bretlands; [[Franklin D. Roosevelt]], [[Jósef Stalín]] og [[Winston Churchill]] á [[Yalta-ráðstefnan|Yalta-ráðstefnunni]] og réðu ráðum sínum. Niðurstaðan varð sú að Þýskalandi yrði skipt á milli stórveldanna í þrjú svæði og Berlín, sem var staðsett á yfirráðasvæði Sovétríkjanna, var einnig skipt þannig (seinna urðu fjögur þegar Frakklandi var úthlutað flæmi í Suð-Vestur Frakklandi).
 
Austur-Evrópa var á áhrifasvæði Sovétríkjanna. Í frægri ræðu í mars 1946 komst Winston Churchill þannig að orði að ''[[Járntjald]]'' skipti Evrópu í tvennt. Vegna bágs efnahagsástands í Bretlandi sáu þarlend stjórnvöld ekki fram á að geta veitt Grikkjum og Tyrkjum áframhaldandi efnahagsaðstoð. Af þeim völdum setti þáverandi forseti Bandaríkjanna fram nýja utanríkisstefnu kennda við hann, [[Truman-kenningin|Truman-kenninguna]]. Með henni skuldbatt hann Bandaríkin til þess að veita Tyrklandi og Grikklandi fjárhagsaðstoð til þess að koma í veg fyrir útbreiðslu kommúnisma.
 
▲Enda þótt Bandaríkin og Sovétríkin hafi verið bandamenn undir lok seinni heimsstyrjaldarinnar voru uppi afar ólíkar hugmyndir um skipan mála eftir stríðið. Dagana 4-11. febrúar [[1945]] hittust þjóðhöfðingjar Bandaríkjanna, Sovétríkjanna og Bretlands; [[Franklin D. Roosevelt]], [[Jósef Stalín]] og [[Winston Churchill]] á [[Yalta-ráðstefnan|Yalta-ráðstefnunni]] og réðu ráðum sínum. Niðurstaðan varð sú að Þýskalandi yrði skipt á milli stórveldanna í þrjú svæði og Berlín, sem var staðsett á yfirráðasvæði Sovétríkjanna, var einnig skipt þannig (seinna urðu fjögur þegar Frakklandi var úthlutað flæmi í Suð-Vestur Frakklandi). Gervöll Austur-Evrópa var á áhrifasvæði Sovétríkjanna þannig að sagt var að [[Járntjald]] skipti Evrópu í tvennt. Á næstu áratugum breiddist spennan út frá [[Evrópa|Evrópu]] til allra heimshorna. Bandaríkin leituðust við að „halda í skefjum“ útbreiðslu [[Kommúnismi|kommúnisma]] og stofnaði til stjórnmálasambands og bandalaga í þeim tilgangi, einkum í [[Vestur-Evrópa|Vestur-Evrópu]], [[miðausturlönd]]um og [[Suðaustur-Asía|Suðaustur-Asíu]]. Bandaríkjamenn áttu frumkvæðið að [[Marshallaðstoðin]]ni, sem hófst árið [[1948]] og stóð í um fimm ár. Sú áætlun var í formi efnahagslegrar aðstoðar til handa stríðshrjáðum löndum Vestur-Evrópu svo þau mættu skjótar vinna sig upp úr örbirgð og tryggja þannig stöðugleika í álfunni. Að sama skapi komu þau að stofnun hernaðarbandalagsins [[NATOAtlantshafsbandalagið|Atlantshafsbandalagsins]] (NATO) hernaðarbandalags , sem var stofnað [[1949]]. Hinu megin járntjaldsins var [[Varsjárbandalagið]] stofnað [[1955]].
 
Oft lá við styrjöld milli heimsveldanna tveggja, til dæmis í [[Kóreustríðið|Kóreustríðinu]] ([[1950]]-[[1953]]), [[Kúbudeilan|Kúbudeilunni]] ([[1962]]) og [[Víetnamstríðið|Víetnamstríðinu]] ([[1964]]-[[1975]]). Ógninni um [[gagnkvæm gereyðing|gagnkvæma gereyðingu]] af völdum [[kjarnorkuvopn]]a var beitt til að fæla andstæðinginn frá því að gera árás, samanber ''[[ógnarjafnvægi]]''. Einnig komu tímabil þar sem spennan minnkaði og báðir aðilar leituðust við að draga frekar úr henni, til dæmis með [[SALT-samningar|SALT-samningum]] um fækkun [[kjarnorkusprengja|kjarnaodda]] í [[vopnabúr]]um stórveldanna.
Lína 14 ⟶ 20:
 
== Tenglar ==
{{Commonscat|Cold War|Kalda stríðinu}}
* {{Vísindavefurinn|4038|Hver var ástæðan fyrir kalda stríðinu? Var það nauðsynlegt eða hefði verið hægt að sleppa því?}}
* {{Vísindavefurinn|1146|Hverjir aðrir en Bandaríkjaforseti höfðu vald yfir kjarnorkuvopnum Bandaríkjanna á fyrri hluta kalda stríðsins?}}
* {{Vísindavefurinn|51907|Um hvað snerist Kúbudeilan?}}
 
 
{{Kalda stríðið}}
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Kalda_stríðið“